يېڭى سىبىرىيە

روسىيە جۇمھۇرىيىتنىڭ سىبىرىيىسىدىكى ئەڭ چوڭ شەھىرى، ئىقتىساد، مەدەنىيەت مەركىزى، يېڭى سىبىرىيە ئوبلاستىنىڭ مەركىزى. بۇ شەھەر غەربىي سىبىرىيە تۈزلەڭلىكىنىڭ شەرقىي جەنۇبى، ئوب دەرياسىنىڭ يۇقىرى ئېقىنىنىڭ ئىككى قىرغىقىغا جايلاشقان. ئاھالىسى بىر مىليون 547 مىڭ 910 دىن ئاشىدۇ(2014) .  شەھەرنىڭ شەرقىي جەنۇبىدا پەن-تېخنىكا شەھىرى، سوۋېت پەنلەر ئاكادېمىيىسىنىڭ شۆبىسى بار.

 يېڭى سىبىرىيە ئوبلاستى غەربىي شەرقىي جەنۇبىغا جايلاشقان. كۆپ قىسىم يەرلىرى  ئوب دەرياسى ۋە ئېرتىش دەرياسى ئوتتۇرىسىدا جايلاشقان. شەرقىي قىسمى سالەيىر جىلغىسى بىلەن تۇتىشىدۇ. مەزكۇر شىتاتنىڭ شىمالىي قىسمى ئومسك ئوبلاستى بىلەن چېگرىلنىدۇ.  شەرقىي رايونلار بىلەن كېمېروۋو ئوبلاستىغا قوشنا غەربىي رايون بىلەن تۇتىشىدۇ . ئومسك ئوبلاستىنىڭ جەنۇبىي ۋە غەربىي جەنۇبىدىكى ئايرىم ئالتاي چېگرا رايونى ۋە قازاقىستان بىلەن چېگراداش. شەرقتىن غەربكە ئۇزۇنلۇقى 420 كىلومېتىر، جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 440 كىلومېتىر. مەركىزى يېڭى سىبىرىيە شەھىرى.

مىنېرال يەر بايلىقى 

يېڭى سىبىرىيە ئوبلاستىنىڭ كان بايلىقى كۆپ ئەمەس، تەخمىنەن 20 خىلى بايقالغان. مەزكۇر شىتاتنىڭ نۇرغۇن جايلىرىدا سېغىز توپا ئىشلەپچىقىرىش، خىش، ساپال بۇيۇملار ۋە باشقا بۇيۇملارنىڭ مۇھىم خام ئەشياسى بولۇپ، زاپىسى تەخمىنەن 346 مىليون توننا. شىمالىي پاتقاق سازلىق زاپىسى ئىنتايىن مول. بايقالغان تورفلۇق سازلىق تەخمىنەن 600 دىن ئاشىدۇ، زاپىسى تەخمىنەن 728 مىڭ 980 توننا (بىر قانچە چوڭ تىپتىكى تورفلۇق سازلىق، ئومۇمىي زاپىسى تەخمىنەن 10 مىليوندىن 30 مىليون توننا)، يىللىق تورف ئۈچۈن 156 مىليون توننا يەنى   نېفىت، تەبىئىي گاز، سوۋۇتۇش سۇيۇقلۇقى قاتارلىق بايلىق زاپىسى تەخمىنەن 209 مىليون توننا. كاربون سۇ بىرىكمىلىرىنىڭ تارقىلىشى بىر قەدەر تارقاق، تەكشۈرۈپ ئېنىقلانغان نېفىتنىڭ زاپاس مىقدارى تەخمىنەن 30 مىليون توننا بولۇپ، يىللىق ئەڭ چوڭ قېزىش مىقدارى 2 مىليون 300 مىڭ توننا. تەبىئىي گاز زاپاس مىقدارى تەخمىنەن 4 مىليارد 500 مىليون كۇب مېتىربۇلۇپ شەرقىي رايونلارنىڭ نۇرغۇن جايلىرىغا تارقالغان؛ بىناكارلىق ماتېرىياللىرى مەسىلەن: تاش ماتېرىياللار،قۇم , ھاك تاش، سېغىز تاش (بىر خىل سېمونت خام ئەشياسى زاپىسى تەخمىنەن 346 مىليون توننا ). بۇنىڭدىن سىرت بۇ يەردە يەنە مەرمەر (ئاساسلىقى ماسليانىنو ۋە ئىسكىتىم رايونلىرى)، كۆمۈر (ئاساسلىق ئىشلىتىدىغىنى ئىسسىز كۆمۈر) ، ئالتۇن قاتارلىق كان بايلىقلىرى بار. 

سۇ بايلىقى 

يېڭى سىبىرىيەيېڭى سىبىرىيەنىڭ سۇ كۈچى بايلىقى ئىنتايىن مول. بۇ يەردە تەخمىنەن 430 تارماق دەريا بار بۇلۇپ ئەڭ چوڭ دەريا ئوب دەرياسى دۇنيادىكى داڭلىق چوڭ دەريالارنىڭ بىرى. ئالتاي مۇزلۇقى ئوب دەرياسىدىن باشللىنىپ شىمالىي مۇز ئوكيانغا قۇيۇلىدۇ. دەريانىڭ ترانسپورت قىممىتى ئىنتايىن چوڭ. 1956-يىلى كىشىلەر يېڭى سىبىرىيەگە ئوب دەرياسىنىڭ توسمىسى ۋە سۇ ئېلېكتر ئىستانسىسى ياسىىغان. 

ئۆسۈملۈك بايلىقى 

يېڭى سىبىرىيەيېڭى سىبىرىيەدە تەخمىنەن 1200 خىلدىن ئارتۇق ياۋايى ئۆسۈملۈك بار. بۇ يەردە ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان دەرەخ − ئاق قېيىن، چېتىن، قارىغاي، تاغ تېرىكى قاتارلىق. بۇنىڭدىن سىرت يەنە ئاق قارىغاي، ئاق شەمشاد، دولانا قاتارلىقلار بار. ياۋروپا ئورمانلىقى ئىچىدە كۆپ ئۇچرايدىغان دەرەخلەرنى مەسىلەن: دۇب دەرىخى، قارىياغاچ، قاپاق تېرەك قاتارلىقلارنى ئۇچراتقىلى بولىدۇ. بىراق ھەممىسى سۈنئىي تىكلىپ بەرپا قىلىنغان.

يېڭى سىبىرىيەبۇ ئورۇن 1893-يىلى سىبىرىيە چوڭ تۆمۈر يولىنىڭ قۇرۇلۇشىغا ئەگىشىپ تەرەققىي قىلىشقا باشلىغان. شەھەرنىڭ قۇرۇقلۇق، سۇ، ھاۋا قاتنىشى تەرەققىي قىلغان. شەھەردە ماشىنىسازلىق، ئېلېكتر ماشىنىلىرى، مېتاللۇگىيە سانائەتلىرى ئاساسىي ئورۇندا تۇرىدۇ.^[0]