ئېغىر مېتال كۈيى

ئېغىر مېتال ئەمەلىيەتتە ھەدىدىن ئاشقان كۈچ بىلەن روك كۈيىنى تەلۋىلەرچە چېلىش ھىساپلىنىدۇ. گىتتار بۇنداق كۈيلەردە ئاساسلىق رول ئويناپ، ئىپادىلەش قىسمىدا ئادەتتىكى ۋاقىتىن قارىغاندا ئاۋازى يوقۇرى تەڭكەش قىلىندۇ، تاماشىبىنلارغا بۇ چاغدىكى كەيپىياتى قىساس ئىلىش تۇيغۇسىغا كەلتۈرىدۇ. باس گىتتارنىڭ كۈچىمۇ ئالدىغا تارتىلىدۇ، خۇددى كىم (THE WHO) ئەترتىنىڭ جون ئىنتىۋىستلى (JOHN ENTWISTLE) تەڭكەش قىلغان سېھىرلىك ماشىنا (MAGIC BMS) ناملىق كۈيىگە ئوخشاش. بۇرۇن جازدىلا باس گىتتار ئاساسلىق ئورۇندا دەپ قارىلىپ كەلگەن ، لېكىن ھازىر ئۇ ناخشىغا ئوخشاش مۇھىم بۇلۇپ قالىدۇ. ئادەتتىكى ئاممىباپ كۈيلەرگە سىلىشتۇرغاندا دۇمباق تېخىمۇ ئېغىر ، تېخىمۇ تېز تەڭكەش قىلىنىپ، ئاڭلىغۇچىلارغا نىسبەتەن بىرخىل يوقۇرى بىسىملىق ئۇرۇلۇش تۇيغۇسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئەڭ ئاخىردا ناخشىچى-ئۇ ئۈلۈم، جىنسىيەت، زەھەرلىك چىكىملىك ياكى ئىسپىرىت بىلەن باشقا يېڭى مەۋجۈداتلارنى ئاڭلىغۇچىلار قەلبىگە ئۇرۇلۇش تۇيغۇسىغا كەلتۈرىدۇ. ئاممىباپ كۈيلەرگە سىلىشتۇرغاندا ئاساسلىق تىمىلار تېخىمۇ ئىشەنچىلىك ياكى تېخىمۇ جەلىپكار تۇيۇلىدۇ. ئېغىر مېتال كۈيلىرى باشقا مېتال كۈيلىرىگە ئوخشاشلا ئەسەبىلىككە تويۇنغان بولۇپ، ۋاقىراش ، ئالۋاستىلارغا ئوخشاش غەلىتە گىرىم ۋە ھەتتا سەھنىگە يېرىم يالىڭاچ چىقىۋېلىپ ، ئوت قويۇش، سۇ چېچىش، ئىس تارقىتىش قاتارلىق ۋاستىلەر بىلەن تېخىمۇ رەڭگا-رەڭ تۈسكە كىرىپ كىشىگە تېخىمۇ جەڭگىۋار، روھلۇق تەسىر بېرىدۇ.

