مۇقام ، تەسەۋۋۇپ ۋە ھاكىميەت

agah

	تەسەۋۇپ بىلەن ئۆزگىرىپ كەتكەن سوپىلىق بىر يولدا ئەمەس . توخوتۇرجان تەسەۋۇپنىڭ ئۈستىگە ئاتالمىش سوپىلىق تەك نىجاسەتنى سېپىپ قويمىسلا ...ئىھتىيات قىسلا بۇنداق تېمىلاردا ..

apchil

	قىيامەتتە بىزدىن ‹‹مۇقامچىلار قانداق ئىدى،سوپىلار قانداق ئىدى ››دەپ سۇئال سوراق قىلىنمايدۇ بەلىكى قىلغان ياخشى-يامان ئەمەللىرىمىز دىن سۇئال-سوراق قىلىنىدۇ.ئاللا رەھمەت قىلسۇن ئۆلگەنلەرنىڭ ئەيىپ نوخسانلىرىنى  ئېچىپ گۇناھقا  سەۋەپكار بولمايلى

tahirbeg

	بەك چوڭ تېمىغا ئالدىراپلا قەلەم تەۋرىتىپ قويۇپسىز.   بۇرۇنقى يازمىللىرىڭىزنى ياقتۇراتتىم.  لىكىن بۇ يازمىڭىز راستىنلا ئەبەينىڭ تاققا تۇققىسى بوپتۇ.

uyquchi

	tehrirliniwatidu

tohotur

	1.مۇقام جەنۇپ ۋە شىمالدا رەتلەندى سۇلتان ئابدۇرەشىتخان زامانىسىدا ئوردا زور كۇچ بىلەن مۇقام رەتلىدى ۋە  ئوردىدا مۇقامغا ئورۇن بەردى ، سەئىديە ئوردىسنىڭ مۇقامنى قانچىلىك ۋاقىت مۇھىم ئورۇنغا قويغانلىقىنى كىيىنكى سۇلتانلارنىڭ  مۇقامنى  داۋاملىق يۆلىگەن يۆلىمىگەنلىكىنى تارىخشۇناسلارغا قالدۇرايلى ،ئەمما شۇنىسى ئېنىقكى كىيىنكى سۇلتانلارنىڭ مۇقامغا سىڭا كۆزى بىلەن قارىغان تارىخى يوق .بەلكىم مۇقامغا ئوردىدا ئورۇن بىرىش ئابدۇرەشىت خان زامانسىدىن باشلاپ بىر ئادەت ئۇدۇم بولغان بولۇشى مۇمكىن . قومۇلدا 54 يىللىق ۋاڭلىق تەختىدە ئولتارغان شاھ مەخسۇت ۋاڭ  ئوردا نامىدىن بۇيرۇق چۇشۇ رۇ پ قومۇل 12 مۇقامىنى ئالتە ئاي رەتلىدى. بەزىلەر ئۇچ ئاي دەيدۇ ،بەش شەھەر 12 تا غدىن مۇقامچلار ئوردىغا يىغىلىپ مۇقام رەتلىدى ، قەغەزگە ئالدى ، ئاندىن رۇخسەت بەردى ھەممسىى جايىغا قايتىپ تىرىكچىلىكىنى قىلسۇن دەپ . شۇنداق قىلىپ قومۇل ئوردىسى پەقەت بىر مەزگىللا مۇقام رەتلەپ ئەنگە ئېلىپ بولۇپ مۇقامنى ئەل ئارىسىغا قويىىۋەتتى ، ئوردا لازىم تاپسا ھەق بىرىپ ئشىلىتىپ قالغان چاغدا ئۆز ئىشىنى قىلىۋەردى ،

tohotur

	2. قومۇلدىكى ئوردا ۋاڭلىق ھاكىميتىنىڭ مۇقامنى ھاكىميەت بىلەن بىرلەشتۇرمەي بەلكى بىر رەتلەش ئېلىپ بېرىش بىلەنلا چەكلەنگەنلىكى ، ۋە يەنە سوپىلار بىلەنمۇ تەكلىپلىك مۇناسىۋەتنى ساقلىغانلىقى ئۇچۇن ، قومۇل ھاكىميتىدە ھەر قايسى ئېقىملار تەڭ مەۋجۇت بولۇش ئۆز ئارا غىدىقلاش ۋە تەسىر كۆرسۇتۇش ئارقىلىق تەڭپۇڭلاشقان بىر خىل ھالەت شەكىللەنگەن ئىدى. شاھمەخسوتنىڭ قېرىپ قېلىشى ۋە قومۇلدىن ئەسكەر يۆتكەش ئېلىپ بارغانلىقى سەۋەبىدىن قومۇل دىخانلار قوزغىلىڭى پارتىلىدى ، 54 يىللىق ھاكىميەت يۇرگۇزۇش داۋامىدا تورپاق يېغىلىىغى (نامايىش كۇچ كۇرسىتىش ) ئۇچ ئاي  ۋە تومۇر خەلىپە دىخانلار قوزغىلىڭى بىر نەچچە يىل  يۇز بەردى ،

