مۇش يېزىسى

مۇش يېزىسى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قەشقەر ۋىلايىتى كونا شەھەر ناھىيەسىنىڭ غەربىي شىمال ئۇچىغا جايلاشقان. شەرقىي لەڭگەر يېزىسى، جەنۇب تەرىپى قىزىل دەرياسى ۋە زەمىن يېزىسى، ئوپال يېزىسىغا يېقىن، غەربىي شىمالدا قارا تاغ، بوز تاغ، ئاقتاغ بىلەن ئۇلۇغچات ناھىيەسى، ئاتۇش شەھىرى بىلەن قوشنا.

مۇش يېزىسى جەنۇبتىن شىمالغا ئۇزۇنلىقى 31 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربكە كەڭلىكى 29 كىلومېتىر، ئومۇمىي كۆلىمى 692.3 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ. يېزىلىق ھۆكۈمەتتىن ناھىيە بازىرىغىچە تۈز سىزىق ئارىلىقى 22 كىلومېتر. يېزا قىزىل دەريا ئېقىمنى بويلاپ سوزۇلغان بولۇپ، غەربتىن شەرققە قاراپ يانتۇلاشقان. يانتۇلۇقى 7.14 / 1000 بولۇپ، دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 1510، 1410 مېتىر. چەت تاغ ئارىسىدىكى مىڭيول كەنتى دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 1750-1700 مېتىر. تۇپراق تاغلىق رايونلاردىن باشقا، سۇغىرىلما-تىنما تۇپراق كۆلىمى ئاران %4.39، قوڭۇر چۆل تۇپراق كۆلىمى %45.55، شور تۇپراق كۆلىمى %0.55. كۆپ يىللىق ئوتتۇرىچە ھاۋا تېمپېراتۇرىسى ℃9، قىراۋسىز مەزگىلى 210 كۈن. سۇ مەنبەسى بولغان ئېقىنلاردىن قىزىل دەرياسى، 1998-يىلى ئەمەلىي سۇ 525 مىليون 285 مىڭ 700 كۇب مېتىر. 

1998-يىلى يېزا بويىچە 2454 ئائىلە، 12515 ئادەم، ئەرلەر 6397 ئادەم، ئاياللار 6118 ئادەم.  شەھەر-بازار ئاھالىسى 5.19%، يېزا ئاھالىسىنىڭ ئىگىلىگەن نىسبىتى %94.8 كە يېتىپ، ئۇيغۇرلار 12236 ئادەم، خەنزۇ مىللىتى 85 ئادەم، قىرغىز مىللىتى 167 ئادەم، ئۆزبېك مىللىتى 27 ئادەم.  

مۇش يېزىسىمۇش يېزا تەۋەسىدە شەرەكسېيى كەنتى، كۆلمەھەللىسى كەنتى، توپا ئېرىق كەنتى، ئەپرات كەنتى، نىياز ھاۋارەڭسېيى كەنتى، ئەسلىمۇش كەنتى، ئۆستەڭبويى كەنتى، مىڭيول كەنتى، يېڭى ئۆستەڭبويى كەنتى قاتارلىق كەنت ئاھالە كومىتېتىلىرىدىن توققۇزى بار، 65 كەنت ئاھالىلەر گۇرۇپپىسى بار.

مۇش يېزىسىدا بىر ئوتتۇرا مەكتەپ، 8 باشلانغۇچ مەكتەپ، ئوقۇتقۇچى، ئىشچى-خىزمەتچىلەر 154 ئادەم، ئوقۇغۇچىلار 3647 ئادەم. يېزىلىق دوختۇرخانا، كەنت ساقلىقنى ساقلاش پونكىتى بار بولۇپ، جەمئىي تېببىي خادىمى 18 گە يەتكەن، بۇنىڭ ئىچىدە يەتتە نەپىرى دوختۇر-سېسترا. يېزىلىق مەدەنىيەت پونكىتىدا رادىئو ئۇزېلى، رادىئو پروگراممىسى، كىنو قويۇش ئەترىتى، كەنت كۇتۇپخانىسى، ، ئېلېكترودىئوگرامما بۆلۈمى، تەنتەربىيە مەيدانى (تەنھەرىكەت مەيدانى) مەدەنىي كۆڭۈل ئېچىش ئۆيى قاتارلىقلار بار.

