ۋاڭ شياۋبو لى شۇن قوزغىلىڭى

شىمالىي سۇڭ سۇلالىسىنىڭ دەسلەپكى يىللىرىدا، سىچۇەندىكى يەرلەرنىڭ زور كۆپ قىسمى دۆلەتمەنلەرنىڭ قولىغا مەركەزلىشىپ قالدى، كەڭ ياللانما دېھقانلار ئېغىر باج-سېلىقنى زىممىسىگە ئېلىپ، ناھايىتى جاپالىق تۇرمۇش كەچۈردى. مىلادىيە993-يىلى باھاردا، ۋاڭ شياۋبو بىر يەرگە جەم بولغان 100 نەچچە جاپاكەش قېرىنداشلىرىغا: «مەن نامراتلار بىلەن بايلارنىڭ باراۋەرسىزلىكىگە قاتتىق نەپرەتلىنىمەن، بۈگۈندىن باشلاپ مەن كۆپچىلىك ئۈچۈن تەڭسىزلىكنى تەڭشەيمەن» دەپ يالقۇنلۇق خىتاب قىلدى. شۇنىڭ بىلەن، «باي-كەمبەغەللىكنى تەڭشەش» نى ھەرىكەت شوئارى قىلغان دېھقانلار قوزغىلىڭى چىڭچېڭ (ھازىرقى سىچۇەن ئۆلكىسى گۇەنشيەن ناھىيىسىنىڭ شەرقىي جەنۇبى) دا پارتلىدى.

قوزغىلاڭ پارتلىغاندىن كېيىن، نامرات دېھقانلار شۇئان قوزغىلاڭغا ئاۋاز قوشتى، قوزغىلاڭچى قوشۇن زورىيىپ ئادىمى10 نەچچە مىڭغا يەتتى. ۋاڭ شياۋبو قوزغىلاڭچى قوشۇننى باشلاپ ئاۋۋال چىڭچېڭ ناھىيە بازىرىنى ئىگىلىدى، ئارقىدىنلا پېڭشيەن ناھىيىسىنى ئىگىلەپ، ئاچكۆز، نەپسانىيەتچى ناھىيە ئامبىلىنى ئۆلتۈردى. قوزغىلاڭچى قوشۇن بارغانلىكى جايدا پومېشچىك-ئېسىلزادىلەرنىڭ ئارتۇق مال-مۈلۈكلىرىنى ۋە ئاشلىقلىرىنى تارتىۋېلىپ نامراتلارغا تەقسىملەپ بەردى. مىلادىيە994-يىلى باھاردا، قوزغىلاڭچى قوشۇن جياڭيۈەن ناھىيىسى(ھازىرقى سىچۇەن ئۆلكىسىدىكى چۇڭچىڭ ناھىيىسىنىڭ شەرقىدە) گە ھۇجۇم قىلدى. كەسكىن جەڭدە ۋاڭ شياۋبونىڭ بېشىغا يا ئوقى تەگدى، لېكىن ئۇ ئاغرىققا پىسەنت قىلماي باتۇرلۇق بىلەن جەڭ قىلىپ، دۈشمەن قوشۇنىنىڭ باش سانغۇنىنى ئۆلتۈردى. ئۇزاق ئۆتمەي ۋاڭ شياۋبونىڭ يارىسى ئېغىرلىشىپ ۋاپات بولدى، قوزغىلاڭچى قوشۇن ۋاڭ شياۋبونىڭ ئايالىنىڭ ئىنىسى لى شۇننى سەردار قىلىپ تىكلەپ، كۈرەشنى داۋاملاشتۇردى. شۇ يىلى قوزغىلاڭچى قوشۇن چېڭدۇنى ئىگىلىدى، لى شۇن ئۆزىنى «بۈيۈك شۇ خانى» دەپ ئاتىدى، قوزغىلاڭچى قوشۇن «چەبدەس، باتۇر قوشۇن» دەپ ئاتالدى. ئادىمى كۆپىيىپ بىرنەچچە100 مىڭغا يېتىپ، شىمالدا ميەنجۇ(ھازىرقى سىچۇەندىكى ميەنياڭ) دىن شەرقتە ۋۇشياغىچە بولغان جايلاردىكى زور كۆپ قىسىم ئايماق، ناھىيىلەرنى كونترول قىلدى. سۇڭ تەيزۇڭ باستۇرۇش ئۈچۈن سىچۇەنگە زور قوشۇن ئەۋەتىپ، چېڭدۇغا قورشاپ ھۇجۇم قىلدى. شەھەردىكى چەبدەس، باتۇر قوشۇندىكى100 نەچچە مىڭ كىشى لى شۇننىڭ رەھبەرلىكىدە ئاداققىچە جەڭ قىلىشقا قەسەم ئىچىشتى، لېكىن سۇڭ سۇلالىسى قوشۇنلىرىنىڭ كۈچى ھەددىدىن زىيادە كۈچلۈك بولغاچقا، چېڭدۇ قولدىن كەتتى، لى شۇن ئىز-دېرەكسىز غايىب بولدى.