tohotur

	ھۆكۆمەت مۇقام رەتلىدى مەدىنيەت ئىنقىلابىدىكى ۋەيرانچىلىقلاردىن كىيىن ، ھۆكۆمەت مۇقام رەتلىدى، يازما ھالەتتە رەتلىدى ، ھەم تۆمۇر داۋامەتنىڭ پىلانلىشىدا 12 مۇقام ۋ سى دى پىلاستىنكىسى ئىشلەپ چىقاردى . ھۆكۆمەتنىڭ قوللىشى بىلەن مۇقام ئۆزىنىڭ باھارىنى كۇتىۋالدى ، لېكىن  ئۇيغۇر ھۇنەرلىرىنىڭ ئىچىدە مۇقاملا ھاكىميەت تەرىپدىىن  ئەڭ چوڭ ھەم ئۇزۇل كىسىل ياردەمگە ئېرىشكەچكە  قالغان ساھالەر ھەر قانچە قىلىپمۇ مۇقامغا يىتىشەلمەي قالدى ، ياكى مۇقامنىڭ سايىسى ئاستىدا يگىلەپ قالدى . خەلقىمىز ئىچدە بىرلا ۋاقىتتا مۇقامدىن پەخىرلىنىش ۋە مۇقامنىڭ باشقا ئۇيغۇر ھۇنەرلىرىدىن زىيادە ئۇزاپ كەتكەنلىكىگە نىسبەتەن ئەنسىرەش  پوزۇتىسىيەسى ئىپادىلەندى. چۇنكى ھەرقانداق نەرسە چېكىدىن ئىشىپ كەتسە بەلگىلىك دەرىجىدە زەرىرى كۆرىلەتتى . مۇقاممۇ بۇنىڭدىن  مۇستەسنا ئەمەس ئىدى.

minglak0999

	سۇلتان ئابدۇرەشىتخان دەۋرىدە مۇقام رەتلەنگەنلىكى ئۈچۈن نۇرغۇن كىشىلەردە ئابدۇرەشىتخاننى سەنئەتتىن باشقىنى بىلمەيدىغان خان دەپ قارايدىغان نادان قاراش شەكىللىپ قالغان .ئەمەليەتتە ئابدۇرەشىتخان دەۋرى ئۇيغۇر مەدىنىيىتىنىڭ ۋە ئىلىم ساھەسىنىڭ گۈللەنگەن ،باياشاتلىققا ئېرىشكەن دەۋرى ھېساپلىنىدۇ .ئابدۇرەشىتخان دادىسى سەئىدخاننىڭ ئىزىنى بېسىپ ھاكىميەت ئىشلىرىنى تەرتىپكە سالغان .خانلىق تەۋەسىدە بولۇپمۇ يەكەندە مەدرىسەلەر(ئالى مەكتەپ)لەر ناھايىتى كۆپەيگەن ،باشقا دۆلەتلەردىن نۇرغۇن تالىپلار سەئىدىيە دۆلىتىگە ئىلىم تەھسىل قىلىشقا كەلگەن .ئابدۇرەشىتخان ئىلىمدە كامالەتكە يەتكەن بولۇپلا قالماي يەنە ئەلەمدىمۇ كامىل باتۇر كىشى ئىدى .ئۇ قوشۇنغا رەھبەرلىك قىلىپ نۇرغۇن جايلارغا ئىسلامنى تارقاتقان ،ھازىرقى كەشمىرگىچە بولغان يەرلەرنى سەئىدىيەنىڭ تېروتىرىيەسى ئىچىگە كىرگۈزگەن .    مۇقام رەتلەش بولسا سۇلتان ئابدۇرەشىتخان دەۋرىدىكى كىچىككىنە بىر تۆھپە .ئەمما بۇنىڭغا ئېسىلىۋىلىپلا ئۇ دەۋىردىكى باشقا تۆھپىلەرنى كۆرمەسكە سېلىش ئەخمەقلىق ھەم ۋىجدانسىزلىق .ئويلاپ باقايلى مەلىكە ئاماننىساخان ئۆلگەن چاغدا ئابدۇرەشىتخان نەدە ئىدى ؟ئۇ جەڭدە ئىدى !