70-يىللارنىڭ ئاخىرلىرى پانك كۈيلىرى ئامېرىكا ۋە ياۋروپادا غەلىبە قازانغان كۈي ھىسابىدا دەۋر سۈرگەن مەزگىل بولۇپ، بۇ چاغلاردائاتلانتىك ئوكياننىڭ ئىككى تەرىپىدىكى كىشىلەر ئىدىيەسىنىڭ ئازاد بولۇشىغا ئەگىشىپ كىلاسسىك مۇزىكىلاردىن، بىر خللىقتىن زېرىككەن، يەنە بىر قىسىم كىشىلەر لازىر نۇر ئاستىدا دىسكو ئۇسۇل ئويناش ياكى، يەر ئاستىدا كۈي چىلىشتىن زېرىكىش ھىس قىلغان، ئەنگلىيەدە نۇرغۇنلىغان كۈي ئەترەتلىرى يېڭىلىق ئىزدەپ بۇرۇختۇم بولۇپ كەتكەن بولۇپ قىزىلىپ چىقىلىشقا تەشنا ئىدى. بۇ سەۋەپ دەل ئېغىر مېتال كۈيلىرىنىڭ ئەنگلىيە ئامېرىكىدا ئەتىۋارلىنىشىغا سەۋەپ بولدى.  يېڭىلىق ئىزدەۋاتقان بازار، بۇرۇختۇم كىشىلەرنىڭ ئەركىنلىك ۋە جەڭگىۋارلىققا بولغان تەلپۈنۈشى ئەنگلىيەدىكى يېڭى ئېقىم ئېغىر مېتال كۈيلىرى (NEW WAVE OF BRITISH HEAVY METAL) گە بىر كەڭ تەرەققىيات بوشلۇقى ھازىرلاپ بەردى. ئاتلانتىك ئوكيان قىرغىقىدىكى ئامرېكىدا لىد زاپلىن(LED ZEPPELIN)، ئايىرسېمىس (AEROSMITH)، دىپ پورپلى(DEEP PURPLE) ۋە يېس (YES) قاتارلىق كۈي ئەتىرەتلىرى ئارقا ئارقىدىن پەيدا بولدى. شۇنىڭ بىلەن بۇ خىل ئىپادىلەش ئۇسۇلى ئاساسى ئېقىمغا ئايلىنىپ، ئېغىر مېتال كۈي ئېقىمى ئەنگلىيە بىلەن ئامېرىكىدىلا ئەمەس ، پۈتۈن دۇنيادا كەڭ تارقالغان مۇزىكا ئېقىمى بولۇپ قالدى، ئاۋسترالىيە بىلەن گېرمانىيەدە  ئەڭ ئىلغار ئېغىر مېتال كۈي ئەتىرەتلىرىنىڭ بارلىققا كېلىشى بۇ ئېقىمنى خەلقارادىكى باي دۆلەتلەرنىڭ غەلىبە قازانغان ياۋا مۇزىكا ئېقىمى دەرىجىسىگە كۆتىرىپ زور ئىقتىسادى ئۈنۈم ئېلىپ كەلدى. 

1990-يىللاردىن كېيىن ئېغىر مېتال مۇزىكىلىرى دۇنيادا كەڭ تارقىلىش بىلەن بىرگە بىروس ۋە پاڭك ئۇسلۇبلىرىنى ئۆزىگە يەنىمۇ كۆپ مۇجەسسەم قىلدى، ھەتتا پوپ ۋە جاز مۇزىكىلىرى ۋە كىلاسسىك مۇزىكىلارنىڭمۇ تەسىرىگە ئۇچراپ نۇرغۇنلىغان تۈرلەرگە بۆلۈنۈپ كەتتى، ھەتتا بەزى تۈرلىرى رېتىمدىن ھالقىغان، ھەممىلا مۇزىكا ئېقىملىرىنىڭ ئىلمىنتلىرىنى تاپقىلى بولىدىغان ئەبجەش مۇزىكا ئېقىمىغا ئايلىنىپ قالغىلى تۇردى.