ۋاڭ شياۋبو، لى شۇن قوزغىلىڭى جۇڭگو دېھقانلار ئۇرۇشى تارىخىدا تۇنجى قېتىم «باي-كەمبەغەللىكنى تەڭشەش» شوئارىنى ئوتتۇرىغا قويغان بولۇپ، بۇ، ئالدىنقىلارنىڭ ئىزىنى بېسىپ، كېيىنكىلەرگە يول ئېچىشتەك ئەھمىيەتكە ئىگە، بۇ قوزغىلاڭ جۇڭگو دېھقانلار ئۇرۇشىنىڭ يېڭى بىر باسقۇچقا كىرگەنلىكىدىن دېرەك بەردى.

سىنىپىي زىددىيەت

سىچۈەن « جەننەتتەك يەر » دەپ ئاتالغان، بىراق ئۆزى تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى يىللىرىدىكى بەش دەۋردىن بۇيان، ئىزچىل ھالدا فېئودال بۆلۈنمە كۈچلەرنىڭ قولىدا بولىدۇ. بۇ يەردە قۇرغان ئالدىنقى شۇ ۋە كېيىنكى شۇ بەگلىكى قاتارلىق بۆلۈنمە ھاكىمىيەتلەرنى، بۇ فېئوداللىق كۈچلەرنىڭ خەلق ئىنتايىن كۆپلەپ تالان - تاراج قىلىپ كىشىلەرنى جان تۇمشۇقىغا ئەكىلىپ قويغان. سىچۈەن ئويمانلىقى، ۋەتىنىمىزنىڭ غەربىي جەنۇبىغا جايلاشقان، تىك تاغلار ئوراپ تۇرىدۇ، يەر شەكلى خەتەرلىك. تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى يىللىرىدىكى خۇاڭ چاۋ قوزغىلىڭى ئايلىنىپ يۈرۈپ خۇاڭخې دەرياسى، خۇەيخې، چاڭجياڭ دەرياسى، جۇجياڭ دەرياسى ۋادىسىنى تازىلاش سىچۈەنگىچە ئېلىپ بېرىلغان، شۇڭا بۇ يەردىكى باي، كۈچلۈك پومېشچىكلار ئىزچىل كەڭ كۆلەملىك دېھقانلار قوراللىق زوراۋانلىققا زەربە بېرىشكە ئۇچرىمىغان، دېھقانلار سىنىپى بىلەن پومېشچىكلار سىنىپى ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەت تېخىمۇ ئۆتكۈرلەشتى.

ئېغىر ئالۋان - ياساق

شۇ يىلى خۇاڭ چاۋ قوشۇنى چاڭئەنگە بېسىپ كىرگەندە، تاڭ شىزۇڭ نۇرغۇن نەسەب بيۇروكرات قوشۇنىنى باشلاپ سىچۇەنگە قاچتى. بەش دەۋر مەزگىلىدە، تاڭ سۇلالىسىنىڭ « تۈزەشتۈرۈش تاپشۇرۇۋالغان مىللىتى كۆپ مالىمانچىلىقتىن قاچماق. قالايمىقانلاشتۇرماق بەگلىكى شۇ دىگەن. تاكى سۇڭ سۇلالىسىنىڭ، بۇ رايوندا تاڭ ئىلگىرىكىدەك بىر قەدەر قالاق ئىشلەپچىقىرىش مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ قالغان، يەر قوشۇۋېلىش ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك رايونىغا قارىغاندا تېخىمۇ گەۋدىلىك. 

