ھاجىئۆمەرجان رەھىم ئوغلان
. j. W) P2 W0 w; O, X" o; aئائىلە تۇنجى مەرىپەت مەكتىپى
# s* R$ E: i( A' @0 [2 e6 i
ھەرقانداق جەمئىيەت ۋە مىللەتنىڭ تەرەققىيات ئەھۋالى مەلۇم مەنىدىن قىز - ئاياللار قوشۇنىنىڭ ساپلىقى، بىرلىكى،ئىجابىي قوزغىلىشچانلىقى بىلەن ئۆلچىنىدۇ. ئەگەر ئاياللار بىلىمسىز، غەيۋەتخور بولىدىكەن، ئەشۇ ئەلدە تۈرلۈك يېتىشسىزلىكلەرنىڭ يۈز بېرىشى تۇرغانلا گەپ.
ئانىلار تۇنجى مەرىپەت مەكتىپى. ئۇلار بالىلىرى تۇغۇلۇشى بىلەنلا ئۇلارغا ئەدەب - قائىدە ئۆگىتىدۇ، ساغلام خاراكتېر سىڭدۈرىدۇ. قوشاق، ھېكايە، چۆچەك، جەڭنامە، ئەپسانە - رىۋايەتلەرنى ئېيتىپ بىرىپ،ئۇلارنىڭ قوبۇل قىلىش ۋە ئۆزلەشتۈرۈش ئېڭىنى يېتىلدۈرىدۇ.
تارىخىمىزنى ۋاراقلايدىغان بولساق، كۆپلىگەن مەشھۇر شەخسلەر ۋە قەھرىمانلارنىڭ ئانا تەربىيەسى ئاساسىدا ئۆسۈپ يېتىلگەنلىكىنى بايقايمىز. ساپدىل، پاك ۋىجدانلىق ئۇيغۇر قىزلىرىنىڭ ئۆز تىرىشچانلىقى بىلەن ئىلگىرىلەپ، جۇڭگو ۋە خەلقئارا ئىلىم ساھەسىدە يۈكسەكلىككە كۆتۈرۈلگەنلىكىنى كۆرىمىز. بۇ خىل روھ ئانا تەربىيەسىنىڭ ئىللىق نۇرى ئاستىدا يېتىلگەن، ئەلۋەتتە.شۇڭا دانالىرىمىز: «ئاناڭنى يەتتە قېتىم ھەرەمگە ھاپاش قىلىپ ئېلىپ بارساڭمۇ، بىرقېتىملىق بەرگەن سۈتىنى تۆلىيەلمەيسەن» دەپ ناھايىتى توغرا ئېيتقان. ئانىلاربالىلارغا ئەدەب - ئەخلاق، غورۇر - ۋىجدان بەرگۈچى ھەم تىلىگۈچى. ھەربىر ئىنسانئاشۇ ئانىدىن تۇغۇلۇپ دەسلەپكى تەربىيەنىئەنە شۇ ئانىدىن ئالىدۇ. شۇنداقلا ئاز بولغاندا ئۈچ - تۆت يىل، كۆپ بولغاندا بەشئون يىل ھەتتا ئۇنىڭدىنمۇ كۆپرەك ۋاقىت ئانا تەربىيەسىدە بولىدۇ. ئەگەر پاك قەلبئىگىسى بولغان شۇ نارەسىدە بالىغا كىچىك چېغىدىلا ئۆزىنىڭ كىم ئىكەنلىكى، ھايات قىممىتىنىڭ نېمە بىلەن ئۆلچىنىدىغانلىقى، ۋەتەن - مىللەتنىڭ نېمە ئىكەنلىكى،ئۆمۈر، قىسمەت، تەلەي، كۈرەش، بەخت، غايە ۋە ئىستىقبال ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنىڭ توغرا بىر تەرەپ قىلىنىشى، مەجبۇرىيەت تۇيغۇسىنىڭ تىكلىنىشى...قاتارلىقلارنى مېھرىبان ئانىلار بىلدۈرگەچكە، زېرەك، ۋىجدانلىق، نومۇسچان، غايىلىك، ئىزدىنىش روھىغا ئىگەساغلام كىشىلەر يېتىشىپ چىقىدۇ. ئۇلار ھەرقانداق چاغدا ھاياتنىڭ قىيىن توساقلىرىغاجەڭ ئېلان قىلالايدىغان پاكىزە روھ بىلەن يېتىلىدۇ. قەلبىدە بولسا كەلگۈسىنىڭ پارلاق نۇرى جىلۋە قىلىپ، مۇرەككەپ تۇرمۇش قاينىمىدا ھالال ئەجرى بىلەن ئۆز بەختىنى يارىتالايدۇ. ئەگەر سۆيۈملۈك ئانىلىرىمىز ئۆز پەرزەنتلىرىگە ئاشۇ خىل تەربىيەنى بېرىشكە سەل قارىسا، ئەزىز بالىلىرىنىڭ گۆدەك قەلبىدە مەڭگۈ تولدۇرىۋالغۇسىز بىر بوشلۇق قالىدۇ. تالاي پۇل خەجلىگەن بىلەنمۇ بۇ بوشلۇقنى تولدۇرىۋالغىلى بولمايدۇ. تەربىيەسىز پەرزەنتلەرنىڭ ئۆمرى ئېقىن سۇدەك ئۆتۈپ، بەخت - سائادەتتىن مەھرۇم بولىدۇ. ھەتتائۆزىگە تەۋە بولغان نەرسىلىرىنىمۇ قوغدىيالماي ئارماندا قالىدۇ.
