شەنۋاڭ تاش قاتمىسى

بۇنىڭدىن 20 مىليۇن يىل ئىلگىرىكى دەۋرىدىن 12 مىليۇن يىللار ئىلگىرىكى دەۋرىگىچە بۇ يەردە يەر پوستى ھەرىكىتى يۈز بىرىپ، ئەسلىدىكى تۈز ۋە تەكشى يەر يۈزى ئويمانلىقىغا ئايلانغان . چوڭقۇر جايلاردا يامغۇر سۈيى يېغىلىپ تاتلىق سۇ كۆلى شەكىللەنگەن. جۇڭگودىكى بىردىن بىر دۇنيادا ئاز ئۇچرايدىغان، مۇكەممەل ساقلانغان، تۈرلىرى تولۇق، تەڭداشسىز ۋە مۇھىم ئىلمىي قىممەتكە ئىگە بولغان يەر قاتلىمى قەدىمىي جانلىقلار تاش قاتما خارابىسى. ھەر خىل جانلىقلارنىڭ تاش قاتمىسى ئون نەچچە تۈرى 600 نەچچە خىلى بايقالغان. 

ئەتراپىدىكى يانار تاغلارنىڭ پارتىلىشى، كۈچلۈك يېمىرلىشنىڭ تەسىرىدە پارچىلانغان تاغ جىنىسلىرى يامغۇر سۈيى تەرىپىدىن سىيلىتسىيەلىك ئېرىتمە ھالىتىدە كۆلگە ئېقىپ كىرگەن، مول ئوكسىد 5 كېرىمىنىي كۆلىدىكى دىياتومنىڭ زور مىقداردا كۆپىيىشىنى ئەۋزەل شارائىت بىلەن تەمىن ئەتكەن، ئەينى ۋاقىتتا ھاۋا كېلىماتى ئىسسىق ھەم نەم بولغاچقا كۆپ خىل ھايۋانات ۋە ئۆسۈملۈكلەرنىڭ ياشىشىغا باپ ئىدى. 

شەنۋاڭ تاش قاتمىللىرىنىڭ مۇكەممەل، نەپىس ۋە ئېنىق بولىشى دىياتومنىڭ تۆھپىسىدۇر، قىش پەسلىدە نۇرغۇنلىغان جانلىقلارنىڭ جەسەتلىرى كۆل ئاستىغا چۆككەن ۋاقتى دەل دىياتومىنىڭمۇ زور مىقداردا ئۆلۈۋاتقان ۋاقتى بولغاچقا، جانلىقلارنىڭ جەسەتلىرى كۆمۈلۈپ كەتكەن. دىياتومدا يەككە ھۈجەيرىلەر كۆپ، ئۇلار ئىنتايىن كىچىك ،شۇڭا ئۇ جانلىقلارنىڭ تاش قاتلىمىلىرىنى بۇزغۇنچىلىققا ئۇچراتماي ئەينەن ساقلاپ قالغان.

ئۇمۇمىي چۈشەنچە 

ھازىرغىچە شەنۋاڭ دىئاتوم بايقالغان، سپورا، يالىڭاچ ئۇرۇقلۇق ئۆسۈملۈكلەر، قۇرت - قوڭغۇز، بېلىق، ئۆمىلىگۈچى ھايۋانلار، قۇش، قۇشلار، سۈت ئەمگۈچى ھايۋانلار قاتارلىق تۈرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، 400 دىن ئارتۇق تۈرى، 1000 خىلدىن ئارتۇق قاتما، تۈرى تولۇق ۋە بەدەن ھالىتى ئەڭ مۇكەممەل، دۇنيادا ئاز ئۇچرايدۇ. 