 بايانى 

ئېغىر مېتال كۈيىمېتال مۇزىكا بۇرۇن مۇزىكا ئەڭ بۇرۇن مەيدانغا كەلگەن ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىن ئۇ بىر ئەۋلاد ياشلار ئارىسىدا، پۈتۈن دۇنيا  يېڭى ھاكىمىيەتنى قايتىدىن يېڭى سىياسىي نەزەرىيە سىستېمىسىغا ئەگىشىپ، بىلىم ئىدىيەسى ۋە ئىجتىمائىي قانۇننىڭ ھەممىسى نەسلى قۇرۇش گىردابىغا بېرىپ قالغان. ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى دەسلەپكى مەزگىللەردىكى دىپلوماتىيە ۋاستىسى ئارقىلىق ئاياغ ئاستى قىلىش ئىنتايىن ئەۋىج ئېلىپ، ۋيېتنام ئۇرۇشى جاھانگىرلىك ماھىيىتىنى سۈرەتلەپ بەرگەن، ئالدىنقىسى ئىنسانلارنىڭ ئەخلاق جەمئىيەتنىڭ چۈشكۈنلۈك ئېچىپ بەرگەن، كېيىنكىسى ئامېرىكىنى پاتقاققا تىقىپ ئەقلىي ئىنقىلابىي قەھرىمانلىق ھاسىل قىلغىلى بولمايدۇ. چۈنكى ئۇ ۋاقىتتا ئامېرىكا ۋە دۇنيا خەلق بۇ مەسىلىلەرنى ئويلاشقان، ئۆزىنى ئۆزى تەھلىل قىلىش ئارقىلىق قايتىدىن باھالاش ھەر قايسى يېڭى دۆلەتنىڭ ئىجتىمائىي قائىدە ۋە ئىنسانىيەت ھاياتلىق قىممىتى غايەت زور قىيىن ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويغان.

پەلسەپىۋى

ئېغىر مېتال كۈيى بىر خىل مۇزىكا شەكلى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئەڭ كۆرۈنەرلىك ئالاھىدىلىكى شۇكى ئۆلۈم ۋە ئازاب مەستانە، غەرب جەمئىيىتىنىڭ نەپىس ئىپادىلەش نېتزى، «ھالاكەت» نەزەرىيەسى ئۇنىڭ تۈپ ئىدىيەسى ۋە ئادەم جەمئەت قارشىنى بەلگىلەيدۇ. شەخسىي سىرلىقلاشتۇرمىچىلىق قىممەت قارىشى بەرپا قىلىش ئارقىلىق «ياخشىلىق» ۋە «يامانلىق» دۈشمەن بىلەن ئۆز پەرقلەندۈرۈلىدۇ. ئىسرائىلىيە يەھۇدى دىنى ۋە خرىستىئان دىنىنىڭ كۆز قارىشىنى قارىغاندا، ئىلاھلارغا ئىلتىپات بۇ خىل خەيرلىك ئىش ئارقىلىق ئۆلۈم ۋە ئازاب يوقىتىش كۆرۈپ ئۆلگەن غەلبە قىلغۇچى بولۇپ، كىشىلەرنىڭ ياخشى ئارزۇسىغا مەغلۇبىيەتچى بولۇپ قالغان. 

نەغمە-ناۋا 

ئېغىر مېتال كۈيىمېتال مۇزىكا كۈيى نارازىلىق كەيپىياتى مۇزىكا ساھەسىدە ئىگىلىگەن ئالاھىدە ئورۇنغا ئىگە. مېتال مۇزىكا باشقىچە پىكرىنى بىۋاستە تەسىر پەيدا بۇلۇشتىن بۇرۇن چۇقۇم شۇڭا باشقا خىل مۇزىكا بىلەن سېلىشتۇرغاندا روشەن سىياسىي خاھىشى كەمچىل، لېكىن ئۇ ئۆزىنىڭ سېھرىي كۈچىنى نامايان قىلىپ، يەنە بىر خىل بېكىتىش تۈرىئارقىلىق بىر خىل ۋاراڭ-چۇرۇڭ، چۇس ۋە گۈزەل، مۇۋاپىق بىر گەۋدىلەشكەن باشقىلاردىن ئۈستۈن مۇزىكا، يەنە كېلىپ ئۇ مەلۇم دەرىجىدىن ئېيتقاندا قۇرۇلمىسى پاكىز، رەتلىك. ئۇ بىر خىل سەكرەش خاراكتېرلىك  ئېگىز-پەس دەسسەپ چۈشۈپ گۈزەل ئىناق مۇزىكا رىتىمى ئارقىلىق پەيدا بولغان قىزغىن ئالقىشىغا ئېرىشكان مۇزىكا. مېتال مۇزىكا ئەركىن، ئىختىيارىي، بىر قېلىپقا چۈشۈۋالمغان، ئەنئەنىۋى مۇزىكا (باروك / رومانتىزم) تەرىپىدىن نەزەرىيىسىنى قىلچە تەسىر كۆرسىتەلمەيدۇ، لېكىن  بىر قىسىم ناخشا تېكىستىنى ئىنتايىن بىر تۇتاش ئورۇنلاشتۇرۇشى كۈچلۈك، جەڭگىۋارلىققا ئىگە سۆز-جۈملىلەر پارچە ئورگانىك بىرلەشتۈرۈلۈپ  ئەكس ئەتتۈرگەن. مەسىلەن: قۇرۇلۇش سىستېمىسى كەبى قاتتىق تىل بەرپا قىلىش ئىدىيەسى. مېتال ئەڭ يۇقىرى پەللىسى، ئوتتۇرىغا قويغان بىر خىل سىمۋولىزم ئۇسۇلى، ئىلمىي بولغان ئۇچۇر يەتكۈزۈش، كۈچلۈك، خالىس، ئىنكارچىلىق مۇتلەق ئەركىن كەيپىيات كەبى. ئەڭ تۆۋەن چەكتىكى جەھەتتىن ئېيتقاندا، مېتال مۇزىكا شەخسنىڭ قارىشى ۋە دۇنيا قارىشى ئوتتۇرىسىدا ئۈزۈپ، يەككە ھۆكۈمرانلىق قىلغان. 

