سىياھبېلىق

سىياھبېلىق گۈل شېخى، سىياھ بېلىق دەپمۇ ئاتىلىدۇ. سىياھبېلىق باش پۇتلۇق يۇمشاق تەنلىك ھايۋان. سىياھبېلىق كۈچلۈك دۈشمـەنگە دۇچ كەلگەندە«سىياھ» چېچىش ئۇسۇلى ئارقىلىق ھوجۇم قايتۇرىدۇ ھەمدە پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ قاچىدۇ، شۇنىڭ بىلەن «سىياھ بېلىق» نامىدا ئاتالغان. ئۇنىڭ تېرىسىدە پىگمېنت خالتىسى بار، «كەيپىيات» ئۆزگىرىشىگە ئەگىشىپ رەڭگى ۋە چوڭ-كىچىكلىكى ئۆزگىرىدۇ. سىياھ بېلىق سۇ يۈزىگە چىقىدۇ، كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان ھاۋا بوشلۇقىدا ئۇچۇش ئىقتىدارىغا ئىگە. قاراقچى سىياھبېلىق ۋە سەككىز ئاياغ ئوخشاشلا دېڭىز-ئوكيان يۇمشاق تەنلىك ھايۋانغا تەۋە، لېكىن بېلىقلارغا تەۋە ئەمەس. 

سىياھبېلىق ئەترىتى دېڭىزدا ياشايدۇ، باش پۇتلۇق يۇمشاق تەنلىك ھايۋان، سەككىز ئاياق ۋە قاراقچى سىياھ بېلىق بىلەن ئۇرۇقداش. ھازىرقى دەۋردىكى سىياھبېلىق 2100 مىڭ يىل ئىلگىرىكى مىئوتسېن دەۋرىدە  بارلىققا كەلگەن، ئەجدادى بېلېمنىت، بىر قېلىن ھاك ئىچكى پوستى (سىياھبېلىق سۆڭىكى، كۆپۈكى دورا قىلىنىدۇ). 

سىياھبېلىق تېنىنى باش، پۇت ۋە گەۋدىسى قاتارلىق ئۈچ قىسىمغا  ئايرىشقا بولىدۇ، گەۋدىسى ئىچكى ئورگاندىن ئىبارەت، سىرتى مۇسكۇل خاراكتېرلىك پەردە، ھاك ماددىلىق ئىچكى قەۋىتى بار. 

باش قىسمى بەدىنىنىڭ ئالدىنقى ئۇچىدا بولۇپ، شار شەكىللىك، ئۇنىڭ چوققىسىدا ئېغىزى بولۇپ، تۆت تەرىپىدە ئېغىزى پەردىسى بار، سىرتىدا بەش جۈپ بېغىشى بار. بېشىنىڭ ئىككى تەرىپىدە بىر جۈپ تەرەققىي قىلغان، تۈزۈلمىسى مۇرەككەپ  كۆزى بار. كۆزىنىڭ كەينى تۆۋەن تەرىپىدە بىر ئېللىپس شەكىللىك كىچىك ئويمىنى بار، پۇراش سېزىمى بار بولغان پۇراش ئەزاسى بولۇپ، قورساق پۇتلۇقلارنىڭ تۈرلىرى ھەم پۇراش ئەزاسى بولىدۇ، خىمىيىلىك سېزىم قوبۇل قىلغۇچى ئەزاسى.

پۇت بېغىش ئاللىقاچان ئۆزگىرىپ بېغىشى ۋە پەركا بېغىشغا  ئايلانغان، ئوڭ-سول تەرىپىدە سىممېترىك تىزىلغان، دۈمبە قىسمىنىڭ نەخ ئوتتۇرىسىدا، قورساقنىڭ يان تەرىپىدە تەرتىپ بويىچە 5 ~ 2 جۈپ، بۇنىڭ ئىچىدە تۆتىنچى جۈپ بېغىشى ناھايىتى ئۇزۇن، بەزىسى كۆپىيىپ چوڭايمىغاندا تىل شەكلىدە، ئالدى تەرەپتە، شار شەكىللىك، ئۇنىڭ چوققىسى ئېغىز بولۇپ، جەمئىي 10 تال بېغىشى بار، 8 تال قىسقا بېغىش، يەنە ئىككى تال ئۇزۇن سېزىش بېغىشى بار بولۇپ ئوزۇقلۇق تۇتۇش بىلەن تەمىنلەيدۇ، تۆت تەرىپىدە ئېغىزى پەردىسى بولۇپ سېزىش بېغىشى دەپ ئاتىلىدۇ، باشقا ھايۋانلارنى تۇتۇپ يىيەلەيدۇ، سېزىش بېغىشىنى تۈگۈپ خالتا ئىچىگە كىرگۈزۋالايدۇ.

غول بېغىشى ئارقىلىق ئەركەك چىشىلىقىنى پەرقلەندۈرگىلى بولىدۇ. بېغىش بىلەن سېزىش بېغىشى سىياھبېلىقنىڭ يېمەكلىك تۇتىدىغان ۋە جەڭ قىلىدىغان قورالى بولۇپ، ئاجىز ھاياتلىق سىياھبېلىقنىڭ قول ئاستىدا ھاياتىدىن ئايرىلىدۇ، دېڭىزدىكى زور مەخلۇق − كۆك كىتنىمۇ تېنىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 10 نەچچە مېتىر كېلىدىغان چوڭ سىياھبېلىققا يولۇققاندا ئۇنىڭغا تاقابىل تۇرۇشى تەس.

