ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى

ئوتتۇرا شەرق ئادەتتە ياۋروپا، ئاسىيا، ئافرىقا قاتارلىق ئۈچ قىتئەنى ھالقىپ ئۆتىدىغان رايونلارنى، جۈملىدىن غەربتە مىسىردىن باشلىنىپ شەرقتە ئىرانغىچە بولغان ئون نەچچە دۆلەت ۋە رايوننى كۆرسىتىدۇ. بۇ رايون خرىستىئان دىنى، ئىسلام دىنى ۋە يەھۇدىي دىنىنىڭ مەنبەسى بولۇپ، دۇنيا بويىچە ئەڭ چوڭ نېفىت خەزىنىسى، شۇنداقلا ياۋروپا، ئاسىيا، ئافرىقا قىتئەلىرى بىلەن ئاتلانتىك ئوكيان، ھىندى ئوكياننى تۇتاشتۇرىدىغان قاتناش تۈگۈنى بولۇپ، ئىستراتېگىيىلىك ئورنى ئىنتايىن مۇھىم، شۇڭا ئۇ چوڭ دۆلەتلەرنىڭ جەزمەن تالىشىدىغان جايى بولۇپ قالغان. كەڭ كۆلەملىك ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى 1948-يىلىدىن 1973-يىلىغىچە ئىلگىرى-ئاخىر بولۇپ تۆت قېتىم يۈز بەرگەن. 

 بىرىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى

1947-يىلى 11-ئايدا ب د ت پەلەستىننى بۆلۈپ ئىدارە قىلىش توغرىسىدا قارار ماقۇللاپ، پەلەستىندە ئەرەب دۆلىتى بىلەن يەھۇدىي دۆلىتى قۇرۇشنى بەلگىلىدى، بۇ قارار يەھۇدىيلارغا پايدىلىق بولغانلىقتىن، پەلەستىندىكى ئەرەبلەر ئۇنىڭغا قارشى تۇردى. 1948-يىل 5-ئاينىڭ 15-كۈنى يەھۇدىيلار ئامېرىكا، ئەنگلىيە قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ قوللىشى بىلەن، پەلەستىندە ئىسرائىلىيە دۆلىتى قۇرۇلغانلىقىنى جاكارلىدى. 16-كۈنى ئىسرائىلىيە بىلەن مىسىر، ئىراق، لىۋان، سۈرىيە، ئىئوردانىيە قاتارلىق دۆلەتلەر ئوتتۇرىسىدا ئۇرۇش يۈز بەردى (يەنى بىرىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى). بەلگىلىمە بويىچە ئىسرائىلىيىنىڭ زېمىنى14 مىڭ كۋادرات كىلومېتىر بولۇشى كېرەك ئىدى، لېكىن 1949-يىلى ئۇرۇش ئاخىرلاشقاندا، ئۇ پەلەستىننىڭ20 مىڭ كۋادرات كىلومېتىردىن ئارتۇق يېرىنى كونترول قىلىۋېلىپ، 960 مىڭ   پەلەستىنلىكنى يۇرت-ماكانىدىن قوغلاپ چىقىرىپ، ئۇلارنى مۇساپىر قىلىپ قويدى.

ئىككىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى

1956-يىلى7-ئايدا مىسىر سۇۋەيش قانىلىنى قايتۇرۇۋالغانلىقىنى جاكارلىدى، 10-ئاينىڭ ئاخىرى ئىسرائىلىيە، ئەنگلىيە ۋە فرانسىيە مىسىرغا تاجاۋۇزچىلىق ئۇرۇشى قوزغىدى (يەنى ئىككىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى)، 11-ئاينىڭ 7-كۈنى ئۇرۇش توختىدى. 

ئۈچىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى

1967-يىل 6-ئاينىڭ 5-كۈنى، ئىسرائىلىيە ئۈچىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى قوزغاپ، مىسىر، سۈرىيە ۋە ئىئوردانىيىگە تۇيۇقسىز ھۇجۇم قىلىپ، 65 مىڭ كۋادرات كىلومېتىر زېمىننى ئىشغال قىلىۋالدى، شۇنىڭ بىلەن 500 مىڭ ئەرەب يۇرت-ماكانسىز قالدى.

