ئاق خەربەق

ئاق خەربەق گۈلسامساق ئائىلىسىدىكى كۆپ يىللىق سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك بولۇپ، غول ئېگىزلىكى بىر مېتىردىن ئاشمايدۇ، يوپۇرمىقى نۆۋەتلىشىپ ئۆسىدۇ، كەڭ تۇخۇمسىمان يۇمىلاق شەكىللىك، تولۇق گىرۋەكلىك بولىدۇ، باش يازدا گۈلى ئاقۇچ يېشىل رەڭلىك ئېچىلىدۇ، مۇشۇنىڭغا ئاساسەن بۇ ئۆسۈملۈك ئاق خەربەق دەپ ئاتالغان. ئادەتتە بۇ ئۆسۈملۈكنىڭ يىلتىزسىمان غولى ياكى يىلتىزى يىغىۋېلىنىپ، ئۇنىڭ چاچما يىلتىزىنى كېسىۋېتىپ، ئاندىن يۇيۇپ، قۇرۇتۇپ تەييارلانغان يىلتىزى «ئاق خەربەق» نامىدا دورىغا ئىشلىتىلىدۇ، بۇنىڭ سىرتقى يۈزى كۈل رەڭگە مايىل خورما رەڭ ياكى ئاقۇچ سېرىق رەڭلىك كېلىدۇ، سۇندۇرۇلسا يۈزى ئاقۇچ، تالقانسىمان، ئالاھىدە پۇراقلىق، تەمى سەل ئاچچىق، تالقىنىنىڭ ئۆتكۈر دەرىجىدەچۈشكۈرتۈش خۇسۇسىتى بار.مەملىكىتىمىزدە شەرقىي شىمال، شىمالى جۇڭگو، شەندۇڭ، خېنەن، شەنشى، گەنسۇ، خۇبىي، سىچۈەن، گۇيجۇ قاتارلىق ئۆلكىلەردە ئۆستۈرۈلىدۇ. چەت ئەلدە ياۋروپا ۋە ئاسىيادىكى باشقا دۆلەتلەردىنمۇ چىقىدۇ.

ئىشلىتىلىشى

پالەچ، مېڭە پەردە ياللۇغى (سەرسام)، بەلغەمدىن بولغان تۇتقاقلىق كېسەل، ھەيز توختاپ قېلىش ۋە باشقا سوغۇقتىن بولغان مېڭە كېسەللىكلىرى ۋە بوغۇم ئاغرىقلىرى قاتارلىقلارغا ئىشلىتىلىدۇ.

خۇسۇسيىتى

قەي قىلدۇرۇش، غەيرىي تەبىئىي بەلغەم ۋە سەۋدا خىلىتىنى تازىلاش، سۈرۈش، توسالغۇلارنى ئېچىش، ئاشقازاننى تازىلاش خۇسۇسىيىتى بار.

تەبىئىتى

ئۈچىنچى دەرىجىدە قۇرۇق ئىسسىق.

ئەكىس تەسىرى

بۆرەككە زىيان قىلىدۇ.

فارماكولوگىيىلىك تەسىرى

ئاق خەربەج تەركىبىدىكى خىمىيىلىك تەركىبلەر قان بېسىمىنى چۈشۈرۈش رولىغا ئىگە. بۇ يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىكىگە ئىشلىتىلىدۇ. بۇنىڭ كىچىك دوزىسى نەپەسنى تورمۇزلايدۇ، چوڭ دوزىسى، مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىنى تورمۇزلايدۇ.

1. ئاق خەربەقنى يالغۇز ياكى گۈلسەۋسەن بىلەن قوشۇپ پەرزىچە قىلسا، سۈيدۈكنى ۋە ھەيزنى راۋانلاشتۇرىدۇ. قورساقتىكى بالىنى چۈشۈرىدۇ.

2. ئاق خەربەقنى تالقانلاپ، ئۆردەك گۆشىگە ئارىلاشتۇرۇپ پىشۇرۇپ يېسە، بويۇن بەزسىلى (خانازىر)غا مەنپەئەت قىلىدۇ.

 3. ئەگەر قۇستۇرۇشقا توغرا كەلسە، خەربەقنى ئۇششاق توغراپ، بىر ياش تۇرۇپنىڭ ئىچىنى ئۇيۇپ خەربەق بىلەن تولدۇرۇپ قۇيۇپ، بىر كېچە ئۆتكەندىن كېيىن خەربەقنى ئېلىۋېتىپ، تۇرۇپنى سىركەنجىۋىل بىلەن ئىچسە، ئىككى سائەتتىن كېيىن قىيىنچىلىقسىز قۇستۇرىدۇ.

مىقدارى

0.1 گرام

ساقلاش

4–5 يىل ئۆستۈرگەندىن كېيىن قىش پەسلىدە يىلتىزى كولىۋېلىنىپ، چاچما يىلتىزلىرىنى چىقىرىۋېتىپ پاكىز يۇيۇپ ئاپتاپتا قۇرۇتۇلىدۇ. [خىمىيىلىك تەركىبى] كۆپ خىل ئالكالۇئىدلار بولۇپ، بۇلارنىڭ ئومۇمىي مىقدارى %2~1، بۇلارنىڭ ئىچىدە ئاساسلىقى پىروتوۋېراتىن (protoveratine) بولۇپ، بۇنىڭ زەھەرلىك تەسىرى ناھايىتى يۇقىرى. كۈچلۈك چۈشكۈرتۈش تەسىرى بار.

تۈزەتكۈچىسى

مەستىكى

ئورۇنباسارى

چىلاپا

مەتبۇخى ئەفتىمۇن

بۇ زەھەرلىك دورا بولغاچقا، ئۇنى ئىستېمال قىلىشتىن بۇرۇن خېمىر ئارىسىغا ئېلىپ، قوقاسقا كۆمۈپ پىشۇرۇپ زەھەرسىزلەندۈرۈپ، ئاندىن ئىستېمال قىلىش لازىم.^[0]