شۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيەسى

شۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى 1739-يىلى قۇرۇلغان، ئۇ شۋېتسىيىنىڭ ئالىي ئىلىم ئاپپاراتى ۋە ئەڭ چوڭ پەن مەركىزى. شۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى ھۆكۈمەتكە بېقىنمايدىغان مۇستەقىل پەن ئاپپاراتى بولۇپ، دۇنيادا ئەنگلىيە خان جەمەتى ئىلمىي جەمئىيىتى، فرانسىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسى ۋە سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى پەنلەر ئاكادېمىيىسى بىلەن تەڭ ئورۇندا تۇرىدۇ.

شۋېتسىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسى 12 شۆبە ئاكادېمىيىدىن تەركىب تاپقان، ئۇلار ماتېماتىكا، ئاسترونومىيە، فىزىكا، خىمىيە، مىنېرالوگىيە، گېئولوگىيە، جۇغراپىيە، بوتانىكا، زوئولوگىيە، مېدىتسىنا، قۇرۇلۇش تېخنىكىسى، گېئوفىزىكا، ئىقتىسادشۇناسلىق، ستاتىستىكا، جەمئىيەتشۇناسلىق قاتارلىق جەھەتلەردىكى تەتقىقات خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ. پەنلەر ئاكادېمىيىسىدىكى 408 نەپەر ئاكادېمىك ئىچىدە شۋېتسىيىلىك 228 نەپەر، چەت ئەللىك 180 نەپەر. ھازىر شۋېتسىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسى قارىمىقىدا ئالتە پەن تەتقىقات ئاپپاراتى بار، ئۇلار ئۆسۈملۈك تەتقىقات ئورنى، ئابۇسىك تەبىئىي پەنلەر تەتقىقات ئورنى، كۇررۇسكى-نىبورل دېڭىز-ئوكيان تەتقىقات ئورنى، مىتاگگو لېۋېراللۇ فوندى جەمئىيىتى (ئالىي ماتېماتىكا تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان خەلقئارا تەتقىقات ئورنى)، ئالەم فىزىكىسى تەتقىقات ئورنى (ئىسپانىيە، شۋېتسىيە، دانىيە ۋە ئەنگلىيە بىرلىكتە تەتقىقات ئىشلەيدۇ)، ئېنېرگىيە ۋە ئىنسانلار ئېكولوگىيىسى تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان بېئار تەتقىقات ئورنى قاتارلىقلار. شۋېتسىيە پەنلەر ئاكادېمىيىسى فىزىكا، خىمىيە، ماتېماتىكا، مۇھىت ئىلمى قاتارلىقلاردا خەلقئارا سەۋىيىگە ئىگە ئالتە خىل قەرەللىك ژۇرنال چىقىرىدۇ، يەنە فىزىكا، خىمىيە، ئىقتىساد ساھەسىدە نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرىشىدىغانلارنى تاللاش ۋەزىپىسىمۇ بار. 

شىۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى ئاساسىي خىزمەت نىشانى، مۇلازىمىتى شۋېتسىيە ئىلمىي تەتقىقاتى: تەتقىقاتچىلار ئۈچۈن پەن ھالقىغان مۇنبەر بىلەن تەمىنلەيدۇ؛ تەتقىقاتچىلار ئۈچۈن بىردىنبىر تەتقىقات مۇھىتى بىلەن تەمىنلەيدۇ؛ ياش ئالىملارغا ياردەم بېرىش؛ مۇكاپاتلاش تەتقىق قىلىش جەريانىدا گەۋدىلىك تۆھپە قوشتى. خەلقئارا ئىلىم - پەن ئالماشتۇرۇشنى ئورۇنلاشتۇرۇش؛ يۈرەك ساداسىنى ئەكس ئەتتۈرۈپ، ئىلمىي تەتقىقات ھەمدە تەسىرىنى تەتقىق قىلىش سىياسىتىنىڭ تۈزۈلۈشى؛ قوزغىتىش جەھەتتە باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ماتېماتىكا ۋە تەبىئىي پەن قىزىقىشىنى قوزغىغىلى بولىدۇ؛ ئوخشاش بولمىغان شەكىللەر ئارقىلىق ئېلان قىلغان ئىلىم - پەن ۋە تېخنىكىنى ئومۇملاشتۇرۇش ئۇچۇرى. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، شىۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى ئۆزىنىڭ ھېراۋۇللۇقى نوبېل مۇكاپاتىنى باھالاش كومىتېت دۇنياغا نام چىقارغان. 1901 - يىلدىن باشلاپ، شىۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادېمىيىسى ھەر يىلى نوبىل فىزىكا مۇكاپاتى ۋە خـىـمـىـيـە مۇكاپاتىنى باھالاشقا مەسئۇل، 1968 - يىلىدىن باشلاپ، ئالفېرد نوبېل خاتىرىلەش شۋېتسىيە بانكىسى ئىقتىسادشۇناسلىق مۇكاپاتى ( نوبېل ئىقتىسادشۇناسلىق مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن ) نى باھالاپ سايلاشقا تاللاندى.

ئىلىم - پەن مۇنبىرى 

شىۋېتسىيە خان جەمەتى پەنلەر ئاكادبـمـىـيـىـسـى بىر مۇستەقىل تۇرىدىغان غەيرىي ھۆكۈمەت تەشكىلاتى، ھازىر شىۋېتسىيە ئاساسلىقى بىر خىل ئەركىن ئىلمىي مۇنبىرىنىڭ رولىنى جارى قىلدۇرۇپ، ھۆكۈمەتنىڭ تەدبىر بەلگىلىشىگە مەسلىھەت بېرىش. ھېساپ تۈرلىرىنى تۇرغۇزۇش ۋە ئۇنىڭ كونكىرىت ئۇسۇلى ئادەتتە مەملىكەت بويىچە بانكىلار ئارا مۇئامىلىنىڭ مۇناسىۋەتلىك بەلگىلىمىسى بويىچە بولىدۇ، ئاكادېمىكلارنىڭ ئۈستىگە ئالغان ۋەزىپىسى ئاساسلىقى مۇنداق بىر قانچە تۈرلۈك: قەرەللىك پەنلەر ئاكادېمىيەسى ھەر قايسى ئىلىم يۇرتى چاقىرغان يىغىنغا قاتنىشىدۇ، مۇناسىۋەتلىك نەرسىلەرنى مۇزاكىرە قىلىدۇ، ئەڭ يېڭى ئىلمىي تەرەققىيات ئەھۋالىدىن دوكلات بېرىدۇ؛ پەنلەر ئاكادېمىيىسى قارىمىقىدىكى ھەر قايسى پەن ھالقىغان  كومىتېتى تەشكىللىگەن ھەر خىل ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنلىرىغا قاتنىشىدۇ.

 نەشرىيات نەزەرىيىسى

شۋبتسىيە پەنلەر ئاكادبمىيىسى فىزىكا، خىمىيە، ماتېماتىكا، مۇھىت ئىلمى قاتارلىق خەلقئارا سەۋىيىگە ئىگە ئالتە خىل قەرەللىك ژۇرنال چىقىرىـدۇ، ئىلمىي ژۇرنىلى، تەجرىبە ۋە نەزەرىيە فىزىكا ھۆججەت - كىتابلار كاتالوگى، ھايۋانلارنىڭ مورفولوگىيىلىك نەزەرىيىسى، ھايۋانلار ھۆججەت - كىتابلار كاتالوگى، سۈنئىي ئەقلىي ئىقتىدار ئېلېكترونلۇق بىر تەرەپ قىلىش ئىلمىي ژۇرنىلى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇنىڭدىن سىرت، يەنە ھەر خىل دوكلات، مەخسۇس ئەسەر ۋە مۇكاپاتقا ئېرىشكەن ماقالىلەرنى چىقىرىدۇ. ^[0]