موگادىشو

سومالى دېموكراتىك جۇمھۇرىيىتىنىڭ پايتەختى، دۆلەتنىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي ۋە دىنىي مەركىزى، ئەڭ چوڭ پورتى. شەھەر ئاھالىسى 800 مىڭدىن ئاشىدۇ (1984) ، سومالى        بويىچە ئەڭ چوڭ شەھەر ھېسابلىنىدۇ. موگادىشو سومالىنىڭ مۇھىم سانائەت مەركىزى. بۇ جايغا توپلانغان سانائەت ئورۇنلىرى پۈتۈن دۆلەتتىكى سانائەتنىڭ 4/3 قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئەڭ ئاساسىي سانائەت تارمىقى گۆش مەھسۇلاتلىرىنى پىششىقلاپ ئىشلەش سانائىتىدىن ئىبارەت. بۇ خىل سانائەتنىڭ كۆلىمى چوڭ بولۇپ، سومالى سانائەت تارماقلىرى ئىچىدە ئاساسىي ئورۇننى ئىگىلەيدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا تاماكا، سەرەڭگە، سۈت پاراشوكى زاۋۇتى، رەخت توقۇش، كۆن-خۇرۇم، ماشىنا رېمونت قىلىش، ياغاچ ماتېرىياللىرىنى پىششىقلاپ ئىشلەش، سېمونت، يېمەك-ئىچمەك قاتارلىق سانائەت ئورۇنلىرى بار. موگادىشو شەھىرىدە يەنە خەلقئارا ئايرودرومى، كونا تارىخىي ئورۇنلار، 150 تىن ئوشۇق مەسچىت، قەھرىمانلار خاتىرە مۇنارىسى قاتارلىق تارىخىي ئورۇنلار بار.

موگادىشۇ سۇمالىنىڭ جەنۇبى جايلاشقان، ھىندى ئوكيانغا گىربىكى تەرىپىدە. سۇمالى تەۋەسىدىكى ئاساسلىق دەريا خابېرتىيە لېي دەرياسى ئېقىپ ھىندى ئوكيان قىرغىقىدىكى تەخمىنەن 30 كىلومېتىر كېلىدىغان موگادشۇ شەھەر ئەتراپىغا كەلگەندە، قاتتىق غەربىي جەنۇبقا قاراپ بۇرۇلۇش بولغاندىن كېيىن دېڭىز قىرغىقى بىلەن پاراللىل يۆنىلىشىنى بويلاپ، داۋاملىق كېڭىيىپ، 320 كىلومېتىر سۆرۈلۈپ ماڭغاندىن كېيىن ئاندىن جۇبا دەرياسىنىڭ شىمالىي قىسمىدىكى سازلىق رايونى بىلەن قوشۇلۇپ دېڭىزغا چىقىدۇ. 

ئاھالىسى ئاساسلىقى سۇمالى ۋە ساپۇمىللىتىنىڭ ئىككى چوڭ سىستېمىسى، سۇمالى تىلى قوللىنىدۇ، ئىسلام دىنى دۆلەت دىنىدۇر، سومالى تىلى ۋە ئەرەب تىلى ھۆكۈمەت تىلى، ئىتالىيە تىلى ۋە ئىنگلىز تىلى قوللىنىلىدۇ.

نامىنىڭ كىلىپ چىقىشى

موگادىشۇ 1200 نەچچە يىللىق تارىخقا ئىگە بىر قەدىمىي شەھەر، ئافرىقىلىقلارنىڭ ئافرىقىنىڭ شەرقىي قىسم دېڭىز بويىدىكى ماكانلاشقان  جاينىڭ بىرى. موگادىشۇ تارىختا ئىشلەتكەن ئوخشاش بولمىغان 5 خىل نامى، مەسىلەن، خامار، جانى قاتارلىقلار بار. قازاقىستان سومالى تىلىدا بىر خىل قوڭۇر رەڭنىڭ نامى، شۇ يەردىكى قىزىل توپا بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىن. « مۇگادىشۇ ھىجرىيە 7 - ئەسىردە بارلىققا كەلگەن بىر خىل ئاتىلىش نامى، ئېيتىشلارغا قارىغاندا، پارس مەنىسى « پادىشاھ تۇرۇشلۇق جاي »، يەنى پايتەخت دېگەن مەنىدە. 

