شىزاڭ يىلپىزى

شىزاڭ يىلپىزىيىلپىز خەلقئارادىكى نەسلى قۇرۇش ئالدىدا تۇرغان ھايۋان بولۇپ، دۆلىتىمىز بويىچە 1-دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان ھايۋان. يىلپىزلار جۇڭگونىڭ غەربىي قىسىمى ۋە ئۇنىڭ بىلەن قوشنا ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ تاغلىق رايونلىرىدا ياشايدىغان بولۇپ، سانى مۈشۈكئېيىقتىنمۇ ئاز دەپ قارالماقتا.

يىلپىزلارنىڭ كۆرۈنەرلىك ئالاھىدىلىكى شۇكى ئۇنىڭ قۇيرۇقى ئۇزۇن ۋە توم بولىدۇ؛ يۇڭى قوڭۇر رەڭدە بولۇپ، پۈتۈن بەدىنى قارا چېكىتلەر بىلەن قاپلانغان. قۇيرۇقىنىڭ ئۇزۇن ۋە يېيىلىپ تۇرۇشى بىلەن يىلپىز تۈرلىرى ئىچىدىكى ئەڭ چىرايلىق بىر خىلى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.

ئۇلار دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 6000-2000 مېتىردىن يۇقىرى جايلاردا ياشايدىغان بولۇپ، كۆپىنچە تاغلاردىكى تاقىر تاشلاردا ئۈستىدە پائالىيەت قىلىدۇ؛ ئىنتايىن سەزگۈر ۋە ھوشيار، ھەرىكىتى چاققان، يامىشىشقا، سەكرەشكە ماھىر كېلىدۇ؛ تورۇق تېكە، ئارقار قاتارلىقلارنى ئاساسلىق ئوزۇق قىلغاندىن باشقا يەنە ياۋا توشقان، سۇغۇر ۋە قىرغاۋۇل تۈرىدىكى كىچىك ھايۋاناتلارنىمۇ ئوۋلايدۇ.

يىلپىزلارنىڭ بوغازلىق مەزگىلى 110-93 كۈن بولۇپ، ھەر قېتىمدا 4-2 گىچە ئاسلانلايدۇ، 3-2 ياشتا تولۇق يېتىلىپ بولىدۇ، ئۆمرى تەخمىنەن 20 يىل ئەتراپىدا بولىدۇ.

جۇڭگودىكى سىچۇەن، شىزاڭ، چىڭخەي، شىنجاڭ قاتارلىق جايلارغا تارقالغان، چەتئەلدە ئاساسلىقى ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدا كۆرۈلىدۇ.

جۇڭگودىكى 1-دەرىجىلىك قوغدىلىدىغان ھايۋان، يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالغان ياۋايى ھايۋانلار، ئۆسۈملۈكلەر تۈرلىرى خەلقئارا سودا ئەھدىنامىسى  قوشۇمچىسى قاتارىغا كىرگۈزۈلگەن.

ئۇنىڭ ھەرىكەت لىنىيەسى مۇقىم بولغاچقا، ئاسانلا قولغا چۈشۈپ قالىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن ئۇ قانۇنسىز ئوۋچىلارنىڭ ئاساسلىق ھۇجۇم نىشانلىرىدىن بىرى بولۇپ قالغان. ئىنسانلارنىڭ پائالىيىتى مۈشۈك ئائىلىسىدىكى بۇ ھايۋانغا زور بېسىم ئېلىپ كەلگەن. ھازىر ھېچكىممۇ يىلپىزلارنىڭ ئېنىق سانىنى بىلمەيدۇ، ئومۇمىي سانى ئېھتىمال  بىر نەچچە مىڭلا بولسا كېرەك.^[0]