مۇش يېزىسى بىر ئەنئەنىۋى يېزا ئىگىلىك يېزىسى بۇلۇپ، 1998-يىلى پۈتۈن يېزا ئومۇمىي كىرىمى 21 مىليون 886 مىڭ يۈەن، يىلىدىكىدىن %18.95 ئاشقان. يېزا ئىگىلىك تېرىلغۇ يەر 20600 مو. 7 مىليون 438 مىڭ كىلوگرام ئاشلىق، 2011 يىلىدىكىدىن %14.2ئاشقان، بىرلىك مەھسۇلاتى 361.1 كىلوگرام؛ پاختا 145 مىڭ مو، ئومۇمىي مەھسۇلاتى 793 مىڭ 900 كىلوگرام، يىلىدىكىدىن %9.6 ئاشقان؛ 258 مىڭ كىلوگرام ياغلىق دان، يىلىدىكىدىن %25.7 ئازايغان؛ تۇياق چارۋىلارنىڭ قوتاندىكى قالدۇقىنىڭ ئومۇمىي تۇياق سانى 42046 تۇياق، ئالدىنقى يىلدىكىدىن %2.8 ئاشقان. كىشى بېشىغا توغرا كېلىدىغان تۇياق سانى 3.5 تۇياق (دانە).  دېھقانلارنى تېز سۈرئەتتە كىرىمى 2007-يىلى بۇ يېزا بازارنى يېتەكچى قىلىشتا چىڭ تۇرۇپ، كەسىپ قۇرۇلمىسىنى تەڭشەش سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش دېھقانلارنىڭ كىرىمىنى كۆپەيتىش مۇھىم نۇقتا سۈپىتىدە چىڭ تۇتۇپ، پۈتۈن يىل دېھقانلارنىڭ كىشى بېشىغا توغرا كېلىدىغان ئوتتۇرىچە ساپ كىرىمى 2769 يۈەنگە يەتكۈزۈپ، كىشى بېشى كىرىمى 73l يۈەن ئاشۇرۇلغان، بۇنىڭ ئىچىدە ئەمگەك كۈچى چىقىرىش كىرىمى 207 مىليون يۈەنگە يىتىپ، ئەمگەك-مۇلازىمەت ئىقتىسادىنى دېھقانلار كىرىمىدىكى نىسبىتى زور دەرىجىدە ئاشقان.

مەخسۇس ئاپپاراتلارنى كۈچەيتىش، تەشكىللەش، يېتەكلەش

بۇ يېزا ئەمگەك كۈچلىرىنىڭ يۆتكىلىشىگە يۈكسەك ئەھمىيەت بېرىپ، تەشكىللىنىش دەرىجىسى: 

بىرىنچىدىن رەھبەرلىكنى كۈچەيتىش. يېزا ئەمگەك كۈچلىرىنى يۆتكەش خىزمىتىگە رەھبەرلىك قىلىش گۇرۇپپىسى قۇرۇلدى، يېزىلىق ئاساسلىق رەھبىرى ئومۇمىي مەسئۇللۇقنى ئۈستىگە ئېلىپ، بەنزە ئەزالىرىنىڭ كونكرېت تۇتۇش كېرەك. 

ئىككىنچىدىن تور ئورنىتىپ ۋە مۇكەممەللەشتۈرۈپ، ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش. مەخسۇس مۇش يېزىسى ئەمگەك-كاپالەت پونكىتى ۋە ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش ئىشخانىسى قۇرۇلدى، يېزىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقىمەخسۇس ئورۇنلاشتۇرغان ئايرىم-ئايرىم ھالدا ئىككى نەپەر مەخسۇس ۋەزىپىدىكى خىزمەتچى خادىملار سەپلەنگەن ھەمدە يېزا بويىچە توققۇز كەنتتە ئالاقىلىشىش ئورنى تەسىس قىلغان. كەنت ئىككى كومىتېت بەنزە ئەزالىرى تايانچ قىلىنغان 60 نەپەر كەنت دەرىجىلىك ئالاقىچى قاتلاملار بويىچە ۋەزىپىنى ئايرىپ، نىشانلىق باشقۇرۇشنى يولغا قويۇش. ئۈچىنچىدىن ناھىيەلىك پارتىكۇمنىڭ، ناھىيىلىك خەلق ھۆكۈمىتى تارقاتقان «ئەمگەك كۈچلىرىنى يۆتكەش خىزمىتىنى يەنىمۇ كۈچەيتىپ، زور دەرىجىدە دېھقانلارنىڭ كىرىمىنى ئاشۇرۇش توغرىسىدىكى قارار»، نىشان ۋەزىپىسى، خىزمەت تەدبىرلىرى، ئېتىبار بېرىش سىياسىتى، مۇلازىمەت ۋە باشقۇرۇشنى تەشكىللەش ۋە يېتەكلەش قاتارلىق جەھەتلەردە، ھەر بىر كادىر، مۇئەللىم بىلەن ئالاقىلىشىپ بىر ئائىلىلىك دېھقان بىر ئەمگەك كۈچىنىڭ يۆتكىلىشىگە ياردەم بەردى. يېزا يولغا قويغان يېزا-كەنت رەھبەرلىك ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش مەسئۇلىيەت تۈزۈمىنى، يېزا رەھبەرلىرى بىرىنچى مەسئۇل كىشى بولۇش سۈپىتى بىلەن ھەر قايسى يېزا ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش خىزمىتىنى، كەنت پارتىيە ياچېيكىسىنىڭ شۇجىسى بىۋاسىتە مەسئۇل بۇلۇپ، ۋەزىپە چۈشۈردى. تەشكىلىي دېھقانلارنىڭ سىرتقا چىقىپ ئىشلەمچىلىك قىلىش ئەھۋالى، مۇھىم مەزمۇنىنى يىللىق باھالاش، كەنت كادىرلىرىنىڭ ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇش ئاكتىپلىقىنى تولۇق قوزغاش كېرەك.

