خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتى

بۇ بىر خەلقئارالىق پۇل مۇئامىلە تەشكىلاتى بولۇپ، 1945-يىل12-ئاينىڭ 27-كۈنى رەسمىي قۇرۇلغان. 1947-يىل 11-ئاينىڭ 15-كۈنى بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنىڭ مەخسۇس ئورگىنىغا ئايلانغان. ئۇنىڭ باش ئورگىنى ئامېرىكىنىڭ پايتەختى ۋاشىنگتوندا. بۇ تەشكىلات دۇنيا بانكىسى بىلەن بىرلىكتە تەرەققىيات كومىتېتى تەسىس قىلغان بولۇپ، تەرەققىي قىلىۋاتقان دۆلەتلەرنى ئەمەلىي بايلىق بىلەن تەمىنلەش مەسىلىسىنى مۇھاكىمە قىلىدۇ ياكى تەكلىپ بېرىدۇ.

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىخەلقئارالىق پۇل ھەمكارلىقىنى ئىلگىرى سۈرۈش؛ خەلقئارالىق سودىنىڭ كېڭىيىشى ۋە تەكشى ئېشىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش؛ پېرېۋوت سوممىسىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىش؛ ئەزا دۆلەتلەرنى قىسقا مۇددەتلىك مەبلەغ بىلەن تەمىنلەپ، ئۇنىڭ خەلقئارالىق كىرىمى تەڭپۇڭ بولمىغان چاغدىكى تاشقى پېرېۋوتقا بولغان ئېھتىياج مەسىلىسىنى ھەل قىلىش قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. 

IMF تەشكىلىي قۇرۇلمىسى كېڭىشى، ئىجراچى مۇدىرىيىتى، باش دىرېكتورى ۋە دائىمىي فۇنكىسىيەلىك تارماقلار قاتارلىقلاردىن تەركىب تاپقان. 

باشقارما ئەزاسى 

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىIMF خەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتىنىڭ  ئەڭ يۇقىرى كېڭىشى تەدبىر بەلگىلەش ئاپپاراتى، ھەر قايسى ئەزا دۆلەتلەر بىر كېڭەش ئەزاسى، بىر مۇئاۋىن كېڭەش ئەزالىرىدىن تەركىب تاپىدۇ. ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتى بەش يىل. كېڭەش ئادەتتە بۇ ئەزا دۆلەتلەرنىڭ مالىيە مىنىستىرى ياكى مەركىزىي بانكىسىنىڭ باشلىقى ئۈستىگە ئالىدۇ. بېلەت تاشلاپ ئاۋاز بېرىش ھوقۇقىغا ئىگە. مۇئاۋىن كېڭەش ئەزاسىنىڭ كېڭەش ئەزاسى قاتناشمىغان چاغدىلا ئاۋاز بېرىش ھوقۇقى بولىدۇ. كېڭەشنىڭ ئاساسلىق خىزمەت ھوقۇقى: تەستىقلىغان يېڭى ئەزا قوبۇل قىلىش؛ IMF تەستىقلىغان ئۈلۈشى كۆلىمى ۋە ئالاھىدە پۇل ئېلىش ھۇقۇقىنى تەقسىم قىلىش، تەستىقلىغان ئەزا دۆلەتلەر پۇل تەكسە باھاسى ئومۇميۈزلۈك تەكشۈرۈش؛ IMF قارار ئەزا دۆلەتلەرنىڭ چېكىنىپ چىقىش؛ خەلقئارا پۇل تۈزۈمى چوڭ-چوڭ مەسىلىلەرنى ئالاقىدار مەسىلىلەرنى مۇزاكىرە قىلىدۇ. كېڭەش ئادەتتە ھەر يىلى بىر قېتىم يىللىق يىغىن ئېچىپ، ئادەتتە دۇنيا بانكا كېڭىشى يىللىق يىغىنى بىلەن بىرلىكتە ئېچىلىدۇ. 

