«يېڭى ئۇقۇم مائارىپ تېخنولوگىيىسى»
(دەسلەپكى تىزىس)
مۇئاممار ئۇلۇغيار(2012-يىلى 11-ماي)
ئىزاھات: « يېڭى ئۇقۇم مائارىپ تېخنولوگىيىسى» بولسا مۇئەللىپ ھازىر ئىشلىتىلىپ كېلىۋاتقان كونا پىداگوگىكا، پىسخولوگىيە، مائارىپ تېخنىكىسى قاتارلىق ئىلىملارنى يۇغۇرۇپ بىرلەشتۈرگەن يېڭى ئۇنىۋېرسال پەن.
1- باب. ئۆسۈپ يېتىلىش قانۇنىيىتى ۋە گېنسىمان ساپا نەزەرىيىسى
(1) ئادەمنىڭ ئۆسۈپ-يېتىلىش قانۇنىيىتى (2) ئادەم ئاناتومىيىسى بىلەن تەلىم-تەربىيە سىستېمىسىنىڭ باغلىنىشى (3) ساپا قۇرۇلمىسىنىڭ گېنسىمان مودېلى (4) ساپا قۇرۇلمىسىنىڭ سىستېما ئانالىزى (5) ساپا قۇرۇلمىسىدىكى فۇنكتسىيىلىك زەنجىر ھەققىدە غۇۋا تەسۋىر (6) ساپا قۇرۇلمىسىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشنىڭ ئىمكانىيەت تەتقىقاتى
2- باپ. ئېلېمېنتار مائارىپ نەزەرىيىسى
(1) تەلىم-تەربىيە ئېتىقادى ۋە نىشانى (2) يېڭى ئۇقۇم ـــ ئۇتۇق مائارىپى (3) ئۇتۇقنىڭ تەبىرى، تۈرى ۋە خاراكتېرى (4) ئۇتۇقنىڭ ئېلېمېنتار تەڭلىمىسى (5) ئېلېمېنتار مائارىپ نەزەرىيىسىنىڭ ئىلمىي ئاساسى ۋە تەبىرى (6) ئۇتۇق ئېلېمېنتلىرىنى «ئۆستۈرۈش» تىپىدىكى نىشانلىق مائارىپ (7) ئۇتۇق قازىنىش مىقدارى ۋە ئۈنۈمدارلىغىنى ھىسابلاش ئىدىيىسى (8) مۇۋەپپەقىيەت، ئۈنۈم ۋە بەختنىڭ «ماتېماتىكىلىق» مودېلى (9) يېڭى ئۇقۇم بويىچە مائارىپنى باھالاش ئىدىيىسى
3- باب. ئىقتىدارنىڭ پىرامىداسىمان «ئۆرلىشى» ۋە 4 تەرەپ مائارىپىنىڭ تەڭ تەسىرلىك ئۈنۈم ئېففېكتى
(1) تەلىم-تەربىيە ھۇلى: جەمىيەت تۈزۈلمىسى، مەكتەپ مائارىپ تۈزۈلمىسى، ئائىلە مەدەنىيەت تۈزۈلمىسى، ۋە ئوقۇغۇچىنىڭ تۇغما ساپا تۈزۈلمىسى (2) ئىقتىدار ساپاسىنىڭ تۆت تەرەپلىك پىرامىداسىمان «ئۆرلىشى» (3) ئەخلاق تەربىيىسىنىڭ تەڭ تەسىرلىك ئۈنۈم ئېففېكتى: ئەخلاق بولسا مىقدارسىز، تۇراقسىز، پەيتلىك ھەرىكەت ھالىتى. (4) تونۇش، قابىلىيەت ۋە «خىزمەت» ھەرىكەت چەمبىرىكى (5) ساپا تەرەققىياتىنىڭ بەرەڭگىسىمان مودېلى
4- باب. ئادەملەشكەن مائارىپ سىستېمىسى
(1) پىسخىكا مېخانىزمى(روھىي سىستېما) ۋە «تەلىم-تەربىيەنىڭ «ئۇلىنىش ئېغىزى» (2) ئىنكاس ۋە تەرەققىيات فورمىسىنىڭ ئادەملىشىش خاھىشچانلىغى (3) ئادەملەشكەن مائارىپ سىستېمىسىنىڭ قۇرۇلمىسى (4) ئادەملەشكەن مائارىپ سىستېمىسىنىڭ بەرپا قىلىنىشى (5) روھىي سىستېمىنى پەرۋىش قىلىش ۋە ئاكتىپ يېتەكلەش ئۇسۇلى (6) غايە-ئېتىقاد ئارقىلىق يېتەكلەشنىڭ ئاچقۇچلۇق رولى
