نىئوس كۆلى

كامېرون نىئوس كۆلىنىڭ ( Lake ) يانار تاغ كۆلى دىيىلدىغان نامىمۇ بار، دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 1091 مېتىر، ئوتتۇرىچە چوڭقۇرلۇقى  تەخمىنەن 200 مېتىر، نىئوس كۆلىنىڭ سۈيى قېنىق كۆك رەڭدە بولۇپ ،ئەتراپىدا قېنىق يېشىل ئوت -چۆپلەر ئۆسكەن ، قۇشلار سايرىشىپ ، گۈللەر خۇش پۇراق چېچىپ تۇرىدۇ. ئەمما ئېرىش نەچچە مىليارد توننا كاربون ( Ⅳ ) ئوكسىد ھەمدە قويۇقلۇق دەرىجىسى يەنىلا يۇقىرى بۇلۇپ، ھەر ۋاقىت پارتلاش تەھدىت بار ، شۇڭا ئۇ ئافرىقا قىتئەسىدىكى خاس ئۈچ چوڭ قاتىل كۆلنىڭ بىرى دەپ ئاتالغان.  

كامېروندىكى نىئوس كۆلىنىڭ سۈيى قېنىق كۆك رەڭدە بولۇپ ،ئەتراپىدا قېنىق يېشىل ئوت -چۆپلەر ئۆسكەن ،قۇشلار سايرىشىپ ، گۈللەر خۇش پۇراق چېچىپ تۇرىدۇ . جىلغىدىكى كەنىتلەر نەچچە يۇز يىللاردىن بۇيان نىئوس كۆلىنىڭ ئىلتىپاتىدىن بەھرىمان بولۇپ ، دېھقانچىلىق قىلىپ ، تنىچ سەھرا تۇرمۇشىدىن مەمنۇن بولۇپ ۋە قانائەت ھاسىل قىلىپ كېلىۋاتقانىدى . ئەمەلىيەتتە بالا-قازا ئۇلارنىڭ يېنىدىلا ئىدى .

1986-يىلى 8-ئاينىڭ 21-كۈنى كەچتە ، نىئوس كۆلى ئاسمىنىدا گۈلدۈرلىگەن گۈلدۈر ماما ئاۋازى كېچە ئاسمىنىنى يېرىپ ئۆتكەن ، ئەرۋاھقا ئوخشاش سىلىندىر شەكىللىك بىر توپ ھور نىئوس كۆلىدىن كۈچلۈك ھالدا ئېتىلىپ چىققان ،پۈتكۈل كۆل يۈزى قاينىغان سۇدەك پۇراقلاپ قايناشقا باشلىغان ، غايەت زور ھول دولقۇنى قىرغاققا ئۇرۇلغان ، ئاندىن بىر توپ تۇمان كۆلدىن كۆتۈرۈلۈپ چىقىپ ، جىلغىدىكى كەنتلەرگە ھۇجۇم قىلغان ، تۇرۇپلا ھەممە ئاۋازلار يوقىلىپ جىمىپ كەتكەن .

ھەش -پەش دېگۈچە ئىلگىرىكى تەڭداشسىز سۈپسۈزۈك نىئوس كۆلى قان بىلەن بوياپ قويغاندەك ، قېنىق قىزىل تۈسكە كىرگەن ،كۆل يۈزىدە ئادەمنىڭ قۇسقۇسىنى كەلتۈرىدىغان توپ -توپ تومانلار لەيلەپ يۈرگەن ، كۆل بويىدىكى ياپيېشىل ئوت -چۆپلەر سولىشىپ سارغىيىپ كەتكەن ،ھەممىلا يەرنى ئۆلگەن چارۋىلار ، قۇشلا ر ۋە ھايۋانلارنىڭ ئۆلىكى قاپلىغان .جىلغىدىكى كەنتلەردە قورقۇنچلۇق جىمجىتلىق ھۆكۈم سۈرگەن ، ئۆيلەر ،ئېغىل- قوتانلار ساپمۇساق ، ئەمما ھېچقانداق جانلىق قالمىغان . ئۆيلەرنىڭ ئىشىكىنى ئاچقاندا ، كۆزگە چېلىققىنى چىراي-تۇرقى بەتبەشىرە بولۇپ كەتكەن ئۆلۈكلەر ، چۆچۈپ داڭ قېىتىپ قالغان كۆزلەر ، ئېگىلگەن قول بارماقلىرى ، بۇ ئورۇندا ئۇيۇپ قالغان قاندىن ئىبارەت بولغان ،ئۇلارنىڭ ئۆلۈشتىن ئىلگىرى نېمە ئىشلار نى بېشىدىن كەچۈرگەنلىكىنى ھېچكىم بىلمەيدۇ . تۇيۇقسىز يۈز بەرگەن ئاپەت بۇ جەننەتنى دوزاخقا ئايلاندۇرۇپ قويغان . 2000 چە ئادەم ۋە 6000 نەچچە تۇياق چارۋا مال ئۆلگەن ، جامۇنىئۇن كەنتىدىكى 650 ئاھالىدىن ئاران 6 ئادەملا ئامان قالغان .

بەزى ئالىملار . قەدىمىي كۆل تېگىدىكى يانار تاغ غەزەپلىنىپ ، كۆپ مىقداردا زەھەرلىك گاز پۈركۈپ چىقارغان دەپ پەرەز قىلغان . ئەمما بۇ خىل قاراشنى ئىسپاتلاپ بېرەلەيدىغان ھېچقانداق دەلىل- ئىسپات يوق . نىئوس كۆلى كەنتىتتىكى كىشىلەرگە پۈتمەس خۇشاللىقلارنى ئاتا قىلغان ھەم ئاخىرى ئۇلارنىڭ جېنىنى يۇتۇپ كەتكەن . 20 نەچچە يىل ئۆتۈپ كەتتى ، نىئۇس كۆلى يەنە جىمجىت ھالدا پامېتا ئېگىزلىكىدە خاتىرجەم ياتىدۇ . لېكىن مۇشۇنىڭغا ئوخشاپ كېتىدىغان <<قاتىللىق>> نى قايتا يۈزبەرمەيدۇ دىگىلى بولمايدۇ.^[0]