قان بىسىم

قان بېسىمى دېگىنىمىز بەدەن قان ئايلىنىشىنىڭ  قانتومۇر دىۋارىغا كەلتۈرىدىغان بېسىمى قان بېسىمى دەپ ئاتىلىدۇ.  ( قىسقىراش بېسىمى ≥ mm 140 سىماب تۈۋرۈكىدىن يۇقۇرى  ، كېڭىيىش بېسىمى ≥ 90 مىللىمېتىر سىمابتۈۋرۈكىدىن يۇقۇرى ) بولغان ھالەت يۇقۇرى قان بىسىم ديىلىدۇ.   يۈرەك ، مېڭە , بۆرەك قاتارلىق ئەزالارنىڭ ئىقتىدارى ياكى ئورگانىك زەخىملىنىشيۇقۇرى قان بىسىم كېسەللكىنىڭ كلىنىكىلىق يىغىندى كېسەللىك ئالامىتى بۇلىدۇ  .يۇقىرى قان بېسىمى ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان سوزۇلماكېسەل ، شۇنداقلا يۈرەك مېڭە قان تومۇر كېسىلى شەكىلەندۈردىغان ئەڭ ئاساسلىقخەتەرلىك ئامىل .

1 .ئىرسىيەت ئامىلى

تەخمىنەن % 60 يۇقىرىقان بېسىم بىمارلىرىنىڭ يېرىمىدىن كۆپرەكى جەمەت تارىخى بولىدۇ . بۇنى كۆپ گېنلىقئىرسىيەت كەلتۈرۈپ چىقارغان ، % 30 تىن % 50 كىچە يۇقىرى قان بېسىم بىمار ئىرسىيەتئارقا كۆرۈنۈشى بار .

2 . روھىي ۋە مۇھىت ئامىلى

ئۇزاق مۇددەتلىكروھىي جىددىيلىك ، تەسىرللىنىش , تەشۋىشلىنىش , شاۋقۇن ياكى  كۆرۈش سېزىمى غىدىقلىنىشنى قوبۇل قىلىشقاتارلىق ئامىللار يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىكىنىڭ پەيدا كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ .

3 . ياش ئامىلى

كېسەل بولۇش نىسبىتىياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ ئېشىپ باردى ، 40 ياشتىن ئاشقانلار كېسەل بولۇش نىسبىتىيۇقىرى .

4 . تۇرمۇش ئادىتى ئامىلى

تاماق قۇرۇلمىسى مۇۋاپىقئەمەس ، , مەسىلەن ،  تەركىبدىدە كوپمىقداردا ناترىي تۇزى ، تۆۋەن كالىيلىق يېمەك - ئىچمەك ، ھاراقنى كۆپ ئىچىش ، ھەددىدىنزىيادە تويۇنغان ماي كىسلاتاسى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى قان بېسىمىنى ئۆرلەپ كېتىدۇ. تاماكا چېكىش ئارتېرىيە بوتقىسىمان قېتىش جەريانىنى تېزلىتىپ ، يۇقىرى قان بېسىمخەتەرلىك ئامىلىنى ئاشۇرىدۇ .

5 . دورىلارنىڭ تەسىرى

ھامىلىدارلىقتىنساقلاش دورىسى , ھورمۇن , ياللۇغ قايتۇرۇش ئاغرىق توختىتىش دورىسى قاتارلىقلار قانبېسىمىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ .

6 . باشقا كېسەللىكلەرنىڭ تەسىرى

سىمىزلىك , دىئابىت ,ئۇخلىغاندا نەپىسى توختاپ قىلىش يىغىندى كېسەللىك ئالامىتى ، قالقانسىمان بەز كېسەللىكلىرى، بۆرەك ئارتېرىيىسى تارىيىش , بۆرەك ماھىيەتلىك زىيان ، بۆرەك ئۈستى بېزى كېسەللىكلىرىگەخرومخۇمار ھۈجەيرە ئۆسمىسى , باشقا نېرۋا ئىچكى ئاجراتما ئۆسمىسى قاتارلىقلار 

كلىنىكىدا يۇقىرى قانبېسىم ئىككى تۈرگە ئايرىشقا بولىدۇ :

 1 ) بىرلەمچى يۇقىرى قان بېسىمى كېسەللىكى

 كلىنىكىلىق ئىپادىسى بىرخىل قان بېسىمى ئۆرلەپ كېتىش ئاساس قىلىنغان ،كېسەللىك سەۋەبى تېخى ئېنىق ئايرىم دەپقارالمىغان كېسەلىك ، بارلىق يۇقىرى قان بېسىمى كېسلى بىمارلىرىنىڭ % 90 تىن يۇقىرىبولدى .