ناخشىلىرى قۇرۇلمىسىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرايدۇ. شۇڭا ئۇسلۇبى ناھايىتى بىر تۇتاش، ئاساسلىق ئىپادىسى باش تېمىسى گارمونىيە بىر قىسىم ئىشلەتكەن سۆزلىرى ۋە تىزىش ھاسىل قىلىپ بىر-بىرلەپ ئاساسىي بۆلەك رامكىسى بەرپا قىلىپ، بۇ ئاساسىي ئىدىيە ئارقىلىق ھەر بىر بۆلەكلەر ئوتتۇرىغا قويغان بىر خىل كېيىنكى مودېرنىزىم سەنئىتى ۋە ئۇسۇلىنى بىرلەشتۈرۈپ، ئاندىن يەنە چوڭقۇر سىڭدۈرۈپ، ئۆز ئىچىگە ئالغان ئادەم يوشۇرۇن ئاڭنىڭ پىسخولوگىيەلىك ۋە كەيپىياتى تەسىر كۆرسىتىدىغان مەنە. ^[0]

ئېغىر مېتال كۈيى (Heavy Metal) بولسا 1960-يىللاردىن 1970-يىللارغىچە بولغان ئارىلىقتا ئەنگلىيە ۋە ئامېرىكىدا تەرەققى قىلغان روك كۈيلىرىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، توك گىتار، باس گىتار دۇمباق ۋە ئېلېكتىرونلۇق چالغۇ ئاساسى چالغۇ قىلىنىدۇ. ئېغىر مېتال كۈيلىرىدە چوڭ، كەڭ، چوڭقۇر بولغان ئاۋاز، گىتتارنىڭ ئۆزگەرگەن شاۋقۇن ئاۋازلىرى، قۇيۇق بولغان دۇمباق رېتىمى بىلەن تۆۋەن ئاۋاز قىسمىنى تۇلۇقلاپ كەلگەن باس گىتتار ئاۋازىنىڭ ئاڭلاش سېزىمىدا ھاسىل قىلغان بوشلۇق، شۇنىڭ بىلەن بىرگە كۈيلەردە يوقۇرى بىسىملىق پارتىلاش، تېز سۈرەت، ئېغىر دەرىجىلىك ۋە بۇسۈش خارەكتېرلىق ئىلمىنتلار بىلەن تۈزەلگەن روك كۈيلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ۋەكىل خارەكتېرلىق ئەترەت ۋە ناخشىچىلاردىن:  Led Zeppelin II، AC\DC، ACCEPT، JUDAS PRIEST، IRON MAIDEN، W. A. S. P. Van Halen، Marilyn Manson ، AEROSMITH قاتارلىقلار بار.^[1]