شۇڭا پۈتكۈل جەمئىيەت ئەزالىرى ئاڭلىق ھالدا شۇنداق مۇقەددەس ۋەزىپىلەرنى ئۆز ئۈستىگە ئالغان، قوغدىشىمىزغا،مىھرىبانلىقىمىزغا، ئۆزىگە لايىق ئىللىق ئائىلىگە مۇھتاج بولۇۋاتقان خوتۇن - قىزلىرىمىزغائەڭ زور كۈچ بىلەن ياردەم بىرىپ، ئۇلارنى قەدىرلىشىمىز، ئۇلارنى مىللەتنى تەربىيەلىگۈچى ئانا سۈپىتىدە ئۇلۇغلىشىمىز كېرەك.
ئەپسۇسكى، بەزى ئەرلەر خۇشاللىقىمىز ھەم بەختىمىز بولغان خوتۇن - قىزلىرىمىزغا، شۇنداقلا بىزنىڭ تەربىيەلىشىمىزگە،مېھرىبانلىقىمىزغا ئېھتىياجلىق بولغان پەرزەنتلىرىمىزگە رەھىمسىز مۇئامىلىدە بولۇۋاتىدۇ.
دەۋرىمىزدىكى بىر دانا شۇنداق تەنە قىلغان ئىكەن: «پەزىلەتلىك ئانىلارنى، بىلىمگە مۇھەببەت باغلىغان قىز - چوكانلارنى يوقلايدىغانلار چىقمىدى ياكى ناھايىتى ئاز چىقتى. ساۋاتسىز سەتەڭ - تومۇچۇقلارنى،پەيزى بار نازىنىنلارنى يوقلايدىغانلار ناھايىتى كۆپ چىقتى.»
بۇ قىسمەنلىك، ئەلۋەتتە. شۇڭا "ئائىلەتەربىيەسى ھەققىدىكى سېلىشتۇرما تەتقىقاتنى كۈچەيتىش كېرەك" دەپ ئويلايمىز.
بىز تۆۋەندە خەلقئارادىكى بىر قىسىم دۆلەتلەرنىڭ ئائىلە تەربىيەسىنى كۆرۈپ باقايلى:
فىرانسىيەدە بالىلار ئومۇمەن مۇتەئەسسىپلەرچە تەربىيىلىنىدۇ. بالىلار كىچىكىدىنلا ئاتا - ئانىسىنىڭ قاتتىق باشقۇرۇشى ئاستىدا، كىشىلەر بىلەن مۇئامىلە قىلىشتىكى قائىدە - يوسۇنلارنى ئۆگىنىدۇ. تاماق ۋاقتىدا بالىلارنىڭ سۆز قىلىشىغا رۇخسەت قىلىنمايدۇ. ئەگەربالىنىڭ زۆرۈر سۆزى بولسا، ئۇنى تاماقتىن كېيىن دېيىشكە بولىدۇ. تۇغقانلارنىڭ ئۆيىگە بارغاندىن كېيىنمۇ شۇ قائىدە بويىچە ئىش كۆرۈشكە توغرا كېلىدۇ. كەچلىرى بالىلارنىڭ بالىلارنىڭ سىرتقا چىقىشىغا رۇخسەت قىلىنمايدۇ. ئاتا - ئانىلار كىنوغا ياكى يىغىلىشلارغا بالىلارنى ئېلىپ بارمايدۇ. ئۇلار بالىلارنىڭ دوست تاللىشىغىمۇ دىققەت قىلىدۇ. بالىلارنى كىچىكىدىنلا ياخشى تۇرمۇش ئادەتلىرى بىلەن تەربىيەلەشكەئەھمىيەت بېرىدۇ. بالا قىلالايدىغانلىكى ئائىلە ئىشلىرىنى ئۇلارغا قىلدۇرىدۇ.مېھرىبانلىق بىلەن قاتتىق تەلەپنى بىرلەشتۈرۈش فرانسىيەلىكلەرنىڭ ئەڭ ياخشى ئائىلەتەربىيىسىدۇر.