 2 ) ئىككىلەمچى يۇقىرى قان بېسىمى كېسەللىكى

كېسەل ئالامىتىلىكقان بېسىمى يۇقىرىلىق دەپمۇ ئاتىلىدۇ ، بۇنداق كېسەللىكلەر ئىچىدە كېسەللىك سەۋەبىئېنىق ، يۇقىرى قان بېسىم پەقەت بۇ خىل كېسەللىكنىڭ كىلىنكىلىق ئىپادىلىرنىڭ بىرى، قان بېسىمى ۋاقىتلىق ياكى ئۇزاق مۇددەتلىك ئۆرلەپ كېتىدۇ .

كلىنىك ئىپادىسى

يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىكئەھۋالى باشقىلارنىڭكىگە ئوخشىمايدۇ . دەسلەپكى كېسەللىك ئالامەتلىرى يوق ياكى كۆرۈنەرلىكئەمەس بولۇشى مۇمكىن ، كۆپ ئۇچرايدىغىنى باش قېيىش ، باش ئاغرىقى , بويۇن تاختىسىچىڭ , ھارماق , يۈرەك ئېغىش قاتارلىق . پەقەت چوقۇم چارچاپ كەتكەنلىكتىن روھىيجىددىيلىك , كەيپىياتى تۇراقسىز كېيىن قان بېسىمى ئۆرلەيدۇ ، ھەمدە ئارام ئېلىشتىنكېيىن ئەسلىگە كېلىدۇ .كېسەلىك ۋاقتىنىڭ ئۇزۇرىشىغا ئەگىشىپ،قان بىسىم كۆرىنەرلىكئۈزلىكسىز ئۆرلەيدۇ،تەدىرىجى ھەرخىل كېسەللىك ئالامەتلىرى پەيدا بولدۇ.بۇ ئاستائىلگىرلەش تىپلىق قان بىسىم دەپ ئاتىلىدۇ. ئاستا ئىلگىرىلەش تىپىگە يۇقىرى قان بېسىم كېسىلىدا كۆپ كۆرۈلىدىغانكىلىنىكىلىق كېسەللىك ئالامىتى باش ئاغرىش ، باش قېيىش , دىققىتىنى يىغالماسلىق ,زىھنى ئىقتىدارى تۆۋەنلەش , مۇچىلەر ئۇيۇشۇپ قېلىش , كېچىسى كۆپ سىيىش ، يۈرەك قوزغىلىش, كۆكرەك سقىلىش , ماغدۇرسىزلىنىش قاتارلىقلار. يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىك ئالامەتلىرىبىلەن قان بىسىم سەۋىيەسى مۇئەييەن باغلىنىشلىق،كۆپ ساندىكى كېسەللىك ئالامىتىجىددىيلىشىش ياكى چارچاش كېيىن ئېغىرلىشىپ ، سەھەردە ھەرىكەت قىلغاندىن كېيىن ،قان بېسىمى تېزلىكتە ئۆرلەپ ، سەھەردە يۇقىرى قان بېسىمىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ ، يۈرەك- مېڭە قان تومۇر ۋەقەسى سەھەردە كۆپ يۈز بېرىدۇ .

