مورېسبي پورتى

پاپۇئا يېڭى گۋېنىيىنىڭ پايتەختى، دۆلەتنىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي مەركىزى. مورېسبي پورتى ئېرېئان ئارىلىنىڭ شەرقىي جەنۇبىي دېڭىز قىرغىقىغا جايلاشقان. ئۇ شەرقىي جەنۇبتىكى ئاۋىسترالىيىنىڭ يورك يېرىم ئارىلىدىن 560 كىلومېتىر يىراقلىقتا تۇرىدۇ. بۇ پورت چوڭقۇر سۇلۇق فرفاكىس قولتۇقىنىڭ شەرقىي قىرغىقىغا توغرا كېلىدۇ. شەھەر ئاھالىسى 130 مىڭدىن ئاشىدۇ(1983) . مورېسبي شەھىرى پاپۇئا يېڭى گۋېنىيىنىڭ مۇھىم سانائەت بازىسى، بۇ جايدا كېمىسازلىق، توقۇمىچىلىق، ئېلېكتر ئېنېرەىيىسى، يېمەك-ئىچمەك نەشرىياتچىلىق قاتارلىق سانائەتئ ورۇنلىرى بار. بۇ پورت ئارقىلىق پاپۇئا-يېڭى گۋېنىيىسىنىڭ كاۋچۇك، پالما قېقى، ياغاچ، مىس رۇدىسى قاتارلىق ماتېرىياللىرى ئېكسپورت قىلىنىدۇ. مورېسبي پورتىدىن ئاۋسترالىيىنىڭ سېدنې شەھىرىگە پاراخوت، ئايروپىلان قەرەللىك قاتنايدۇ. بۇ جايدا 1965-يىلى قۇرۇلغان پاپۇئا-يېڭى گۋېنىيىسى داشۆسى ۋە باشقا مەدەنىيەت يۇرتلىرى بار.

مورېسبي پورتى كىشىنى مەپتۇن قىلىدىغان تىروپىك بەلباغ تەبىئىي نۇر، كىشىلەر ھەممىلا يەردە دەرىخى، ھەممىلا يەردە گۈل، گۈل چىرايلىق ئەمەس. ئۆزىگە خاس ئەنئەنىۋى مەدەنىيىتى كىشىنى ئۆزىگە مەھلىيا قىلىدۇ، پاكىستان يېڭى ساياھەت چەت ئەللىك بىر يىل بىر يىلدىن كۆپ، موزامبىك پورتى پاكىستان يېڭى كۆزنەك شەھەر بولۇش سۈپىتى بىلەن ئالدىراش بولۇپ كەتتى. مورېسبي پورتى دېڭىز قولتۇقى پورتى جايلاشقان تاغ ئېتىكى ئارىسىدىكى بىر پارچە تار ۋە ئۇزۇن تۈزلەڭلىك. شەھەر ئەتراپىدىكى كەڭ كەتكەن ئېكىنزارلىق ۋە تەجرىبە مەيدانى بار، ئېكسپورت كوكۇس قېقى ئىشلەپچىقىرىپ، قەھۋە، كاۋچۇك، پەنەركە، ياغاچ ماتېرىياللىرى ۋە ئالتۇن قاتارلىقلار؛ ئاساسلىق سانائىتىدىن ھاراق ئىشلەش، كۆك تاماكا پىششىقلاپ ئىشلەش، دەرەخ كەسمەك، سىمونت ئىشلەپچىقىرىش ۋە قول ھۈنەر بۇيۇملىرى ئىشلەپچىقىرىشى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 

مورېسبي پورتى دېڭىز يۈزىدىن ئوتتۇرىچە ئېگىزلىكى 200 مېتىر كېلىدۇ، دېڭىز بويىغا جايلاشقان بولسىمۇ، لېكىن ھاۋاسى نىسبەتەن قۇرغاق، قاتتىق قۇرغاقچىلىق يىل شەھەر ئەتراپىدىكى تاغلار ئىپادىلەنگەن تال سېرىق قوڭۇر رەڭدە بولىدۇ. يىللىق ئوتتۇرىچە ھاۋا تېمپېراتۇرىسى ℃21 تىن ℃32 ئوتتۇرىسىدا، ھەر يىلى ئاساسىي جەھەتتىن قۇرغاق، يامغۇرلۇق دەپ ئىككى پەسىلگە ئايرىيدۇ. 5 - ئايدا « پاسسات » نىڭ تەسىرىدە، شەرقىي جەنۇب شامىلى توختىماي چىقىپ تۇرىدىغان بولۇپ، ھۆل - يېغىن مىقدارى بىر قەدەر ئاز، كىلىماتى سالقىن. 12 - ئايدىن كېلەر يىلى 4 - ئايدغىچە، پەسىللىك شامالنىڭ تەسىرىگە ئۇچىرايدۇ، دائىم غەربىي شىمال شامىلى چىقىدۇ، دىمىق، يامغۇر

