بوغۇز دەرياسى

بوغۇز دەرياسى ئاتۇش بوستانلىقىنىڭ ھاياتلىق مەنبەسى، ئاتۇش شەھىرى تەۋەسىدىكى ئاساسلىق دەريالاردىن بىرى، بۇ دەريا تەڭرىتاغدىكى جەنۇبىي تاغ تىزمىسىنىڭ ساندال تېغىنىڭ باغرىدىكى ئېدىرلىقتىن باشلانغان بوغۇز دەرياسى سۇ سىستېمىسىنىڭ ئاساسىي ئېقىمى.

بوغۇز دەرياسى تەڭرىتاغدىكى جەنۇبىي تاغ تىزمىسىنىڭ ساندال تېغىنىڭ باغرىدىكى دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 4525 مېتىر جەنۇبىي ئىدىرلىقتىن باشلانغان. دەريا مەنبەسىدىن تاغ ئېغىزىغىچە بولغان دەريانىڭ ئۇزۇنلۇقى 102 كىلومېتىر، ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى بويىنچە ئاقىدۇ، ئاتۇش شەھىرى نىڭ شىمالىي قىسىمىدىكى تاغلارنى كېسىپ ئۆتىدۇ، تۈگۈرمىتى گە كىرىپ، ئاغۇ كەڭ جىلغىسىدىن ئۆتىدۇ، بىر تارمىقى شەرقىي جەنۇبتىن توغراق سۇ ئامبىرىغا قۇيۇلىدۇ، ئاندىن باش باچاڭ تاغ ئېغىزىدىن ئېقىپ چىقىپ، بوغۇز دەرياسى تۈزلەڭلىكىگە قۇيۇلىدۇ.

بىر تارمىقى داۋاملىق جەنۇبقا قاراپ ئېقىپ، بوغۇز تاغ ئېغىزىدىن چىقىپ، شەرقىي جەنۇبقا بۇرۇلۇپ كىرىپ بوغۇز تېغىنىڭ ئالدى ئېتىكىدىكى تۈزلەڭلىكنىڭ ئوتتۇرىغا كىرىپ، توقاي سۇ ئامبىرىغا قۇيۇلىدۇ.

بوغۇز دەرياسىنىڭ ئېقىم مىقدارى يىلىغا ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 3.23 كۇپ مېتىر ھە سېكۇنتقا يېتىدۇ، يىللاردىن بۇيانقى ئەڭ چوڭ ئېقىم مىقدارى 720 كۇپ مېتىر ھەر سېكۇنتقا يەتكەن، ئەڭ كىچىك ئېقىم مىقدارى 1.00 كۇب مېتىر ھەر سېكۇنتقا يەتكەن. كۆپ يىللىق ئوتتۇرىچە ئېقىن مىقدارى 1.043 مىليون كۇب مېتىر بولغان. يانتۇلۇقى ‰ 18.2. ئاساسلىق سۇ ئېقىمى يەر ئاستى سۈيىنى تولۇقلايدۇ، تولۇقلاش مىقدارى % 50، ئېقىن مىقدارى بىر قەدەر مۇقىم. ئاساسلىق سۇغىرىش رايۇنى ئاغۇ جىلغىسى، بوغۇز تېغىنىڭ ئالدى ئېتىكىدىكى تۈزلەڭلىك ۋە ئاتۇش شەھىرى دىكى يېزا-بازارلارنى سۇ بىلەن تەمىنلەيدۇ.

بوغۇز دەرياسى قارشى ئېقىنىنى بويلاپ يۇقىرىغا ماڭغاندا، ئاتۇشنىڭ بەلگە خاراكتېرلىك ئاتۇش ئاغۇ ئۈزۈلگەن تاغ جىلغىسىنى كېسىپ ئۆتۈپ، يەنە دەريا بويلاپ يۇقىرىغا ماڭغاندا ئىككى قىرغاقنىڭ مەنزىرىسى تېخىمۇ كىشىنى مەپتۇن قىلىدۇ.

بوغۇز دەرياسىنىڭ سۈيى بىرقەدەر تەكشى ئاقىدۇ، لېكىن دەرغەزەپكە كەلگەن چاغدا يەنە كىشىنى ھەيران قالدۇرغۇدەك دەرىجىدە ئاقىدۇ، 1944-يىلى 6-ئايدا 12 كېچە-كۈندۈز، دەريا سۈيى ئۆرلەپ كەتكەن، ئەينى ۋاقىتتىكى ئاتۇش ناھىيە بازىرىدىن دەرھال بىپايان دېڭىزغا ئايلانغان، ناھىيەلىك ھۆكۈمەت ئۆيى كەلكۈندە ئۆرۈلۈپ چۈشكەن، ھەتتا يەنە ناھىيەلىك ھۆكۈمەتنىڭ تامغىسىنىمۇ كەلكۈن ئېقىتىپ كەتكەن.^[0]