قان بېسىمى تۇيۇقسىزئۆرلەپ مەلۇم دەرىجىگە يەتكەندە ھەتتا بېشى قاتتىق ئاغرىش ، ھۆ بولۇپ قۇسۇش , يۈرەكقوزغىلىش , باش قېيىش قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ . ئېغىر بولغاندا ئەس - ھوشىجايىدا بولماسلىق يۈز بېرىدۇ ، تارتىشىپ قېلىش , بۇجىدى خارەكتىر تىپلىق يۇقىرى قانبېسىمى ۋە يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىك ، كۆپى قىسقا مۇددەت ئىچىدە يۈز بەرگەن ئېغىريۈرەك ، مېڭە , بۆرەك قاتارلىق ئەزالارنىڭ زىيانغا ئۇچۇرىش كۆرىلىدۇ ۋە كېسەللىك ئۆزگىرىشىلىرىدىن:  مەسىلەن ، سەكتە ، يۈرەك مۇسكۇل تىقىلمىسى ، بۆرەكزەئىپلىشىش قاتارلىقلار بار . كېسەللىك ئالامەتلىرىنىڭ ۋە قان بېسىمى ئۆرلەش سەۋىيىسىبىلەن بىردەك مۇناسىۋىتى يوق . 

ئىككىلەمچى قان بېسىمىكېسىلىنىڭ كلىنىكىلىق ئىپادىسى ئاساسلىقى بىرلەمچى كېسەللىكنىڭ ئالامەتلىرى ۋە بەدەنبەلگىلىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ، يۇقىرى قان بېسىم پەقەت ئۇنىڭ كېسەللىك ئالامەتلىرىنىڭبىر.

بەدەن تەكشۈرمەك

( 1 ) قان بېسمىنى توغرا ئۆلچەش . قان بېسىم دولقۇنلۇق خاراكتېرگەئىگە ، ھەم ھاياجانلىنىش ، جىسمانىي ھەرىكەتلەر  قان بېسىمنىڭ ئۆرلىشى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ ، شۇڭا ئەڭ ئاز دىگەندە 2 قېتىم غەيرىيشۇ كۈنى تىنچ ھالەتتە ئۆلچەنگەن قان بېسىمىغا ئاندىن دىئاگنوز قويغىلى بولىدۇ ،قان بېسىمىنى ئۇدا 3 قېتىم ئۆلچەش ئارقىلق ئوتتۇرىچە قىممىتى ئېلىش كېرەك .

( 2 ) بەدەن ئېغىرلىقى كۆرسەتكۈچى <(BMI)> ، بەل ئايلانمىسى ۋە كاسا ئايلانمىسى .

( 3 )  قول － پۇت ئارتېرىيەسى سوقۇشۋە نېرۋا سىستېمىلىرنىڭ ئالامەتلىرىنى تەكشۈرۈش ، بويۇن ئارتېرىيەسىنى تىڭشاش ، كۆكرەكئائورتىسى , قورساق ئارتېرىيىسى ۋە يوتا ئارتېرىيىسى شاۋقۇن بار-يوقلىقنى تەكشۈرۈش.

( 4 ) چىرايى كېسەلىك ئالامەتلىرنىڭ بار-يوقلىقى كۆزىتىلىدۇ ، نېرۋاتالا ئۆسمىسى خاراكتېرلىك تېرە دېغى ، قالقانسىمان بەز ئىقتىدارى ئېشىپ كېتىش مەنبەلىككۆز پۇلتىيىش ئالامىتى ياكى پۇت سۇلۇق ئىششىق قاتارلىقلا تەكشۈرىلىدۇ.

( 5 ) ئەتراپلىق يۈرەك - ئۆپكىنى تەكشۈرۈش .

( 6 ) بىمارنىڭ كېسەللىك تارىخى ئومۇميۈزلۈك تەپسىلىي ئىگىلىنىدۇ .

2 . لابوراتورىيىلىك تەكشۈرۈش

 يۇقىرى قان بېسىمى كېسەللىكسەۋەبى ۋە  ئورگان ئىقتىدار ھالىتى  قائىدىلىك تەكشۈرۈش تۈرلىرى : قان تەكشۈرۈش ،ئادەتتىكى سۈيدۈك ئاقسىلى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ( ، شېكەر ۋە چۈشۈرۈلگەن سۈيدۈك چۆكمىسىنىمىكروسكوپتا تەكشۈرۈش ) بۆرەك ئىقتىدارى ، قان قەنتى , قان مېيىنىڭ , قاندىكى كالى, ئولتىرا ئاۋازلىق كاردىئوگرامما , ئېلېكتىر كاردىۇگىرامما , كۆرەكنى ئادەتتىكىچەرىنتىگىندە سۈرەتكە ، كۆز تېگى ；كۆز تەكتى  , ھەرىكەتلىك قان بېسىم ئۆلچەشقاتارلىقلار .