ئىسرائىلىيىنىڭ تاجاۋۇزچىلىق زوراۋانلىقى ئالدىدا ئەرەب دۆلەتلىرى ئالدىنقى ئۈچ قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشىنىڭ ساۋاقلىرىنى قوبۇل قىلىپ، ئۆزئارا ئىتتىپاقلىق ۋە ھەمكارلىقنى كۈچەيتتى. 1973-يىل 10-ئاينىڭ 6-كۈنى(يەھۇدىي دىنىدىكى گۇناھ يۇيۇش كۈنى) مىسىر ئارمىيىسى ئىشغال قىلىۋېلىنغان زېمىنىنى قايتۇرۇۋېلىش ئۈچۈن، ئىسرائىلىيىگە كەڭ كۆلەملىك ھۇجۇم قوزغىدى. ئەينى ۋاقىتتا ئىسرائىلىيە سۇۋەيش قانىلىنىڭ شەرقىي قىرغىقىدا «بالېف مۇداپىئە لىنىيىسى» قۇرۇپ، توققۇز تانكا ۋە پىيادە ئەسكەرلەر برىگادىسىنى ئۇ يەرنى قوغداشقا ئورۇنلاشتۇردى ھەمدە بۇ مۇداپىئە لىنىيىسى يىمىرىلمەس دەپ بايانات ئېلان قىلدى. لېكىن، 10 سائەت ئىچىدە مىسىر ئارمىيىسى بالېف مۇداپىئە لىنىيىسىنى بۆسۈپ ئۆتۈپ، ئىسرائىلىيە ئارمىيىسىنىڭ بىر برىگادىسىنى تولۇق يوقاتتى، كېيىن يەنە سىناي ئارىلىغا بېسىپ كىردى.

تۆتىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى

10-ئاينىڭ 14-كۈنى مىسىر ئارمىيىسى بىلەن ئىسرائىلىيە ئارمىيىسى تانكا چوڭ ئۇرۇشى قىلدى، ئىككى تەرەپ بۇنىڭغا جەمئىي 1600 تانكا چىقاردى، بۇ ئۇرۇش مىسلىسىز كەسكىن بولدى. شۇنىڭ بىلەن بىللە، سۈرىيە ئارمىيىسى بىلەن پەلەستىن پارتىزانلار ئەترىتىمۇ گىلان ئېگىزلىكى بىلەن ئىسرائىلىيە ئىشغال قىلىۋالغان باشقا رايونلاردا ئىسرائىلىيە ئارمىيىسىگە ھۇجۇم قوزغىدى. باشقا ئەرەب دۆلەتلىرى مىسىرغا ۋە سۈرىيىگە كەينى-كەينىدىن ماددىي ياردەم بەردى، سەئۇدى ئەرەبىستانى بىر قېتىمدىلا 1 مىليارد ئامېرىكا دوللىرى مالىيە ياردىمى بەردى. نېفىت چىقىدىغان ئەرەب دۆلەتلىرى نېفىتنى قورال قىلىپ، ئىسرائىلىيە ۋە ئۇنى قوللىغۇچىلارغا نېفىت چەكلەش ھەرىكىتىنى قوللاندى. 10-ئاينىڭ 22-كۈنى ب د ت خەۋپسىزلىك كېڭىشى «بۇ جايدا ئۇرۇش توختىتىش» توغرىسىدىكى سوۋېت-ئامېرىكا بىرلەشمە تەكلىپىنى ماقۇللىدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇرۇش ئاخىرلاشتى. تۆتىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى ئۆكتەبىر ئۇرۇشى دەپمۇ ئاتىلىدۇ.

بېيرۇت چوڭ قىرغىنچىلىقى يۈز بەرگەن 5 قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشى مەزگىلىدە، ئىسرائىلىيە لىۋاننىڭ خىرىستىئان دىنى خەلق ئەسكەرلىرى قوللىشى بىلەن مىڭلىغان پەلەستىن مۇساپىرلىرى تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلدى. 1982 ئىسرائىلىيە لىۋان كەڭ كۆلەملىك قوراللىق تاجاۋۇز قىلىپ، لىۋاننىڭ ئۈچتىن بىر قىسىم زېمىنىنى ئىشغال قىلىپ، نۇرغۇن بېيرۇت قاپسىلىپ قالدى. بۇ مەزگىلدە 1000 دىن ئارتۇق پەلەستىن ئىسرائىلىيە تاجاۋۇزچى ئارمىيىسى ۋە لىۋان مۇساپىرلار 9- ئاينىڭ 15 - كۈنىدىن خرىستىئان دىنى خەلق ئەسكەرلىرى قانلىق قىرغىنچىلىققا ئۇچرىدى. بۇ زوراۋانلىق دۇنيانىڭ غەزىپىنى قوزغىدى.  ^[0]