  كۆپ ياغىدۇ، كۈندۈزى ھاۋا تېمپېراتۇرىسى ئەڭ يۇقىرى  ℃38 ~ ℃39  بولىدۇ. پۈتۈن يىللىق ھۆل - يېغىن مىقدارى 1000 مىللىلېتىر ئەتراپىدا. يۇقىرىدا ئېيتىلغان تەبىئىي ۋە جۇغراپىيەلىك قاتارلىق ئامىللارنىڭ چەكلىمىسىگە ئۇچرايدۇ، مورېسبي پورتى رايونى بويىچە نىسپىي ئاز، لېكىن تۇتاش كەتكەن ئېدىرلىق، ئوتلاق بىپايان، ئۆسۈملۈكلەر باراقسان ئۆسىدىغان، يىل بويى توزۇماس گۈللەر  بەس - بەستە ئېچىلىپ مىليوندىن ئارتۇق چىقىدۇ. 

مورېسبي پورتى ئاساسىي جەھەتتىن يەنىلا بىر سودا شەھىرى، ياساش ۋە پىششىقلاپ ئىشلەش كەسپى تېخى ئەمدىلا باشلاندى، مۇكەممەل كۆلەم شەكىللەنگىنى يوق. چوڭ، ئوتتۇرا سودا كارخانىلارنى بىردەك چەت ئەللىكلەر كونترول قىلىدۇ، چەت ئەل مېلى بازارلارنى قاپلاپ، مال باھاسى يۇقىرى، 1998 - يىلى ئىستېمال باھا كۆرسەتكۈچ سانى، ياپونىيە توكيو بىلەن تەڭلەشتى، ئوبوروتتىكى پۇل نىسبىتى ئېلىمىزدىكى ھەرقايسى چوڭ شەھەرلەر ئىچىدە ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدۇ. شەھەر ئەتراپىدىكى كەنت ئاھالىلىرى ھازىرغا قەدەر ئەنئەنىۋى ئۇسۇل بىلەن جان باقىدۇ. پايتەخت ئەتراپىدىكى رايونلار مەملىكەت بويىچە ھەر يىلى نۇرغۇنلىغان كۆچمەنلەرئېتىۋېتىلىدۇ، شەھەر سىرتىدا، ھەتتا شەھەر رايونىدا تىكىلگەن توخۇ كاتىكى شەكىللىك تۇرالغۇنى ھەممە يەردە ئۇچراتقىلى بولىدۇ، شەھەر قىياپىتى بۇزغۇنچىلىق قىلىدۇ. شەھەر ئەتراپىدىكى تەبىئىي مەنزىرىسى، شەھەر مەمۇرىيىتى قۇرۇلۇشى ھەم تەرەققىيات كۆلىمىگە نۇرغۇن ئاۋارىچىلىكلەرنى ئېلىپ كېلىدۇ. 

مورېسبي پورتىنىڭ تەبىئىي مەنزىرىسى ۋە كىلىمات شارائىتى ئىنتايىن ئەۋزەل بولۇپ، لېكىن ئۇنىڭ ئانچە ئېسىل ئامانلىقىغا ئەھمىيەت بەرمەسلىك، مۇھىت ئاسراش، مۇھىت بۇلغىنىشىنى كەلتۈرۈ ، شەھەر ئەھۋالىغا ئۇيغۇن كەلمەيدىغان، مال باھاسى قىممەت. كىشىلەرنىڭ ھەممىسى ئۇنى قىيىن بولغان ئىسسىق بەلباغ ساياھەت رايونى ھېسابلىنىدۇ. تەبىئىي مەنزىرىسى باشقا، مورېسبي پورتى قىلىشقا ئەرزىيدىغان يەنە بىر ئىمارەت، بۇنىڭغا پاپۇئا يېڭى پارلامېنت بىناسى ۋەكىللىك قىلىدۇ، پارلامېنت بىناسى ستېرېئولۇق رەسىم ۋە ئويما تام رەسىملىرى بىلەن  بېزەكلىك، شۇ پاپۇئا يېڭى گۋىنىيىسى، ئۆتمۈش بىلەن كەلگۈسىنىڭ كارتىنىس. مورېسبي پورتى دۆلەت مۇزېيى پايتەخت ئۆسۈملۈك باغچىسى قاتارلىق جايلار بار، شۇنداقلا بۇ شەھەرنىڭ مۇھىم مەنزىرە نۇقتىلىرى بار. يەرلىك مەدەنىيەت مورېسبي پورتى يەنە بىر كىشىلەردە چوڭقۇر تەسىر قالدۇردى، قىزغىن ناخشا - ئۇسسۇل، ئىپتىدائىي نىقابى، قەدىمىي مۇراسىمىغا قاتنىشىش، بۇمورېسبي پورتى ئەڭ ماھىيەتلىك ئىپادىلىنىشى ئىدى. 

مورېسبي پورتى جۇڭگونىڭ شەندۇڭ ئۆلكىسى جىنەن بىلەن دىپلوماتىك مۇناسىۋەت ئورناتقان. ^[0]