ئېھتىياجى ۋەشارائىتىغا ئاساسەن كۆز تېگىنى تەكشۈرۈش ۋە بويۇن ئارتېرىيە ئۇلترا ئاۋاز دولقۇنىقاتارلىقلار . 24 سائەت ھەرىكەتلىك قان بېسىم ئۆلچەش ئارقىلق قان بېسىمى ئۆرلەشنىڭئېغىرلىق دەرىجىسىگە ھۆكۈم قىلغىلى بولىدۇ ، قان بېسىمىنىڭ كېچە - كۈندۈزلۈكرىتىمى چۈشىنىش ،  سەھەر  قان بېسىمى كۆزىتىش .

( 1 ) بىرلەمچى يۇقىرى قان بېسىمى كېسەللىكىنى داۋالاش

1 . داۋالاش مەقسىتى ۋە پىرىنسىپى

يۇقىرى قان بېسىمى داۋالاشنىڭئاساسىي نىشانى قان بېسىمنى تۆۋەنلىتىپ يۇقىرى قان بېسىمى كېسىلى بىمارلىرىنىڭ يۈرەك، مېڭە قان تومۇرى كېسەللىكىنىڭ يۈز بېرىش نىسبىتى ۋە ئۆلۈش نىسبىتى ئەڭ زور دەرىجىدەئازايتىش . قان بېسىمىنى تۆۋەنلىتىشنى داۋالاشتا قان بېسىمىنى تىزگىنلەش نىشانئاساسى قېلىش . يەنە بىر تەرەپتىن , يۇقىرى قان بېسىم كېسىلىگە دائىم  يۈرەك ، مېڭە قان تومۇر كېسەللىكىنىڭ خەتەرلىكئامىلى قوشۇلۇپ كېلىش مەۋجۇت ، مەسىلەن : يۇقىرى خولېستېروللۇق قان كېسىلى ،سىمىزلىك , دىئابېت كېسىلى قاتارلىقلار ھەمكارلىشىپ ئېغىرلىشىپ قان تومۇر كېسەللىكلىرىنىڭئېغىرلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، شۇنىىڭ ئۈچۈن ئۇنىۋېرسال داۋالاش تەدبىرلىرى بولۇشىكېرەك . ئوخشاش بولمىغان كىشىلەرنىڭ ئوخشاش بولمىغان قان بېسىمىنى تۆۋەنلىتىشنىشانى ئوخشىمايدۇ ، ئادەتتە بىمارلار قان بېسىمىنى تۆۋەنلىتىش نىشانى <140/90mmHg> تۆۋەن بۇلىشى، دىئابىت كېسىلى  ياكى بۆرەك كېسىلىقاتارلىق يۇقىرى خەتەرلىك بىمارنى چوقۇم ئەھۋالغا قاراپ ئەڭ تۆۋەن بىخەتەر ھالەتكەئەكىلش كېرەك .

( 1 ) تۇرمۇش شارايىتىنى ياخشىلاش ①بەدەن ئېغىرلىقىنى كونترولقىلىش . ② ناترىي تۇزىنىڭ كىرىشىنى ئازايتىش . ③ كالتسىي ۋە كالىي تۇزى تولۇقلاش .④ ياغ كۆپ ئىستېمال قىلماسلىق . ⑤ ھەرىكىتىنى ئاشۇرۇش  . ⑥ تاماكا ، ھاراق ئىچىش چەكلەش . ⑦ روھىي بېسىمنى، روھىي تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش .

( 2 ) قان بېسىمىنى كونترول ئۆلچىمى ئوخشاش بولمىغان، ئوخشاشبولمىغان تەن پەرقى كېسەللىك سەۋەبى ۋە يۇقىرى قان بېسىم كېسەللىك پەيدا بولۇش مېخانىزمىئوخشىمايدۇ ، كىلىنىكىدا دورا ئىشلەتكەندە پەرقلىق مۇئامىلە قىلىش ، ئەڭ مۇۋاپىق كېلىدىغاندورا ۋە دورا مىقدارى ، ئەڭ ياخشى داۋالاش ئۈنۈمى بار .