گېرمانىيەنىڭ ئائىلە تەربىيەسىدە، مىللەتنىڭ ئۆرپ - ئادەتلىرىگە قاتتىق ئەھمىيەت بېرىلىدۇ. بالىلارغا ئاتا - ئانىلارنىڭ گېپىنى ئاڭلاش، ئەجدادلارنى ئۇنتۇپ قالماسلىق تەلىپى قويۇلىدۇ. ئۇلاردا ئەنئەنىۋى ئىدىيەچوڭقۇر يىلتىز تارتقان بولۇپ، ئاتا - ئانىلار بالىلىرىغا ئۆزلىرى ياقتۇرىدىغانناخشىلارنى ئېيتقۇزىدۇ. ئۆزلىرى قەدىرلەيدىغان شائىرلارنىڭ شېئىرلىرىنى ئۆگىتىدۇ.
شىۋېتسارىيەدە ئاتا - ئانىلارپەرزەنتلىرىدە كىچىكىدىنلا جاپا - مۇشەققەتكە چىداش، ئۆز كۈچىگە تايىنىپ تۇرمۇشكەچۈرۈش روھىنى يېتىلدۈرۈشكە ئەھمىيەت بىرىدۇ. مەسىلەن: 16 -، 17 ياشلىق قىزلار ئوتتۇرا مەكتەپنى تۈگىتىپلاياقا - يۇرتلارغا تۇرمۇش ئۆگىنىشكە ئەۋەتىلىدۇ. نۇرغۇنلىرى ئەنگىلىيەگە بېرىپ،تەربىيە كۆرگەن كىشىلەرنىڭ ئۆيىدە بىر يىل ئەتراپىدا تۇرۇپ، ئائىلە خىزمىتى بىلەن شۇغۇللىنىدۇ. ئۇ يەردە يېرىم كۈن ئىشلەش ئادەتكە ئايلانغان بولۇپ، بايلارنىڭ بالىلىرىمۇ شۇنداق قىلىدۇ. بۇنداق بولغاندا، بالىلار بىر تەرەپتىن مۇستەقىل تۇرمۇش كەچۈرۈشيولىنى ئۆگەنسە، يەنە بىر تەرەپتىن چەتئەل تىلىنى ئۆگىنىۋالىدۇ. شىۋېتسارىيەدە "ئۇزۇن مۇددەت ئاتا - ئانىسىغا تايىنىپ تۇرمۇش كەچۈرگەن كىشىنى يارامسىز، نومۇسسىز ئادەم"دەپ تونۇيدۇ. شىۋېتسارىيەلىك ئاتا - ئانىلارنىڭ ئەڭ ئېسىل پەزىلىتى شۇكى، ئۇلارئۆزلىرى ئەخلاقلىق بولۇپ، ئەمەلىي ئىش - ھەرىكىتى ئارقىلىق تەربىيە بېرىشنى ھەممىدىن يۇقىرى ئورۇنغا قويىدۇ. بولۇپمۇ ئاتا - ئانىلار ئاددى - ساددا تۇرمۇش ئىستىلى ئارقىلىق بالىلىرىغا ئوبدان ئۈلگە بولالايدۇ.
ئاتا - ئانىلارنىڭ بالىلارغا تەسىرى ئېرسىي جەھەتتىن ۋە تەربىيە جەھەتتىن بولىدۇ
بالىلارغانىسبەتەن ئاتا - ئانىلارنىڭ ئېرسىي تەسىرى قانداق بولىدۇ؟
زېھنىي قابىلىيەت جەھەتتىن ئانىنىڭ تەسىرى ئاتىنىڭكىدىن چوڭ بولىدۇ. زېھنى قابىلىيەت بەلگىلىك ئېرسىيەتچانلىققا ئىگە. لېكىن مۇھىت، ئۇزۇقلۇق ۋە تەربىيە قاتارلىق كېيىنكى ئامىللارنى ئىنكار قىلىشقا بولمايدۇ،ئەلۋەتتە. ئالىملارنىڭ ئۇنىۋېرسال باھالىشىغا قارىغاندا، ئېرسىيەتنىڭ زېھنىقابىلىيەتكە بولغان تەسىرى تەخمىنەن ℅50 ياكى ℅ 60 ئەتراپىدا بولىدىكەن. قالغىنىنىكېيىنكى تەربىيە بەلگىلەيدىكەن.