پائال تەشۋىق قىلىش، يېتەكلەش، ئۆزگەرتىش، ئاممىۋى قاراش

دېھقانلار ئاممىسىنىڭ ئەندىشىسىنى تۈگىتىش ئۈچۈن، سىرتقا چىقىپ ئىشلەمچىلىك قىلىش ئاكتىپلىقىنى ئۆستۈرۈش. يېزىنىڭ تەشۋىق-تەربىيە، دېھقانلارنىڭ ئىدىيەسىنى ئازاد قىلىش، دېھقانلارنىڭ سىرتقا چىقىپ ئىشلەمچىلىك قىلىش ئاكتىپلىقىنى كۈچەيتىپ، ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىش خىزمىتىنى قانات يايدۇرۇشنىڭ مۇھىم ۋەزىپە سۈپىتىدە چىڭ تۇتۇش كېرەك. پۈتۈن يېزا ھەر تەرەپلىمە، كۆپ قاتلاملىق تەشۋىق قىلىش، سەپەرۋەر قىلىش، قەتئىي بوشاشماي ئاممىۋى خىزمەتنى ياخشى ئىشلەش، دېھقانلارنىڭ سىرتقا چىقىپ ئىشلەمچىلىك قىلىش ئىشەنچىسىنى ئاشۇرۇش كېرەك. 

سىرتقا چىقىپ ئىشلىگەنلەرنى تەربىيىلەپ يېتىشتۈرۈش كۈچەيتىلىپ، ساپاسىنى ئۆستۈرۈش

ئەمگەك كۈچلىرىنى سىرتقا چىقىرىشنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن، ئۇزۇندىن بۇيان تىپ ئۆزگەرتىش بۇ يېزىغا ئالدىن تۇتۇش قىلىش، ئەمگەك كۈچى چىقىرىش تەربىيىلەش پىلانى تۈزۈپ، ئەمگەك كۈچى ماھارىتى بويىچە تەربىيەلەشنى پائال قانات يايدۇرۇش. بىرىنچىدىن، دېھقانلارنى تاللاپ ناھىيە بويىچە تەربىيىلەش ئىشخانىسى ئۇيۇشتۇرغان ئاشپەزلىك، ماشىنا رېمونت قىلىش، مېھمانساراي باشقۇرۇش، مۇلازىمەتچىلىك، تىككۈچىلىك قاتارلىق ئەمەلىي قوللىنىلىدىغان تېخنىكا كۇرسىنى يىتىشتۈرۈپ چىقىش. 

ئىككىنچىدىن، تولۇقسىز، تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ ۋە كەسپىي جەھەتتىن تەربىيىلەش، تەجرىبىسى مول ئوقۇتقۇچىلار دەرس ئۆتۈش.

ئۈچىنچى، يېتەكلەش خاراكتېرلىك تەربىيىلەش قانات يايدۇرۇشتا چىڭ تۇرۇش كېرەك. 

تۆتىنچى، ئەمگەك سىياسىتىنى قانۇن-نىزام بويىچە تەربىيىلەش، ھوقۇق-مەنپەئەتىنى قوغداش ئېڭىنى ئۆستۈرۈش. ئەمگەك كاپالەت تۇرۇشلۇق يېزا بويىچە سىياسەت، قانۇن-نىزام بويىچە تەربىيىلەشنى قانات يايدۇرۇپ، دېھقانلارنىڭ قانۇن بىلىملىرى ۋە ھوقۇق-مەنپەئەتىنى قوغداش قارىشىنى زور دەرىجىدە ئۆستۈرۈپ، تۈرلۈك تەربىيىلەشلەر ئارقىلىق مۇش يېزىسى سىرتقا كەتكەن ئىشلەمچى دېھقانلارنىڭ ئادەم ئىشلەتكۈچى ئورۇنلارنىڭ قىزغىن ئالقىشىغا مۇيەسسەر بولدى.^[0]