مۇدىرىيەت

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىئىجرائىيە مۇدىرىيەت بولسا IMF نىڭ كۈندىلىك كەسپىي خىزمەتلىرىنى بىر تەرەپ قىلىشقا مەسئۇل بولغان دائىمىي ئاپپاراتى بولۇپ، 24 ئىجرائىيە مۇدىردىن تەركىب تاپىدۇ، ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتى ئىككى يىل بولىدۇ. ئىجرائىيە مۇدىرى ئىككى خىل بەلگىلەش ۋە تاللاپ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىجرائىيە مۇدىرى ئالغان فوند ئۈلۈشى ئەڭ كۆپ بولغاندا بەش ئەزا دۆلەتكە، يەنى  ئامېرىكا، ئەنگىلىيە، گېرمانىيە، فرانسىيە، ياپونىيە، ھەر قايسى گورۇھ جوڭگو، رۇسىيە بىلەن سەئۇدى ئەرەبىستانىنىڭ بىر. مۇدىر باشقا ئەزا دۆلەتلەرنىڭ سايلام رايونى بويىچە نۆۋەت بىلەن تاللاپ ئەۋەتىلدۇ. 

ئىجرائىيە مۇدىرىيىتىنىڭ خىزمەت ھوقۇقى ئاساسلىقى: قوبۇل قىلىش كېڭەش ھاۋالە قىلغان قەرەللىك تۈرلۈك سىياسەت ۋە مەمۇرىي ئىشلىرىنى بىر تەرەپ قىلىش، كېڭەشكە يىللىق دوكلات تاپشۇرۇش ھەمدە ھەر ۋاقىت ئەزا دۆلەتلەرنىڭ ئىقتىسادىي جەھەتتىكى چوڭ- چوڭ مەسىلىلەرنى بولۇپمۇ خەلقئارا پۇل مۇئامىلە جەھەتتىكى مەسىلىلەر ئومۇميۈزلۈك تەتقىق قىلىش. ئىجرائىيە مۇدىرىيىتى ھەر ھەپتىدە ئاز دېگەندە ئۈچ قېتىم رەسمىي يىغىنى ئاچىدۇ. فوند كېلىشىمى ئادا قىلىش بەلگىلەنگەن ۋە كېڭەش ھەيئىتىنىڭ خىزمەت ھوقۇقىنى بەرگەن. مۇدىريەت بېلەت تاشلاپ ئاۋاز بېرىش توغرا كەلسە، ئالاقىدار مەسىلىلەرنى ۋاقتىدا، ئىجرائىيە مۇدىرى ئۆزى ۋەكىللىك قىلىدىغان دۆلەت ياكى سايلام رايونىدىكى ئاۋاز بېرىش ھوقۇقى بويىچە ئاۋاز بېرىش ئېلىپ بېرىلىدۇ. 

لىدىر 

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىلىدىرى IMF ئەڭ ئالىي مەمۇرىي ئەمەلدارى، ئۇنىڭ قارىمىقىدا مۇئاۋىن باش لىدىرى ياردەمچىسى بۇلۇپ لىدىر خىزمەتلىرىگە ياردەملىشىدۇ. باش لىدىرى IMF نىڭ كۈندىلىك ئىشلىرىنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل بولىدۇ، ئىجرائىيە مۇدىرىيەت سايلاپ چىقىدۇ، قوشۇمچە ئىجرائىيە مۇدىرىيىتىنىڭ رەئىسىلىكىنى قىلدۇ، ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتى بەش يىل. باش يىغىنغا قاتنىشىش، كېڭەش ۋە ئىجرائىيە مۇدىرىيىتى بۇلۇپ لېكىن ئادەتتە ئاۋاز بېرىش ھوقۇقى يوق، پەقەت ئىجرائىيە مۇدىرىيەت ئاۋازغا قويۇش ئىككى تەرەپ ئېرىشكەن ئاۋاز سانى تەڭ بولغاندا، ئاندىن ھەل قىلغۇچ بىر بېلەت تاشلىغىلى بولىدۇ. گەرچە IMF بىلەن دۇنيا بانكىسىنىڭ ھەممىسى يەر شارى خارەكتىردىكى ئاپارات  ئەمما بۇ ئىككىسى يەنىلا غەرب ئەللىرى كونتروللۇقىدا بولدى. ئالدىمىزدىكى بۇ IMF بولسا لىدىرلىقىنى ئادەتتە ياۋرۇپالىقلار ئۈستىگە ئالىدۇ، لېكىن دۇنيا بانكىسىنىڭ بىرىنچى قول رەھبەرلىك، مەمۇرىلىق ۋەزىپىسىنى ئۈستىڭىزگە ئالىدۇ. 

