سېسىق كۈزەن

سېسىق نامى پۈركەتكەن بۇ سېسىق كۈزەن ئامېرىكا قىتئەسىنىڭ يېرىم تاغلىق رايونلىرىدا ياكى ئوتلاقلىقلاردا ياشايدۇ. ئۇنىڭ ئۇزۇنلۇقى 40 سانتىمېتىر كېلىدۇ. پۇتلىرى قىسقا، قۇيرۇقى كەڭ ھەم توم بولۇپ، قارىماققا پىستىگە ئوخشىشىپ كېتىدۇ. ئۇلار كۈندۈزى ئۆڭكۈر ئىچىدە دەم ئېلىپ، قاش قارايغاندا ۋە كېچىدە ھەرىكەت قىلىدۇ. سېسىق كۈزەن ئالاھىدە سېسىق پۇراق قويۇپ بېرىش ئىقتىدارىغا ئىگە. ئامېرىكا سېسىق كۈزەنىنىڭ تۇرقى سەت. ئۇنىڭ كاسىسىنىڭ يېنىدا بىر بەز بولۇپ، ئۇنىڭدىن چىداپ تۇرغۇسىز بىر خىل سېسىق سۇيۇقلۇق چىقىدۇ. ئەگەر بۇ خىل سېسىق سۇيۇقلۇق كۆزگە كىرىپ كەتسە، ئېغىر بولغاندا كۆزنى كۆرمەس قىلىپ قويىدۇ. ئادەم ياكى ھايۋاننىڭ بۇرنىغا تېگىپ كەتسە، پالەچ قىلىپ قويۇش رولىنى ئويناپ، قۇسۇش، ھوشىدىن كېتىش قاتارلىق ئالامەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئەگەر بۇ خىل سېسىق سۇيۇقلۇق بىر نەرسىگە تېگىپ كەتسە، سېسىق پۇراق ئۇزاققىچە يوقالمايدۇ. شامال يۆنىلىشى بويىچە بولغاندا، بۇ خىل سېسىق پۇراقنى 500 مېتىر نېرىدا تۇرۇپ پۇرىغىلى بولىدۇ. دۈشمەن ھۇجۇم قىلىپ كەلگەندە، سېسىقكۈزەن قۇيرۇقىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ تۇرۇپ، قۇيرۇق تەرىپىدىن سېسىق سۇيۇقلۇقنى چاچىدۇ. ئۇ ئىنتايىن سېسىق بولۇپلا قالماي، بەلكى يەنە پالەچ قىلىپ قويۇش رولىنى ئوينايدۇ. دۈشمەنلىرى سېسىق كۈزەن چىقارغان پۇراقنى پۇراپلا قالسا، بۇرنىدىن سۇ ئېقىپ، روھى چۈشۈپ، ئۇنى تۇتقۇدەك ماجالى قالمايدۇ.

  سېسىق كۈزەن شۇنداق ئىجتىمائىيلىققا ئىگە ھايۋانات، ئائىلە تۇرمۇشنى ئاساس قىلىپ ياشايدۇ، بەزىدە بىر ئۇۋىدا ئون ياكى ئون ئىككى بۇلىدۇ، ئادەتتە پەقەت بەش-ئالتىسىلا بار، ئالاھىدە سېسىق بەز ئاجراتمىلار مۇداپىئە قوراللىرى. ئۆڭكۈرلەردە تۇرىدۇ، ئوت چۆپ يۇپۇرماقلىرىنى ئۇۋا ماتېرىيال سۈپىتىدە ئىشلىتىدۇ. ئۇۋا رايونىنى 10.4 گېكتار ئەتراپىدا. ئوزۇق تاللىمايدۇ، كۈز ۋە قىشلاردا ياۋا مېۋىلەرنى يەيدۇ، كىچىك تىپتىكى ئەمگۈچىلەر دان يېمەيدۇ، ئەمما باھار ۋە يازلاردا كۆپىنچىسى ھاشارات ۋە دانلىق ئاشلىق قاتارلىقلارنى ئاساسى ئوزۇق قىلىدۇ، جۈپ قۇشقاچ، قۇش تۇخۇمى، يىلان، پاقا قاتارلىقلارنى يەيدۇ، كۈندۈزى ئۆڭكۈر ئىچىدە ئارام ئېلىپ، قاش قارايغاندا ۋە كېچىدە ھەرىكەت قىلىدۇ. 

 كانادانىڭ جەنۇبىي قىسمىدىن باشلىنىپ  پۈتكۈل ئامېرىكا، مېكسىكىنىڭ شىمالىي قىسملىرىغىچە.  

 ياشايدىغان رايونلاردا ھەر خىل، ئورمانلىقلار، تۈزلەڭلىك، قۇملۇق رايونى، چاتقاللىق، جىلغا، تېرىلغۇ يەرلەرنىڭ تۆت ئەتراپى قاتارلىقلار.  سېسىق كۈزەن ئامادىللارنى ئىزدەيدۇ، سېسىق كۈزەن يەنە تۈلكە ۋە باشقا ھايۋانلارنىڭ غارىغا، چوقبارتاس ئاستىغا ئۆڭكۈر ياساشنى ياخشى كۆرىدۇ.   

  چېتىشىش مەزگىلى بىر ئەركەك كۆپ چىشى بۇلىدۇ، ئىككى ئۈچ ئاي كۈيلەش مەزگىلى، ھامىلدارلىق دەۋرى 63 كۈن. ھەر بىر ھامىلىدە ئىككىدىن ئونغىچە بالىسى بۇلىدۇ،  ئادەتتە قىيا تاشلار ئاستىغا ئۇۋا ياسايدۇ، ئادەتتىكى ئەھۋال ئاستىدا، قۇرۇتۇلغان ئوت - چۆپلەرنىڭ غولى ۋە ياۋا ئوت - چۆپ يوپۇرماقلىرىنى سېلىنچا قىلىدۇ، ئاساسلىقى بۇ ئۇۋا ئانىنىڭ، ئانا ئاغمىخان بالىسىنى ئايرىم باقىدۇ، يېڭى تۇغۇلغان بالىسى ئانا ھايۋانلار بىلەن بىللە شۇ يىلى قىشنى بىللە ئۆتكۈزىدۇ، تاكى ئۇلار چوڭ بولغۇچە. قۇرامىغا يەتكەن ئەركەكلىرى ياز پەسلىدە ئادەتتە ھەممىسى يالغۇز ياشايدۇ.

ئاغىمىخان، ئاق ئاغىمىخان ۋە ئىپار مۈشۈك قاتارلىق ھايۋانلارنىڭمۇ سېسىق ئوسۇرىدىغان ئادىتى بولسىمۇ، لېكىن ئامېرىكا قىتئەسىدە ياشايدىغان سېسىق كۈزەننى دۇنيا بويىچە ئەڭ سېسىق ھايۋان دېيىشكە بولىدۇ. نۇرغۇن ھايۋانلار ئۇنى يىراقتىن كۆرۈپلا قالسا، دەرھال يوشۇرۇنۇۋالىدۇ، ھەتتا ئوۋچىلارمۇ ئۇنىڭغا يېقىنلشىشتىن قورقىدۇ. دېمەك، بۇ خىل «خىمىيىلىك قورال» ھەقىقەتەن ئىنتايىن يامان ئىكەن.^[0]