قۇمۇل كۆك مەشرىپى

قۇمۇل كۆك مەشرىپىئەمگەكچان قۇمۇل ئۇيغۇرلىرى ئۆزىنىڭ ئەنئەنىۋىي مەدەنىيىتى بىلەن سىرىتقى مەدەنىيەتلەرنىڭ تەسىرىنى ئورگانىك بىرلەشتۇرۇپ ، ئەنئەنە بىلەن قوبۇل قىلىشنى مۇۋاپىق تەڭشەپ ھەم يەرلىك تۈسكە ئىگە ، ھەم دۇنياۋىي روھقا ئىگە بولغان ئۆزگىچە مەدەنىيەت بەرپا قىلغان ، مۇشۇنداق رەڭدار مەدەنىيەت گۈلزارلىقىدا ، ئۆزىگە خاس رەڭ ۋە تۈس بىلەن ئۆزگىچە جۇلالىنىپ ، كىشىنى مەپتۇن قىلىدىغان خۇشپۇراق گۈل - قۇمۇل مەشرىپىدۇر، بۇ مەشرەپ تۇركىي تىللىق خەلىقلەرنىڭ نورۇزنى تەبرىكلەش پائالىيىتىنىڭ ، بۈگۈنگىچە ساقلانغان ئەڭ قەدىمىي ئەڭ مۈكەممەل ئۈلگىسى . 

بۇ مەشرەپ شەكلىنىڭ رەڭدارلىقى ، تىلىنىڭ گۈزەللىكى ۋە روشەن ئوبرازچانلىقى بىلەن باشقا مەشرەپ تۈرلىرىدىن پەرىقلىنىپ تۇرىدۇ . نۇرۇزنى تەبرىكلەش پائالىيىتى باشقا مىللەت ۋە باشقا جايلاردا پەقەت نورۇز كۈنىلا ئۆتكۈزىلىدۇ . قۇمۇل دىيارىدا بولسا ، شەھەردىن يىزىلارغىچە ، بوستانلىقلاردىن تاغلىق رايۇنلارغىچە ، زاۋۇت كارخانىلاردىن مەرىپەت باغلىرىغىچە تۈنجى قاردىن باشلاپ نورۇز كۈنىگىچە كۆك مەشرىپى شەكلىدە داۋاملىشىدۇ .

بۇ مەشرەپتە گۈزەل ئارزۇ - ئۈمىد ، ئىناق - ئىتتىپاقلىق ۋە گۈزەل ھاياتقا ئىنتىلىش ھەم ساغلام ئەدەپ - ئەخلاق ئىدىيەلىرى ئىنتايىن روشەن ، ھەم ئوبرازلىق بايان قىلىنىدۇ .

بۇ مەشرەپ مول - ھوسول شادلىقى ئىچىدە يېڭى - يىلنى كۈتىۋىلىش ، قىشنى مەنىلىك ئۆتكۈزۈش ، يېڭى - يىلدا تېخىمۇ كۆپ مول -ھوسول ئېلىش ئۈچۈن ئۆزئارا تىلەك تىلەش مەقسىتىدە ئۆتكۈزىلىدۇ . تۇرمۇشنى گۈزەللەشتۇرۇش ئارقىلىق كىشىلەرنى ئارزۇ - ئۈمىد بىلەن گۈزەل ئەتىگە يېتەكلەش بۇ مەشرەپنىڭ مەركىزى ئىدىيەسىدۇر .

« كۆك » كە چوقۇنۇش بىر خىل ئەڭ قەدىمكى ئېتىقاد شەكلى . كۆك رەڭنى ئۇلۇغلاش ھەم مۇقەددەس بىلىش شامان دىنى ئىتقادىغا زىچ مۇناسىۋەتلىك بۇلغان چۈشەنچىلەرنىڭ بىرى . 

ئەجداتلىرىمىز قۇياش ، ئاي ، يۇلتۇز قاتارلىق ئاسمان جىسىملىرىنى ئۆز قوينىغا ئالغان كۆك ئاسماننى بىرخىل ئىلاھى كۈچ دەپ قاراپ ، ئۇنى ئۇلۇغلىغان ھەم كۆكنى ئەڭ بۈيۈك ، ئەڭ مۇقەددەس تەڭرى ، ئۇ ھەممىگە قادىر ، ھەممىنى ياراتقۇچى دەپ چوقۇنغان ، شۇڭا كۆك رەڭ ئۇلارنىڭ ئېستىتىك دۇنياسىدا يۈكسەك ئورۇن تۇتقان . 

ئۇلار كۆك رەڭنى« ئىلاھى رەڭ » ، « مۇقەدەس رەڭ » دەپ قاراپ ، كۆك رەڭ بىلەن باغلىنىدىغان بارلىق نەرسىلەرنى ياخشى كۆرگەن ھەتتا ئۇنىڭغا چوقۇنغان ، تۈركىي تىللىق خەلىقلەرنىڭ كۆك رەڭ مۇقەدەسلىكى ۋە كۆك رەڭ بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولغان نەرسىلەرنى ئۇلۇغلاش چۈشەنچىسى شامان دىنىي ئېتقادىي دەۋرىدىن باشلانغان . شۇڭا ، ئۇلارنىڭ ئېپوسلىرىدا قەھىرىمانلار دائىم « كۆك بۆرە » « كۆك جال » دېگەن سۆزلەر بىلەن سۈپەتلىنىدۇ . « كۆك مەشرەپ » دەل كۆك رەڭ مۇقەددەسلىكىگە باغلىنىدىغان مۇراسىم ئادەتلىرىنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ . 

ئۇلار بۇ مەشرەپكە كۆك رەڭنى بىرىش ۋە كۆك رەڭ بىلەن سۈپەتلەش ئارقىلىق ، بارلىق جانلىقلارنىڭ كۆكلىشىۋە گۈللەپ ياشنىشىنى كۆك تەڭرى بىلەن باغلىغان ھەمدە بۇ مەشرەپنىڭ نامىنى كۆك تەڭرىنىڭ نامى بىلەن ئاتىغان .

كۆك مەشرىپ« كۆك مەشرەپ » نى ئۆتكۈزۈش كۈنى بىكىتىلگەندىن كېيىن ، قۇلۇم قوشنىلار مەشرەپ ئۆتكۈزگۈچىنىڭ ئۆيىگە يىغىلىشىپ ، كۆك ئۆستۇرۇش ، دۇششەپ ياساش ، نان يېقىش ، توققۇزلۇق تەييارلاش قاتارلىق مەشرەپ تەييارلىقىنى بىرگە قىلىشىدۇ . 

كۆك ئۆستۈرۈش ئۈچۈن ئالدى بىلەن ئوخشىغان قاپاقنىڭ تېگى تەرىپىنى قاپاق شەكلىدە كېسىۋىلىپ ، ئۇنىڭ ئىچىگە پاختا يېيېتىپ ئازىراق نەمدىگەندىن كېيىن ، كۆكنىڭ ياخشى ئۆسۈشى ۋە كىلەر يىللىق كۆكلەمنىڭ « كۆك خېنىم » دەك كېلىشىنى ئۈمىد قىلىشىپ ، مۇنداق كۆك تىلەك بېيىتىنى ئېيتىدۇ . 

كۆكلە ، كۆكلە كۆك خىنىم ، 

بويۇڭ كۆككە تاقاشسۇن .

بەخت ساڭا يار بولسۇن ، 

تاجۇ تەختىڭ ھۆر بولسۇن . 

بۇ بېيىت ئېيتىلىپ بولغاندىن كېيىن ئاياللار قاپاققا بىللە ئۇرۇق سالىدۇ .