چاقماق

ئادەتتە قارا بوران، يامغۇرلۇق بىر توپ بۇلۇت سەۋەبىدىن زەرەت پەيدا بولىدۇ، تەگلىك قەۋىتى مەنپىي زەرەت، يۇقىرى قاتلىمى مۇسبەت زەرەت، بەلكى يەر يۈزىدە مۇسبەت زەرەت پەيدا بولىدۇ، شەكلى بۇلۇتقا ئەگىشىپ يۆتكىلىدۇ. مۇسبەت زەرەت ۋە مەنپىي زەرەت بىر - بىرىگە ئۆزئارا تارتىشىدۇ. مۇسبەت زەرەت دەرەخ، تاغ، ئېگىز قۇرۇلۇشلارنىڭ چوققىسىغا ئورنىتىلىپ ھەتتا ئادەم بەدىنىنىڭ ئۈستىدە، ۋە مەنپىي زەرەتلىك بۇلۇت بىلەن ئۇچرىشىدۇ، مەنپىي شاخسىمان سەزگۈ مۈڭگۈزى بولسا، تۆۋەنگە سوزۇلغان، تۆۋەنگە ئۇزىراپ يەر يۈزىگە يېقىن بولغان. ئەڭ ئاخىرى مۇسبەت، مەنپىي زەرەتلەرنى يېڭىپ، ئاخىرى ھاۋانىڭ توسۇقىنى يېڭىپ، بىر گاز يەتكۈزۈش يولىنى بويلاپ غايەت زور ئېلېكتىر ئېقىمى يەر يۈزىگە بېرىپ، كۆزنى قاماشتۇرىدىغان نۇر چاقناپ تۇرغان بىر يورۇقلۇق پەيدا قىلغان.

بىر چاقماق ئۇزۇنلۇقى نەچچە يۈز مېتىر بولۇشى مۇمكىن (ئەڭ قىسقا بولغاندا 100 مېتىر)، لېكىن ئەڭ ئۇزۇن بولغاندا نەچچە مىڭ مېتىر. چاقماق ھارارەتى  17 سېلسىيە گرادۇستىن 280 مىڭغىچە بولۇپ، ئوخشاش بولمايدۇ، يەنى قۇياش يۈزى تېمپېراتۇرىسىنىڭ نەچچە ھەسسىسى. چاقماقنىڭ تېمپېراتۇراسى ئىنتايىن يۇقىرى، بۇنىڭ بىلەن يول بويى ھاۋا جىددىي كېڭىيىدۇ. ھاۋانىڭ يۆتكىلىش تېز، شۇڭا دولقۇن ھەم ئاۋاز چىقىرىدۇ. 

ئادەتتىكى تىپىتىكى چاقماق، يىپسىمان چاقماق، ياپىلق چاقماق، شارسىمان چاقماق، تاسمىسىمان چاقماق، مارجانسىمان چاقماق، راكېتىسىمان چاقماق، قارا چاقماق، سۇپېر چاقماق، دېڭىز ئاستى چاقماق، سۆسۈن چاقماق، قىزىل چاقماق قاتارلىقلار بار.

چاقماق گۈلدۈرمامىلىق يامغۇر بۇلۇتىدىن پەيدا بولغان، ياي نۇرلۇق زەرەت قويۇپ بېرىش بىلەن ئىنتايىن ئوخشىشىپ كېتىدۇ، پەقەت بىر چاقماق كۆزنى يۇمۇپ ئاچقۇچە ئۆتۈپ كېتىدۇ، ئەمما ئېلېكتىرود ئارىسىدىكى ئۇچقۇن ئۇزۇن ۋاقىت مەۋجۇت بولىدۇ. چۈنكى ئىككى تال سۈنئىي ھالدا ناھايىتى ئۇزۇنغىچە ئېلېكتىرود ئارىسىدىكى يۇقىرى توك بېسىمى بولىدۇ، ھەم گۈلدۈرمامىلىق يامغۇرلۇق بۇلۇت ئىچىدە زەرەت ئارقىلىق زەرەت قويۇپ بېرىش كېيىن دەرھال تولۇقلاش تەس.

يىغىلىپ زەرەت مەلۇم سانغا يەتكەندە، بۇلۇت ئىچىدىكى ئوخشاش بولمىغان قىسىملىرى ئارىسىدا ياكى بۇلۇت بىلەن يەر يۈزى ئوتتۇرىسىدا شەكىللەنگەن ئىنتايىن كۈچلۈك ئېلېكتىر مەيدانى بار. ئېلېكتر مەيدانى كۈچىنىشى ئوتتۇرا ھېساب بىلەن نەچچە مىڭ ۋولت سانتىمېتىر بولىدۇ، قىسمەن رايونلار ئېگىزلىكى 10 مىڭ ۋولت سانتىمېتىر بولىدۇ. بۇنداق كۈچلۈك ئېلېكتىر مەيدانى بار، تولۇق بۇلۇت ئىچى ۋە سىرتىدىكى ئاتموسفېرا قەۋىتىدىن تېشىپ، شۇنىڭ بىلەن بۇلۇت بىلەن يەر يۈزى ئوتتۇرىسىدا ياكى بۇلۇتنىڭ ئوخشاش بولمىغان قىسىملىرى ئارىسىدا ۋە ئوخشاش بولمىغان بۇلۇت پارچىسى ئارىسىدا ئۇرغۇتۇپ، كۆزنى قاماشتۇرىدىغان پارقىراق نۇر قويۇپ بىرىدۇ.

چاقماق چېقىشنىڭ يۈز بېرىش شارائىتلىرى:

1. ھاۋا بەك نەم بولۇشى كېرەك.

2. بۇلۇت چوقۇم ناھايىتى زور بولۇشى، نىسبەتەن قارا بۇلۇت، ئادەتتە يامغۇرلۇق توپ بۇلۇت بولۇشى كېرەك.

3. ھاۋا قۇرغاق جايلاردا ئادەتتە چاقماق ئاسان پەيدا بولىدۇ.^[0]