دائىملىق تارمىقى 

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىIMF خەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتىدا تەسىس قىلىنغان 16فۇنكسىيىلىك تارماقلار بار بۇلۇپ تىجارەت كەسپىگە مەسئۇل بولىدۇ.  بۇنىڭدىن سىرت IMF يەنە ئىككى مەڭگۈلۈك چەتئەللەر بىلەن بولغان كەسپىي ئاپپاراتى، يەنى ياۋروپا ئىش بېجىرىش ئورنى (پارىژغا تەسىس قىلىنغان) ۋە جەنۋە ئىش باشقارمىسى بار. 

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىخەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتىنىڭ ئەڭ ئالىي ھوقۇقلۇق ئورگىنى كېڭەش مەجلىسى بولۇپ، ئەزا دۆلەتنىڭ مالىيە مىنىستىرى ياكى مەركىزىي بانكىنىڭ باشلىقى، شۇنىڭدەك تەڭ دەرىجىلىك ئەمەلدارى باش كېڭەش ئەزالىق ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالىدۇ. كېڭەش مەجلىسى ھەر يىلى9-ئايدا بىر قېتىم يىغىن چاقىرىدۇ. كېڭەش مەجلىسىنىڭ كۆپ قىسىم ھوقۇق-مەسئۇلىيىتىنى 22 ئىجرائىيە مۇدىرىيىتىدىن تەشكىل تاپقان مۇدىرىيەت يۈرگۈزىدۇ. مۇدىرىيەتنىڭ ئەزالىقىغا ئامېرىكا، ئەنگلىيە، فرانسىيە، گېرمانىيە، ياپونىيە، سەئۇدى ئەرەبىستانى قاتارلىق دۆلەتلەر بىردىن ئادەم ئەۋەتىدۇ، دۆلىتىمىزمۇ ئايرىم بىر خادىم تەيىنلەيدۇ. باشقا ئەزالارنى رايونلار سايلايدۇ. ئىجرائىيە مۇدىرىيىتىدە باش مۇدىر تەسىس قىلىنغان بولۇپ، كۈندىلىك خىزمەتلەرنى بىر تەرەپ قىلىشقا مەسئۇل بولىدۇ.

خەلقئارا پۇل فوندى جەمئىيىتىدۇنيادىكى كۆپ قىسىم دۆلەتلەر بۇ تەشكىلاتقا قاتناشقان، دۆلىتىمىزمۇ ئۇنىڭ ئەزا دۆلەتلىرىدىن بىرى. بۇ تەشكىلاتنىڭ مەبلەغ مەنبەسى ئاساسەن ئەزا دۆلەتلەرنىڭ بەلگىلەنگەن نورما بويىچە تاپشۇرىدىغان پۇلىدىن كەلگەن بولۇپ. بېلەت تاشلاش ھوقۇقى ۋە قەرز ئېلىش ھوقۇقىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكى تاپشۇرغان پۇلىنىڭ ئاز-كۆپلۈكى بىلەن بەلگىلىنىدۇ. بۇنداقتا، كىم كۆپ پۇل چىقارسا، شۇنىڭ بېلەت تاشلاش ھوقۇقى چوڭ بولىدۇ ھەم بۇ تەشكىلاتنى شۇ دۆلەت كونترول قىلىپ تۇرۇشى مۇمكىن.

1. IMF نىڭ تەشكىلىي ئاپپاراتلىرى ئامېرىكا ۋە ياۋروپا ئىتتىپاقى كونترول قىلىش.

2. IMF فوندى ئۈلۈشى ۋە ئاۋاز بېرىش ھوقۇقى تەقسىماتى نامۇۋاپى، IMF بولسا چوڭ-كىچىك تەدبىر، بىر ئاۋاز بىلەن ئىنكار قىلىش ھوقۇقى.

3. IMF كۈچىنىڭ بارىچە ئامېرىكا دوللىرى ئاساسلىق خەلقئارا زاپاس پۇل بولۇش سۈپىتى بىلەن ئورنىنى قوغداش، ئىگىلىك ھوقۇقتىن ھالقىلىق رولىغا سەل قاراش.

4. IMF خەلقئارا كىرىم-چىقىمنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى تەڭشەش ئىقتىدارى يېتەرلىك ئەمەس، دۇنيا خەلقئارا كىرىم-چىقىمى ئېغىر تەڭپۇڭسىز.^[0]