5- باب. «سەرخىل مائارىپ» ئىدىيىسى
(1) سەرخىل ئائىلە تەربىيىسى: سەرخىل ئائىلە تەربىيە پروگىراممىسى: ئائىلىنىڭ مەدەنىيەت-مائارىپتىكى ھالقىما تەرەققىيات تاكتىكىسى) (2) سەرخىل تەلىم-تەربىيە مۇھىتى، (3) سەرخىل تەربىيە ئۇسۇلى (4) سەرخىل مەكتەپ تەربىيىسى: سەرخىل مەكتەپ باشقۇرۇش ئىدىيىسى، سەرخىل تەلىم-تەربىيە مەزمۇنى، سەرخىل تەلىم-تەربىيە ئۇسۇلى (5) سەرخىل جەمىيەت تەربىيىسى: سەرخىل جەمىيەت تۈزۈلمىسى، سەرخىل جەمىيەت مۇھىتى، سەرخىل جەمىيەت پائالىيىتى (6) سەرخىل ئۆزلۈك تەربىيىسى: ساغلام روھ ۋە تەن، ياخشى ئۈگىنىش-ئەمەلىيەتتىن ئۆتكۈزۈش شارائىتى، ياخشى ئۈگىنىش ئۇسۇلى ۋە ئادىتى (7) مائارىپنىڭ سەرخىللىغىنى ساقلاش
6- باب. مەكتەپ مائارىپىنى سەرخىللاشتۇرۇش تاكتىكىسى
(1) تەلىم-تەربىيە نىشانىنى سەرخللاشتۇرۇش (2) باشقۇرۇش ئۇسۇلىنى سەرخىللاشتۇرۇش، (3) تەلىم-تەربىيە مۇھىتىنى سەرخىللاشتۇرۇش، (4) تەلىم-تەربىيە مەزمۇنىنى سەرخىللاشتۇرۇش، (5) تەلىم-تەربىيە ئۇسۇلىنى سەرخىللاشتۇرۇش، (6) باھالاش ئۇسۇلىنى سەرخىللاشتۇرۇش
7- باب. ئېلېمېنتار مائارىپ مەركىزى ـــ يېڭى ئۇقۇم مەكتەپ سىستېمىسى
(1) ئۈگەنگۈچىلەر ۋە ئۇلارنى رويىخەتكە ئېلىش (2) ئۈگىنىش ئۇچۇر ئامبىرى (3) يىغىلىپ پىكىر ئالماشتۇرۇش سورۇنى (4) ئەمەلىي مەشغۇلات بازىسى
(5) تېما بەلگىلەپ ئىزدىنىش (6) ماھارەت كۆرسىتىش يەرمەنكىسى (7) ئۈگەنگۈچىلەرنىڭ كەشپىيات ۋە «ئەسەر»لىرىنى بازارغا سېلىش (8) يېڭى ئۇقۇم «مەكتەپ» خىزمىتىنى ھۆددىگە ئېلىپ باشقۇرۇش
8- باب. يېڭى ئۇقۇم مائارىپ تېخنىكىسى
(1) رومانتىك «دەسخانا» ۋە كومپيۇتېرلاشقان پارتا (2) ئالقان كومپيۇتېرىغا يىغىنچاقلانغان ئوقۇش قوراللىرى (3) ۋاگونلۇق ئوقۇغۇچىلار ياتىغى ۋە كۆپ ۋاستىلىق كارۋات (4) ئاپتوماتلاشقان مەكتەپ ئۇچۇر سىستېمىسى ۋە كارتا سۈركەپ «دەرسخانا»غا كىرىش (5) پىكىرنى فوكۇسلاش تىپىدىكى بەش ئۆلچەملىك دەرسخانا مودېلى (6) بىلىم تاللا بازىرى ـــ ئېلېكترونلۇق ئۇچۇر ئامبىرى (7) داڭلىق ئۇستازلار كونسۇلتاتسىيەخانىسى (8) توردىكى ئۈگىنىش توپى ـــ تور دەرسخانىسى (9) مەكتەپ تورىغا ئەزا ئائىلىلەر ـــ ئوچۇق شەكىللىك ئاتا-ئانىلار مەكتىپى (10) كۆپ ۋاستىلىق مەكتەپ پائالىيەت زالى (11) مەكتەپ «يەرمەنكە» زالى (12) مەكتەپ تەنھەرىكەت-بەيگە مەيدانى (13) ئېكولوگىيىلىك مەكتەپ قوروسى (14) ئوقۇغۇچىلار مەكتەپ باشقۇرۇش تەشكىلاتى ۋە تورلاشقان كۈزىتىش سىستېمىسى