ئۇستاتلىق ۋە زورلۇق بىلەن تارتىۋېلىش 

شىمالىي سۇڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى بۇ يەردە « سېتىۋېلىش ئورنى » تەسىس قىلدى، مونوپول پاختا رەخت سودىسى، يەككە دېھقانلار ۋە ئۇششاق سودىگەرلەر ئەركىن ئېلىپ - سېتىش مەنئى قىلىنىدۇ؛ باي، كۈچلۈك پومېشچىكلار بولسا پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ، « ئەرزان. ياغاچ قىممەت »، ھايانكەشلىك، چېكىپ سويۇپ، ئوتتۇرىدىن پايدا ئېلىش. بۇ تېخىمۇ نامرات دېھقان يەر ئىگىلىكىگە ئۈزلۈكسىز يوقىلىۋاتقان، نۇرغۇن ئۇششاق سودىگەرلەر ئىشسىز قىلىشقا مەجبۇر بولدى، دېھقانلارنىڭ ئائىلە قول سانائىتى ئېغىر بۇزغۇنچىلىققا ئۇچرىدى. شىمالىي سۇڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى يەنە چاي پۇلى ۋە مەخسۇس سېتىشنى كۆرسىتىدۇ. سۇڭ سۇلالىسىنىڭ پادىشاھى تەيزۇڭنىڭ چۈنخۇا 4 - يىلى ( 1993 - يىلى )، سىچۈەن قاتارلىق جايلاردا ئېغىر قۇرغاقچىلىق، ئاچارچىلىق. دېھقانلار بالا - قازا بولغان تەھدىتى ئاستىدا، ئاخىرى غەيرەتكە كېلىپ قارشى قوزغىغان قوراللىق قوزغىلاڭ ئېلىپ بارغان.  

مەغلۇپ بولۇش سەۋەبى

بۈيۈك شۇ ھاكىمىيىتى چىڭ تۇرۇپ، يېرىم يىلدىلا مەغلۇپ بولغان، باشقا سەۋەبلەرنى ھېسابقا ئالمىغاندا، بىر مۇھىم سەۋەب شۇكى، لىشۈن ھەربى ئىستىراتېگىيە جەھەتتە، خاتالىق سادىر قىلغان. ئۇ ئاساسىي كۈچنى مەركەزلەشتۈرۈپ 2 ئوبلاستقا ھۇجۇم، دۈشمەن بىلەن ئۇزاققا سوزۇلغان خورىتىش ئۇرۇشى قىلغان، ئەمما سىچۈەن شىمالىي دەرۋازىسى تەرەپكە نۇرغۇن كىشىلىك قوشۇن ئەۋەتىپ ھۇجۇم قىلغان — جيەنمېن، نەتىجىدە دۈشمەننى يوقىتىش ياخشى پۇرسىتىنى قولدىن بېرىپ قويدى، لىكىن سۇڭ سۇلالىسى قوشۇنلىرى ئوڭۇشلۇق ئۆتۈپ جيەنمېنغا بېسىپ كىردى. سۇڭ مەركىزى ئوردا نەۋكەرلىرىنى كۈچەيتكەن يەنىلا جەڭگىۋارلىققا ئىگە، ئۇلار ئەسكەرلەرنى بۆلۈپ مۇھاسىرىگە ئالدى، بىرلەپ يوقىتىش ئۇسۇلىنى جايلاردىكى قوزغىلاڭچى قوشۇنىنى يوقىتىپ، ئەڭ ئاخىرىدا چېڭدۇنى قورشىۋېلىپ، چېڭدۇ ياردەمچىسىز قالغان يەككە ھالغا چۈشۈپ قالدى، قوزغىلاڭچى قوشۇننىڭ مەغلۇپ بولىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. 

ئىنقىلاب مېۋىسى

ۋاڭ شياۋبو، لى شۇن رەھبەرلىكىدىكى دېھقانلار ئىنقىلابىي كۈرەش، مىلادىيە 993 -يىلى چىڭ چېڭ ناھىيەسىدە مىلادىيە 995- يىلى جاڭ يۈ جيا ئوبلاست ئەسىرگە چۈشۈپ قېلىپ قۇربان بولغان. ئالدى - كەينىدە 2 يىلدىن ئارتۇق داۋاملاشتى، نەچچە يۈز مىڭ كىشىلىك قوشۇن يېتىپ كىلىپ، ئىسپانىيىنى پۈتۈنلەي دېگۈدەك بېسىۋالدى. ئىككى يىلدىن كۆپرەك بولغان يىللاردا، ئۇ شىمالىي سۇڭ سۇلالىسى سىچۇەن ھۆكۈمرانلىق ئۇرۇشى گۇمران بولدى، ئوردا زىلزىلىگە كەلتۈردى. ئۇزاق داۋام قىلمىغان بولسىمۇ، دائىرىسى كەڭ ئەمەس، ھەسرەت چېكىشى ئېغىر، تەسىرى چوڭقۇر مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە، جۇڭگو دېھقانلار ئۇرۇشىنىڭ يېڭى بىر تەرەققىيات باسقۇچىنىڭ تېخىمۇ روشەن بەلگىسى. 