ئۆسۈملۈك قاتمىسى 

ئۆسۈملۈك تاش قاتمىسى زەمبۇرۇغ، مۇخ، پاپورتنىكلار، يالىڭاچ ئۇرۇق، يېپىق ئۇرۇقلۇق ئۆسۈملۈكلەر ۋە يۈسۈنلەر، شاخ - يوپۇرماقلىرى ئەڭ كۆپ، كۆپ ساندىكى ئەسلىدىكى رەڭگىنى ساقلاپ قالغان، گۈل، مېۋە ۋە ئۇرۇقلىرى ئىنتايىن مۇكەممەل ساقلانغان. 

ھايۋانات قاتمىسى 

ھايۋانات تاش قاتمىسى ھاشارات، بېلىق، يەر بېغىرلىغۇچى، قۇش ۋە سۈت ئەمگۈچى ھايۋان بولۇپ، 20-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدىكى دۇنيادىكى بۇغا تۈرىدىكى تاشقا ئايلانغان قاتما ئەڭ كۆپ بايقالغان، ئەڭ مۇكەممەل ساقلانغان قاتمىسى شەنۋاڭ شەندۇڭ ئورنىس قۇشقىچى، چىلۇ تەيشەن قۇش قاتارلىق قۇشلار تاشقاتمىسى ئېپوخانىسى. 

ياز پەسلىدە ھاۋا بىر قەدەر ئىسسىق ۋە نەم دەريا سۇلىرى كۆلگە ئېقىتىپ كىرگەن لاي - لاتقىلار بىر قەدەر كۆپرەك بولۇپ، ئۇلارنىڭ تەركىبىدىكى ئورگانىك ماددىلار ئاز، شۇڭا قېلىن ۋە رەڭگى سۇس ئىدى. قىش پەسلىدە نىسبەتەن قۇرغاق ۋە سوغوق، كۆل سۈيى ئاز بولۇپ ، كۆلگە ئېقىپ كىرگەن لاي - لاتقىلار ئاز ھەم ئۇششاق يەنە كېلىپ قۇرغاق شاخ - شۇمبا، يوپۇرماقلارنىڭ كۆپ بولىشى ۋە دىياتومنىڭ كۆپ مىقداردا ئۆلىشى بىلەن كۆل ئاستىدىكى چۆكمىلەر ئاز ھەم نېپىز، رەڭگى قېنىق بولغان. پەقەت يېقىنقى دەۋىرگە كەلگەندىلا يەر يۈزىنىڭ كۆتۈرلۈشى ۋە ئېقىن سۇلارنىڭ يالىشى بىلەن بۇ « تۈمەن جىلدىلىق كىتاب » قايتىدىن يورۇقلۇققا چىققان.

1980-يىلى 1-ئاينىڭ 17-كۈنى، گوۋۇيۇەن گ ب 2 - نومۇرلۇق ھۆججەتتە تاش قاتمىسى ئورنىنى شەنۋاڭ دۆلەتنىڭ نوقتىلىق تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى قىلىپ بىكىتتى. 1981 - يىلى شەندۇڭ ئۆلكىسى شەنۋاڭ قەدىمكى جانلىقلار تاش قاتمىسىنى قوغداش، باشقۇرۇش ئورنى تەسىس قىلدى. 1985 - يىلى ناھىيە بازىرىدا شەنۋاڭ قەدىمكى جانلىقلارنىڭ تاشقا ئايلانغان كۆرگەزمىخانىسى بەرپا قىلىندى. سارىيىنىڭ ئاساسى قۇرۇلۇش قەدىمىي شەكىلدىكى راۋاق شەكىللىك، ھـەشـەمەتلىك، ئاددىي، يارىشىملىق، قۇرۇلۇش كۆلىمى 3600 كۋادىرات مېتىر كېلىدىغان، كۆرگەزمە كۆلىمى 700 كۋادرات مېتىر، كۆرگەزمىخانىدا ھەر خىل ھايۋانات، تاشقا ئايلانغان جىسىملارنىڭ ئەۋرىشكىسى مىڭ نۇسخىدىن ئاشتى.  ^[0]