9-باب. يېڭى ئۇقۇم مائارىپ باھالاش ئەندىزىسى
(1) مەكتەپتىن «ئىمتىھان ئېلىش»:
مەكتەپ ئەسلىھەلىرى شارائىتىنى باھالاش يۇمشاق دېتال شارائىتىنى باھالاش ئوقۇتقۇچى شارائىتىنى باھالاش تەلىم-تەربىيە سەۋىيىسىنى باھالاش:
ئىجادىيەت ياراتقان ئوقۇغۇچى نىسبىتى، ئۆرلەپ ئوقۇش نىسبىتى، ئىشقا ئورۇنلاشقان ئوقۇغۇچى نىسبىتى، ئۇتۇق قازانغان ئوقۇغۇچى نىسبىتى، مەكتەپ باشقۇرۇش ئۈنۈمدارلىغىنى باھالاش، ئوقۇغۇچىلارنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى، ئاتا-ئانىلارنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى، مۇتەخەسىسلەرنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى
(2) ئوقۇتقۇچىدىن «ئىمتىھان ئېلىش»:
يېڭى مائارىپ تېخنولوگىيىسىدە لاياقەتلىك بولۇش نىسبىتى ئىجادىيەت-كەشپىيات كۆرىكىدە ئۇتۇق قازىنىش نىسبىتى ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىش نىسبىتى، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەخلاق لاياقىتىنىڭ ئېشىش نىسبىتى، ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ مەشغۇلات سىنىغىدا لاياقەتلىك بولۇش نىسبىتى، ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ئىجادىيەت كۆرىكىدە ئۇتۇق قازىنىش نىسبىتى ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ئۆرلەپ ئوقۇش نىسبىتى، ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ داڭلىق مەكتەپلەرگە ئۆرلەپ ئوقۇش نىسبىتى ئوقۇغۇچىلارنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى، ئاتا-ئانىلارنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى، مەكتەپ تەرەپنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى،
(3) ئاتا-ئانىدىن «ئىمتىھان ئېلىش»:
ئائىلە تەربىيىسى پروگىراممىسىنى ئىگەللەش نىسبىتى ئاتا-ئانىلىق شەرتىنى ھازىرلاش دەرىجىسى ئائىلە تەربىيىچىسى سالاھىيىتىنى ھازىرلاش دەرىجىسى پەرزەنتىنىڭ ئائىلە ترۇمۇشىدىكى پوزىتسىيەسىنىڭ ئاكتىۋاللىغى ۋە ئىزچىللىغى ئائىلىۋى كەيپىياتنىڭ پەرزەنتىنىڭ رازى بولۇش نىسبىتى