ئىجادكارلىق روھى

ۋاڭ شياۋبو، لى شۇن قوزغىلىڭى تۇنجى قېتىم « باي-نامرات  » دېگەن جەڭگىۋار شوئارنى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويۇپ، بۇ جۇڭگو دېھقانلار ئۇرۇشىنىڭ بىر تارىخىي يېڭى باسقۇچقا تەرەققىي قىلىشىنىڭ مۇھىم نىشانى. تەڭ تەقسىماتچىلىق دېھقانلار سىنىپى فېئوداللىق تۈزۈمگە قارشى مۇھىم ئىدىيەۋى قورال. تاڭ ئىلگىرىكى دېھقانلار ئۇرۇشى داۋامىدا، تەڭ تەقسىماتچىلىق ئىدىيىسى ئوچۇق ئۇچى مەسىلەن قىزىل قاشلىقلار قوشۇنى « ئادەم ئۆلتۈرگۈچىلەرنىڭ كاللىسى ئېلىنىدۇ، زەخىملەندۈرگۈچى تۆلەم تەلەپ قىلىش » تەلىپى بويىچە، سېرىق ياغلىقلىقلار دېھقانلار قوزغىلىڭى »، سېرىق ياغلىقلار تەكشى بولغان  كۆڭۈلدىكىدەك جەمئىيەت قۇرۇشنى تەلەپ قىلىش»، خەنجۇڭدىكى جاڭ لۇغا جازا ھوقۇقى بېرىش » دىن ئىبارەت كۆڭۈلدىكىدەك ئېلىپ بېرىپ، بىر قىسىم دەسلەپكى قەدەمدە ئەمەلىيلەشتۈرۈلگەن، ھەممىسى تەڭ تەقسىماتچىلىق ئىدىيىسى دېھقانلار ئۇرۇشىنىڭ ئىنكاسى، ئەمما تېخى ئانچە روشەن ئەمەس ، تۇتۇق ھالەت تۇرماقتا. تاڭ سۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى يىللىرىدىكى دېھقانلار قوزغىلىڭىنىڭ رەھبىرى ۋاڭ شيەنجى ئۆزىنى « تەڭشىگۈچى باش سانغۇن » دەپ ئېيتقان. 

رېئال ئەھمىيىتى 

ۋاڭ شياۋبو، لى شۇن رەھبەرلىكىدىكى دېھقانلار قوزغىلىڭى پارتلىدى ، تۇنجى قېتىم « باي » دېگەن شوئارنى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويدى، گەرچە بۇ تۈپ مەسىلىگە بىۋاسىتە تاقىلىدىغان بولغاچقا، فېئودال يەر مۈلۈكچىلىكى يوق، لېكىن ئاللىقاچان مال - مۈلۈك جەھەتتە تەلەپ ئوتتۇرىغا قويۇلدى، كۈرەشنىڭ تىغ ئۇچى تەڭسىز فېئودال تەقسىمات تۈزۈمىدە چىڭ تۇرىدۇ. ئۇ جۇڭگونىڭ قەدىمكى دەۋرىدىكى دېھقانلار سىنىپى، قارشى تۇرۇش، فېئوداللىق ئېكسپىلاتاتسىيە تۈزۈمىنىڭ ئومۇمىي نىشانى، دەسلەپكى باسقۇچتىكى قارشى جىسمانەن قۇل قىلىش، تەرەققىي قىلىپ، كېيىنكى مەزگىلدىكى مال - مۈلۈك قارشى تەكشى ئەمەس. بۇ ۋاڭ شياۋبو قوزغىلىڭىنىڭ رەھبەرلىك قىلغان دېھقانلار قوزغىلىڭى جۇڭگو دېھقانلار ئۇرۇشى تارىخىغا ئەڭ مۇھىم تۆھپە قوشتى. ^[0]