شەھەر مەنزىرىسى

شۇ تاڭ سەھەردە پاراخوتقا ئولتۇرۇپ، بىپايان ھىندى ئوكياننىڭ بارا - بارا سومالى دېڭىز قىرغىقىنى بويلاپ ماڭغان چاغدا، دېڭىز قىرغىقى چىراقلار جىمىرلاپ نۇر چاقنىتىدۇ، چەكسىز، پايانسىز دېڭىز يۈزى ئاستا - ئاستا قاراڭغۇلۇقتىن ھوشىغا كېلىپ، شەرق دېڭىزدا دولقۇنلار ئۆركەشلەپ تۇرغان دېڭىز يۈزىدە ئۆزىنى نامايەن قىلىشقا باشلىدى خاس كۈن مەنزىرىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ. دېڭىز قىرغىقىدا ئېگىز مەسچىت مۇنارىنىڭ قۇببىلىرى، رەت - رەت قەدىمكى ئەرەب قەلئەلەر، رەڭلىكى ئاساسلىق ئاق رەڭ تۈسىنى ئالغان شەھەر .

قەدىمكى دەۋر

گەرچە ئىنسانلار قەدىمدىن تارتىپ كۆچۈپ كېلىپ ئولتۇراقلاشقان شەھەر بولسىمۇ، بىراق بۇ جاينىڭ ھاۋاسى تېرىقچىلىق قىلىشقا ماس كەلمەيدۇ، شۇڭا ئۇزۇندىن بېرى ھەممىسى چارۋىچىلىقنى ئاساسىي كەسىپ، ئوتتۇرا ئەسىرگە كەلگەندە، يەنىلا ئاساسلىقى چارۋا مەھسۇلاتلىرىنى باققان. 

ئوتتۇرا ئەسىر

ئەمەلىيەتتە كېلىپ چىقىشى ئېنىق بولمىغان بولسىمۇ، ئەمما ئەڭ 9 - ئەسىرلەردە، موگادىشۇ ئەتراپىدىكى جايلار سۇمالىنىڭ ئىچكى قۇرۇقلۇقتىكى رايونلارنىڭ تاشقى دۇنيا بىلەن بولغان ئالاقىسىدىكى مۇھىم يول ئىدى. پارس ۋە ئەرەب يېرىم ئارىلىدىكى كەلگەن ئىسلام دىنى ( ئىسلام دىنى ) خرىستىئان مۇرىتلىرى تەخمىنەن 10 - ئەسىردىن بولغاندا يىقىن ئەتراپتىكى يەر رايۇنلاردا ئولتۇراقلاشقان، ئۇلارنىڭ ئىقتىسادىي ئەۋزەللىككى  يۇقىرى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇزۇن يىللىق كىشىلەر بىلەن تويلىشىشنى، مۇقىم بولغان ئارىلاش قانلىق مەدەنىيىتىنى بەرپا قىلىپ، دائىم شەرقىي ئافرىقا دەپ ئاتالغان شەھەر دۆلەتلىرىنىڭ مەدەنىي ئالاھىدىلىكى.