(4) جەمئىيەتتىن «ئىمتىھان ئېلىش»:
جەمىيەت قۇرۇلمىسىنىڭ مائارىپ ئىشلىرىغا تەسىر كۆرسىتىش ئامىللىرىنى تەكشۈرۈش پروگىراممىسى جەمىيەت تەسىرىنى تەكشۈرۈش كومىتېتى ۋە ئۇنىڭ سالاھىيىتى ئوقۇغۇچىلار ئۈچۈن ئېچىۋېتىلگەن پائالىيەت سورۇنلىرىنىڭ تەلىم-تەربىيە تەسىرىنى باھالاش كۆرسەتكۈچ سىستېمىسى جەمىيەت تەربىيىسىنىڭ تەشكىلچانلىغى، ئاكتىۋاللىغى ۋە ئىزچىللىغى ئىجتىمائىي كەيپىياتنىڭ تەلىم-تەربىيە ئىشلىرىغا بولغان «تۇيۇقسىز زەربىسى»دىن مۇداپىئە كۆرۈش ئۇسۇلى
(5) ئوقۇغۇچىنىڭ تەربىيىلىنىش سەۋىيىسىنى ئۇنىۋېرسال باھالاش:
ئوقۇغۇچىنىڭ تەربىيىلىنىش قۇرۇلمىسىنى باھالاش ئوقۇغۇچىنىڭ ساپا قۇرۇلمىسىنى باھالاش ئوقۇغۇچىنىڭ مۇۋەپپەقىيەت ئىقتىدارىنى باھالاش ئوقۇغۇچىنىڭ ئۆزىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ئىقتىدارىنى باھالاش
10-باب. مائارىپ دىئالېكتىكىسى
(1) ھاياتلىق ۋە مائارىپنىڭ دىئالېكتىكىلىق قانۇنىيىتى (2) «مائارىپ»نىڭ قۇراشتۇرۇلۇشى ۋە ئۆزگىرىش قانۇنىيىتى (3) سىياسىي تۈزۈلمىنىڭ مائارىپ ئۈنۈمىگە كۆرسىتىدىغان تەسىرى (4) تەلىم-تەربىيە قانۇنىيەتلىرى (5) تەلىم-تەربىيە ئۇسۇلىنىڭ ۋاستىلىق ئېففېكتى (6) شەخسنىڭ مائارىپنى قوبۇل قىلىش مېخانىزمى (7) «ھۆكۈمەت»، «مائارىپ»، «ئوقۇتقۇچى» ۋە ئوقۇغۇچى ئوتتۇرىسىدىكى دىئالېكتىك مۇناسىۋەت (8) تەلىم-تەربىيە ماتېماتىكىسى (9) تەلىم-تەربىيىدىكى تەكرارلىق(چاستوتا) ۋە چوققا قىممەت(ئاپملىتۇدا) (10) تەلىم-تەربىيىدىكى «تەڭ قىممەتتە ئالماشتۇرۇش» قانۇنىيىتى:
تەلىم-تەربىيىدىكى تېخنىكىلىق ئامىللار مېخانىزمىنىڭ زەنجىرسىمان مودېلى
قابىلىيەت ۋە ماھارەت يېتىلدۈرۈش مېخانىزمى ئانالىتىك پىسخولوگىيە ئۇسلۇبى(مېتودى) ئارقىلىق سۈنئىي ئىدراكنى تەقلىد قىلىش قائىدىسى ئەستە ساقلاش مېخانىزمى ۋە خاتېرىنى «كۆچۈرۈش» تېخنىكىسى بىلىش ئۇچۇرىنى يۆتكەپ ئىشلىتىشتىكى يېڭىچە تېخنىكا ۋاستىلىرى توغرىسىدا ئىمكانىيەت بىشارەتلىرى بىلىش ئۇچۇرى بىلەن مەشغۇلات ماھارىتى ئارىسىدىكى ئالماشتۇرۇش مېخانىزمى ھەر خىل تىل-يېزىق ئۇچۇرىنىڭ ئىنسانلار نېرۋا سىستېمىسىدىكى ئورتاق سېفىرى(تەرجىمە نېگىزى)
(11)بىلىش ۋە كىشىلىك تەرەققىيات دىئالېكتىكىسى:
تەرەققىيات بىلەن ئىزدىنىشنىڭ لوگىكىلىق بىردەكلىگى ۋە نۆلگە بۆلۈش تەڭلىمىسى ئىنسانىيەت تەرەققىياتىنىڭ قۇتۇپ كوئوردىنات تەڭلىمىسى بىلىشنىڭ ماكسىموم قىممىتى ـــ ئەۋلىيالىق پەللىسىگە ئىنتىلىش. بىلىشتىكى نۆلگە بۆلۈش ھادىسىسى ۋە ساختا نۆلگە بولۈش خاھىشى تەلىم-تەربىيىنىڭ ئۆتكۈزۈش زەنجىرى، ئۇلىنىش نۇقتىسى، مەيدان ئېففېكتى ۋە پوتېنسىئال نۇقتا قانۇنىيىتى تەلىم-تەربىيە دولقۇنى ۋە قوبۇللاش چاستوتا زەنجىرى تەلىم-تەربىيە ئۆتكۈزۈش زەنجىرىدىكى لوگىكىلىق ۋىكليۇچاتېل تەلىم-تەربىيە مەيدان ئېففېكتىنىڭ ئۇچراشماسلىق (كېسىشمەسلىك) ھادىسىسى تەلىم-تەربىيىدىكى نۆلگە كۆپەيتىش، نۆلگە بۆلۈش ھادىسىسى بىلىشنىڭ ھاسىلىسى ـــ ئەقىل بىلىم جۇغلانمىسىنىڭ رېمان ئىنتېگرال تەڭلىمىسى ئانا پەنلەر ساھەسىنىڭ گېن زەنجىرى مودېلى:
0. تىل ـــ ئىنكاسنىڭ تاۋۇش ياكى يېزىق شەكلى 1. لوگىكا ـــ سېزىمنىڭ ھۆكۈم شەكلى 2. ماتېماتىكا ـــ ئەقىلنىڭ مىقدار شەكلى 3. ئىلىم-پەن ـــ تەجرىبىنىڭ نەزەرىيە شەكلى 4. تېخنىكا ـــ تەدبىرنىڭ قوللىنىش شەكلى 5. ئادەمىيات ـــ ئىنساننىڭ ئۆزىنى ئىپادىلەش شەكلى 6. پەلسەپە ـــ قىممەتنىڭ ھۆكۈم شەكلى
پىسخىك خاسلىق، پىسخىك قاتلىنىش ۋە پىسخىك ئارىلىق
ئانالىتىك پىسخولوگىيە بىلەن ئېلېمېنتار مائارىپنىڭ مۇناسىۋىتى
(12) «مائارىپ زوراۋانلىق ھادىسىسى»نىڭ ئىمكانىيەت مېخانىزىمى ۋە مەۋجۇتلۇق مودېلى (13)مائارىپتىكى ئىجتىمائىي ھادىسىلەرنىڭ دىئالېكتىك قانۇنىيىتى:
دەۋرىي ھادىسىلەرنىڭ تەكرارلىقى ۋە ئۇنىڭ دەۋرىيلىك نېگىزى(ئامىلى) تەلىم-تەربىيىدىكى تەكرارلىق ۋە ئۇنىڭ ئۈنۈم تېئورېمىسى تەلىم-تەربىيىدە تەكرارلىقنىڭ چاستوتىسى ۋە ئامپلتۇدىسى (چوققا قىممىتى)نىڭ تەلىم-تەربىيە ئۈنۈمى بىلەن بولغان فۇنكىتسىيىلىك مۇناسىۋىتى ئىجتىمائىي تەرەققىياتتىكى نۆلگە ئىنتىلىش ـــ مەغلۇبىيەتكە تىرىشىش ھادىسىسى تەلىم-تەربىيە قانۇنىيەتلىرى بىلەن مائارىپ قانۇنىنىڭ دىيالېكتىك مۇناسىۋىتى ۋە مائارىپ قانۇنىدىكى كەمتۈگلۈك تەلىم-تەربىيىدىكى خورىتىش(ئىسراپچىلىق) قىممىتىنى ئانالىز قىلىش قائىدىسى بايلىق(قىممەت)نىڭ تەۋەلىك ئۆزگىرىش تەڭلىمىسى ۋە كىشىلىك بايلىق(قىممەت)نىڭ ئۈنۈملۈك (ئەھمىيەتلىك) قىممەت ئېلىش دائىرىسى (ئىنتېرۋالى)
(تولۇقلاپ يېزىش جەريانىدا بۇ ئەسەرنىڭ قۇرۇلمىسى قايتا رەتلىنىدۇ)