سىياھبېلىق يىراق دېڭىز-ئوكيانلاردىكى چوڭقۇر سۇ ئىچىدە تۇرمۇش ماكانلىشىشنى ياقتۇرىدۇ. ھەر يىلى ئەتىياز پەسىلىدە ئۈزۈپ 

دېڭىز ئارىلىدىكى خادا تاشلار تېيىز سۇ قىسمىغا بېرىپ تۇخۇم تۇغىدۇ، 4 ~ 6 ئايغىچە تۇخۇملىرىنى باشقا دېڭىز يۈسۈنى ۋە باشقا جىسىملارغا چاپلاپ قويىدۇ، 9-ئاينىڭ ئاخىرىدىن باشلايدۇ، شۇ يىلى تۇخۇمدىن چىققان بالىلىرى قوش ساياھەت قىلىپ جەنۇبقا قايتىپ قىشنى ئۆتكۈزىدۇ.

يۇقىرى ئېقىمغا كۆچۈش جەريانىدا قاسراقلىقلار، يۇمشاق تەنلىكلەر ۋە باشقا ئۇششاق ھايۋانلارنى تۇتۇپ يەيدۇ.

جىسىم تېمى: سىياھبېلىقنىڭ تەن دىۋارى تېرە، مۇسكۇل قاتارلىقلاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ھايۋانلارنىڭ ئالاھىدە ئىسكىلىتى بار.

ئىچكى ئىسكىلىت: سىياھبېلىقنىڭ ئىچكى ئىسكىلىتى ئىچكى پوستى ۋە كۆمۈرچەكتىن تەركىب تاپىدۇ.

ھەزىم قىلىشى: سىياھبېلىقنىڭ ھەزىم قىلىش نەيچىسى «U» شەكىللىك. ئېغىزى ئورۇنى ئالدىدا، ئېغىزى پەردىسىنىڭ مەركىزىدە، ئېغىزىدا مۇسكۇل خاراكتېرلىك ئېغىز بوشلۇقى بار، ئېغىزى توپى دەپ ئاتىلىدۇ، بىر جۈپ شاتۇتى تۇمشۇقسىمان بولغان تاڭلاي پلاستىنكىسى بار، بىرى دۈمبە تەرىپىدە بىرى قورساق تەرەپىدە، يېمەكلىكنى ئىزىش رولىنى ئوينايدۇ.

نەپەسلىنىش ئەزاسى: بىر جۈپ پەيسىمان ساقىقى، سىرتقى قاپ بوشلۇقىنىڭ ئالدى ئۇچىنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان.

ئايلىنىشى: سىياھبېلىقنىڭ ئايلىنىش سىستېمىسى ئاساسىي جەھەتتىن ئىتىك ھالەتتە، يەنە بەزى قان سىنۇسى بولىدۇ.

چىقىرىشى: بىر جۈپ بۆرەك، خالتىسىمان قۇرۇلما ، بىر دۈمبە بوشلۇقى ۋە ئىككى قورساق بوشلىقىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

نېرۋىسى: سىياھبېلىقنىڭ نېرۋا سىستېمىسى تەرەققىي قىلغان بولۇپ، مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسى، ئەتراپ نېرۋا سىستېمىسى ۋە سىمپاتىك نېرۋا سىستېمىسىدىن تەركىب تاپقان.

سىياھبېلىق دۇنيادىكى ھەرقايسى ئوكيانلارغا تارقالغان، ئاساسلىقى ئىسسىق بەلباغ ۋە مۆتىدىل بەلباغ بويىدىكى تېيىز سۇدا ياشايدۇ، قىش پەسلىدە  بىر قەدەر چوڭقۇر دېڭىزلارغا كۆچىدۇ. سىياھبېلىق دائىم ئەتىياز، يازدا كۆپىيىدۇ، تەخمىنەن 100 ~ 300 تال تۇخۇم تۇغىدۇ. 

جۇڭگو دىكى سىياھبېلىقنىڭ تۈرى بىر قەدەر كۆپ، شەرقىي دېڭىزدا مانسونى كۆپ چىقىدۇ، جېجياڭنىڭ جەنۇبى دېڭىز بويى ۋە فۇجيەن دېڭىز بويىدا تەيۋەن يۇمشاق سىياھبېلىقى كۆپ چىقىدۇ.

تەيۋەن بوغۇزىنىڭ جەنۇبىدىكى دېڭىز رايونلىرىغا تارقالغان، شەنتۇ دېڭىزى ۋە شىمالىي قىسىمدىكى دېڭىز قولتۇقى سىياھبېلىقنىڭ كۆپىيىش سورۇنى.

سىياھبېلىقنىڭ گۆشىنى ئىستېمال قىلىشقا بولىدۇ، ئۇنىڭ سىياھ خالتىسىدا قارا سىياھ پىششىقلاپ ئىشلەش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ، سىياھ خالتىسى شۇنداقلا بىر خىل دورا ماتېرىيالى، ئىچكى قېپىنى قەپەزدە بېقىلىدىغان قۇشلارغا بېرىپ كالتسىي تولۇقلاشقا بولىدۇ.^[0]