بۈگۈن ئەھۋالى 

گەرچە بۇ ھەقتە 1994-يىلى 1-ئاينىڭ 16-كۈنى ئۇرۇش توختىتىش كېلىشىمى ئىمزالىغان، لېكىن سومالى تەۋەسىدە ئىككى ئاساسلىق ئۇرۇش قىلىش سىستېمىسى، يەنىلا 1995 - يىلى 3 - ئايدا  بارلىق ب د ت نىڭ تىنچلىق ساقلاش قىسىملىرى شۇ دۆلەتتىن چېكىنىپ

 چىققاندىن كېيىن، قايتا توقۇنۇش يۈز بەردى. خەلق ئەسكەرلىرى باندىتلار باشلىقى ئەيدىد ئىلگىرى 1995 - يىلى ئېلان قىلىپ ئۆزىنىڭ زۇڭتۇڭلۇق ۋەزىپىسىگە ئولتۇرغان، ئەمما 1996-يىلى 7- ئايغا قەدەر، ئۇرۇشلار تىنىچلانمىغان. بۈگۈنكى كۈندە ئاساسىي گۇرۇھ ئۇرۇش رايون مەركەزلەشكەن مۇگادىشۇنىڭ شىمالىي قىسمى،قارشى تەرىپىنىڭ ئاستىدا، بىر قەدەر ئاز توقۇنۇش يۈز بەرگەن، شەھەر رايونىنىڭ جەنۇبىي قىسمى بولسا بىر قەدەر تىنىچ. 

سومالىدىكى موگادىشو سودا مەركىزى، گەرچە ھازىرغا قەدەر ئىچكى ئۇرۇش يەنىلا توختىمىغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇلارنىڭ ئىقتىسادىي ئەھۋالىدا يەنىلا بىر قەدەر بۇرۇن ئەسلىگە كەلدى. ھۆكۈمەت مەۋجۇت بولمىغانلىقتىن، شۇنىڭ ئۈچۈن بىرپۈتۈن سودا مۇھىتى ئاساسەن باج كەچۈرۈم قىلىنغان ھالەتتە. قىسمەن سودىگەر ياللاپ ئىشلىتىش يۈكسەك قوراللىق خەلق ئەسكىرى بولۇش سۈپىتى بىلەن كاپالەتلىك ئاتار نەيزە ئارقىلىق ئۆزىنى قوغدايدۇ، كوچىدا جىنايەت ئۆتكۈزۈش ئەھۋالى بىۋاسىتە ھالدا تۆۋەنلىدى. موگادىشۇ ئاساسلىق سانائەتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، يېمەكلىك ۋە ئىچىملىك ئىشلەش، شۇنداقلا ئاددى توقۇمىچىلىق، بولۇپمۇ پاختا پىششىقلاپ ئىشلەشتە. نەچچە يىللىق ئۇرۇش ئوتى ئاللىبۇرۇن خەلقئارا ئايرۇپورت بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتقان، بىر قىسىم شەخسىي ئاۋىئاتسىيە شىركىتى قەرەلسىز ھالدا شەھەر ئەتراپى كىچىك تىپتىكى ئايرودۇرۇملاردا ئۇچالايدۇ ۋە قونالايدۇ. موگادىشۇ يەنىلا سۇمالىنىڭ جەنۇبىدىكى ئەڭ مۇھىم دېڭىز پورتى، ھەمدە يولىنى ئۇلاش كېنىيە ۋە ئىزوپ بىيا قاتارلىق دۆلەتلەر ئىچكى قۇرۇقلۇققا جايلاشقان شەھەر ۋە رايون. ئازراق ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدىغىنى، گەرچە ھوكۇمەتسىزلىك ھوكۇم سۇرگەن بولسىمۇ، لېكىن بۇ يەر موگادىشودىكى شەرقىي ئافرىقا رايۇنىدىكى ئىگە بولسىمۇ، ئالاھىدە بىر ئارقا كۆرىنىششكە ئىگە ئامىللار سەۋەبىدىن، ئەڭ ئىلغار تېلېگراف تەرەققىيات تىز، جۈملىدىن چەت ئەللەر بىلەن بولغان ئالاقە سۈنئىي ھەمراھى، شەھەر تېلېفون تور يولى، ئېنتىرنىت تورىنىڭ تەھدىتىگە ئۇچراۋاتقانلىقىڭىزنى بىلدۈرىدۇ، ھەتتا تور يولى قەھۋەخانا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ.^[0]