( 3 ) كۆپ خىل يۈرەك قان تومۇرى خەتەرلىك ئامىللار ھەمكارلىشىپنورمال دائىردە كونترول قىلىش ، قان بېسىمى ئۆرلىتىدىغان باشقا كۆپ خىل خەتەرلىكئامىللار يەنىلا ئۇنىڭ كېسەلىك ئاقىۋىتىگە قارىتا مۇھىم تەسىرلەرنى كۆرسىتىدۇ .

2.قان بېسىم تۆۋەنلەتكۈچى دورا بىلەن داۋالاش

تەكشۈرۈپ چىقىلغان يۇقىرىقان بېسىم بىمارلىرىغا دەسلەپكى  دورا بىلەنقامداپ داۋالاش ئارقىلق قان بېسىمىنى تۆۋەنلىتىش ،ھەركۈنى دورا بىرقىتىم 24سائەتكونتورول قېلىش كۈچىگە ئىگە بولىشى ،كونتىرول قېلىش تۆت تۈرلۈك پىرىنسىپقا ئەمەل قېلىشىكېرەك،يەنى ئاز مىقداردىن باشلاش،ئۇزاق ئۈنۈملۈك دورا ئالدىن تالىنىش،بىرلەشمەدورا ئىشلىتىش ۋە خاسلىق گەۋدىلىنىش.

( 1 ) قان بېسىمىنى تۆۋەنلەتكۈچى دورىلار تۈرى : ① سۈيدۈك ھەيدىگۈچىدورا . ②β قوبۇل قىلغۇچى تەنچىنىتوسقۇچى دورا . ③ كالتسىي ئۆتۈش يولىنى توسقۇچى دورىلار . ④ ئانگىئوتېنسىن ئالماشتۇرۇشپېرمىنىتنى تورمۇزلىغۇچى ياسالمىلار . ⑤ ئانگىئوتېنسىن II نى قوبۇل قىلغۇچى تەنچىنى توسقۇچى دورا .

بىمارنىڭ خەۋپ ئامىلى، رەئىس ئەزانىڭ زەخىملىنىشىنى ۋە بىرلەشمە كلىنىكىلىق كېسەللىك ئەھۋالىغا ئاساسەن،بىرلا خىل دورا ئىشلىتىش ياكى بىرلەشمە دورا ئىشلىتىپ بېقىش كېرەك . قان بېسىمىنىتۆۋەنلەتكۈچى دورىلار تاللاش پىرىنسىپى تۆۋەندىكىچە :

1 ) يېرىم يىمىرىلىش دەۋرى 24 سائەت ۋە ئۇنىڭدىن يۇقىرى ئۈنۈملۈكدورا ، كۈندە بىر قېتىم دورا يەپ 24 سائەت قان بېسىمنى كونترول قىلالايدىغاندورىلارنى ئاۋال تالاش ، مەسىلەن ، ئاممونىي خلور دىپىن قاتارلىق ،داۋالاشلايىھىسىنى تاللاش مۇۋاپىق بولماسلىق سەۋەبىدىن ساقلىنىش، دوختۇرخانا مەنبەلىك سەھەردەقان بېسىمىنى كونترول قىلىش ياخشى بولماسلىقتىن ساقلىنىش ؛

2 ) بىخەتەر ئىشلىتىش ، ئۇزۇن مۇددەت چىڭ داۋاملاشتۇرۇش ھەمدە ھەر  24 سائەت چۇقۇم قان بېسىمنى كونترولقىلالايدىغان بولۇش  ، بىمارنىڭ داۋالاشتابېقىنىشچانلىقى ئۆستۈرۈش ؛

3 ) يۈرەك - مېڭە پايدا كلىنىكىلىق تەجرىبە ئۆتكەن دەلىل - ئىسپاتىتولۇق ھەم ھەقىقىي ئۇزاق مۇددەتلىك يۈرەك - مېڭە قان تومۇر ۋەقەسى بولمىغان دوراتلىنىشى ، ھەم يۈرەك ، مېڭە قان تومۇر ۋەقەسىنى ئازايتىش ، يۇقىرى قان بېسىم بىمار ياشاش سۈپىتىنى ياخشىلاش كېرەك  .