گۇچۇڭ چۆللۈك ئوتلىقى تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى

گۇچۇڭ چۆللۈك ئوتلىقى تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى 3-تاغلىق ئېقىنى ئېلىپ كەلگەن كەلكۈن چۆكۈندى ۋە ئېقىن چۆكۈندىسى تەرىپىدىن دۆۋىلىنىپ قاپلانغان، ئۇنىڭ ئۈستىگە ھازىر سۇ كۆپ، بولۇپمۇ شامال يۆتكىلىشى ۋە دۆۋىلىنىشىنىڭ ئويۇپ پىششىقلاپ ئىشلىشى ئارقىلىق قۇيۇلۇپ، قۇم بارخانلىرى ۋە قۇم قىرلىرى ئارقىلىق كۆلىمى كېڭەيگەن. ئۇنىڭ جەنۇبىدىكى يېشىل بولسا بىر شورلۇق تىنما تۈزلەڭلىك، تۈز ھەم كەڭ؛ شىمالىي چېتى ئالتاي تېغى تەرىپىدىن تەسىر قىلىپ ئۈچىنچى دەۋر چۆكۈندى يەر قاتلىمى ئېدىرلىق ۋە پەلەمپەيسىمان يەرلەر ھاسىل بولغان.

ئورنى 

تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى گۇچۇڭ ناھىيەسىنىڭ شەرقدىكى قۇربان توڭغۇت قۇملۇقى شەرقىي تارماق قۇملۇقنىڭ ئوتتۇرا جەنۇبىي گىرۋەك بەلۋېغىغا جايلاشقان. كۆلىمى 12600 گېكتار. ئۇنىڭ جۇغراپىيەلىك ئورنى شەرقىي ئۇزۇنلۇق '56°89'50°89، شىمالىي كەڭلىك '20°44'8°44 ئارىلىقىدا.

كىلماتى 

دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 793.6 مېتىر، يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى ℃4.7. يىللار ئارا ئۆزگىرىشى بىر قەدەر چوڭ، 1-ئايدىكى ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى ℃18.4-، 7-ئايدىكى ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى ℃23.5، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى ℃41، يىللىق يىغىندى تېمپېراتۇرا ℃10 تىن يۇقىرى ℃3112.9؛ قىروسىز مەزگىل 155 كۈن بولۇپ، يىللىق ھۆل-يېغىن مىقدارى 150 − 167 مىللىمېتىر كېلىدۇ. توپا دۆۋىسى نەم تۇپراق تىپى قولتۇق تېرىلغۇ يەر توپىسى، تۇزلۇق تۇپراق، سازلىق توپىسى، قۇم-بورانلىق تۇپراق قاتارلىقلار بار، كۆپىنچە رەڭدار قۇملۇق تۇپراق  ئەڭ كۆپ تارقالغان، دائىرىسى ئەڭ كەڭ. رايون ئىچىدىكى سۇ ئېقىمى كەيكېن دەرياسى يىغىلغان سۇنىڭ كۆلىمى 371 كۋادرات كىلومېتىر، يىللىق ئوتتۇرىچە ئېقىن مىقدارى 5.045.04 كۇب مېتىر/سىكۇنىت، كۆپ يىللىق ئوتتۇرىچە سىرغىم مىقدارى 159 مىليون 30 مىڭ كۇب مېتىر. كەلكۈن مەزگىلى 5-8 ئاي، مۇزلۇق مەزگىلى 11-ئايدىن كىيىنكى يىلى 3-ئايغىچە.

ئۆسۈملۈك بايلىقى

مۇھاپىزەت رايونىدىكى غوللۇق ئۆسۈملۈكلەرنىڭ 20 ئائىلىسى 90 ئۇرۇقدىشى، 250 خىلدىن ئارتۇقى بار. يېپىنچا ئۆسۈملۈك قۇرۇلمىسى جۈيخۇا گۈل ئائىلىسى، كرېست گۈللۈكلەر ئائىلىسى، سۆگەت ئائىلىسى، پۇرچاق ئائىلىسى، باشاقلىقلار ئائىلىسى قاتارلىقلار. رايون سىستېمىسى تەركىبى ئىچىدىكى ئوتتۇرا دېڭىز تەركىبى %11 نى ئىگىلەيدۇ، ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ غەربىدىكى تەركىبى %53 نى ئىگىلىگەن، ئاسىيانىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى تەركىبى %36 نى ئىگىلەيدۇ. ئۆسۈملۈك رايونى ئۇرۇقدىشى IB4 (b)، ئېلىمىز پەقەت بىر ئىللىق بەلباغ يېرىم چاتقال، پاكار غوللۇق دەرەخ چۆل يېپىنچا ئۆسۈملۈكلەر ئۆسكەن رايوندۇر. يېپىنچا ئۆسۈملۈك تىپى ئادەتتىكى چۆللۈك، قۇملۇق قاقاسلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، تۇپرىقى شورلۇق، قۇم-شېغىل، چۆللۈك ۋە چۆل تۇپرىقى. ئۆسۈملۈكلەرنىڭ ئوزۇقلۇق قىممىتىمول، ئەلا سۈپەتلىك. پۇرچاق ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈكلەر ئىچىدە چۈچۈكبۇيا يەم-خەشەك قىممىتى ھېسابقا ئالمىغاندا باشقا، دورىلىق قىممىتىگە ئىگە ئۆسۈملۈكلەرمۇ بار. 

ھايۋانات بايلىقى

مۇھاپىزەت رايونىدىكى ھايۋاناتلاردىن 27 خىلى بولۇپ، 12 خىل ھايۋان، قۇشلاردىن 11 خىل، تۆت خىل ئۆمىلىگۈچى ھايۋانلار بار. ئاساسلىقى چۆل ھايۋانلىرى توپى، غاجىلىغۇچىلار ۋە تۇياقلىق ھايۋانلار ئالاھىدە قىلغان. ۋەكل سورتلىرىدىن قۇم تۈلكىسى، يالمانتاقتاق، توپا چاشقىنى، پاخماق بۆكەن قاتارلىقلار بار. ھايۋانات جۇغراپىيەسىنى رايونلارغا ئايرىشتا IIB تەۋە. قوغدىلىدىغان ھايۋانلاردىن پاخماق بۆكەن قاتارلىقلار بار.^[0]