ئېرسىيەت جەھەتتىن ئېيتقاندا، ئاتا بىلەن ئانىنىڭ تەسىر كۈچى پەرقلىنىدۇ. ئومۇمەن ئانىلارنىڭ زېھنىي قابىلىيىتىنىڭ تەسىرى ئاتىلارنىڭكىدىن يۇقىرى بولىدۇ. ئىككىنچى تۈرلۈك قىلىپ ئېيتقاندا، ئەقىللىق ئانىلارنىڭ پەرزەنتلىرى كۆپىنچە ئەقىللىق بولىدۇ. ئوغۇللار تېخىمۇ شۇنداق. ئاتىنىڭ زېھنى قابىلىيىتى تۆۋەن، ئانىنىڭ زېھنى قابىلىيىتى نورمال ئەر - خوتۇنلارپەرزەنتلىرىنىڭ زېھنىي قابىلىيىتىنىڭ تۆۋەن بولۇش نىسبىتى ℅ 10 كىمۇ يەتمەيدۇ.ئانىنىڭ زېھنىي قابىلىيىتى تۆۋەن، ئاتىنىڭ نورمال بولغانلارنىڭ پەرزەنتلىرىنىڭ زېھنىي قابىلىيىتىنىڭ تۆۋەن بولۇش نىسبىتى كۆپىنچە ℅10 تىن يۇقىرى بولغان بولىدۇ.
خاراكتېر جەھەتتىن ئاتىنىڭ تەسىرى ئانىنىڭكىدىن چوڭ بولىدۇ. بىر ئادەمنىڭ خاراكتېرىنىڭ شەكىللىنىشى تۇغما بولسىمۇ،ئەمما ئاساسلىقى كېيىنرەك تەسىرگە ئۇچرايدۇ. ئاتا - ئانىنىڭ سۆزى ھەم ئەمەلىيىتى تېخىمۇ مۇھىم. ئاتىنىڭ تەسىر كۈچى ئانىنىڭكىدىن كۈچلۈك بولىدۇ. بۇ ئالىملارنىڭ ئەڭ يېڭى تەتقىقات يەكۈنىدۇر. مۇنداقچە ئېيتقاندا، ئاياللار نازۇك ھېسسىياتى،ئەستايىدىللىقى ئىنچىكىلىكى، شۇنداقلا مۇلايىم خاراكتېرى ئارقىلىق پەرزەنتلەرگەتەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇڭا پەرزەنتلەرنىڭ مۇكەممەل خاراكتېر يېتىلدۈرۈشى ئاتا - ئانىلارنىڭ ئورتاق تىرىشچانلىقىغا باغلىق بولۇپ، بىرى كەم بولسا بولمايدۇ.
شۇنىسى ئېنىقكى، بۇنىڭ ئىچىدە ئاتامېھرىنىڭ قىزلارغا بولغان تەسىرى تېخىمۇ چوڭ بولىدۇ. بىر پىسخولوگىيە ئالىمى:«ئاتىلار قىزلىرىنىڭ ئىززەت - ھۆرمىتىنى ساقلاش، سالاھىيىتىنى بىلىش ھەم يېقىملىقخاراكتېر يېتىلدۈرۈشىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئاتىلار يەنە قىزلىرىنىڭ تۇرمۇشىغامۇھىم تەربىيە، تەجرىبىلەرنى سىڭدۈرىدۇ. ئۇلارنىڭ خاراكتېرىنى تېخىمۇ گۈزەللەشتۈرىدۇ»دەپ كۆرسەتكەن.
ئاياللار سېھىرلىك ۋە مېھرىباندۇر. ئۇلارئۆز تەسىرىنى بالىلارغا بىۋاسىتە ئۆتكۈزگۈچى.
دېمەك، ئاياللار يۇقىرى بىلىملىك،ئەقىللىق، يىراقنى كۆرەلەيدىغان بولسا، شۇ ئائىلە كىشىلىرى جەمئىيەتكە ئىجابىيتەسىر كۆرسىتىدۇ.
قەدىرلىك دوستلار، ئاتا - ئانىلار،قىزلىرىمىزنى ھۆرمەتلەيلى، ئۆزىمىزنىڭ مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلايلى، پەرزەنتلىرىمىزنىڭ مەڭگۈلۈك بەختى، جەمئىيىتىمىزنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ئۈچۈن بارلىقىمىز بىلەن ياردەم قىلايلى.
خەلقىمىزنىڭ گۈللەپ ياشنىشى ئۈچۈن ئاياللىرىمىزنى تەربىيەلەش ۋە تەربىيەلىنىش پۇرسىتىگە ئىگە قىلىش، ئۇلارنىڭ ماددىي ۋە مەنىۋىي جەھەتتىكى مەنپەئىتىنى قوغداش ھەممىمىزنىڭ ئورتاق مەسئۇلىيىتى.
M8 _ R# L, j5 z: J) w
, L, s4 d$ O8 ?4 o9 X: a g/ s بۇ يازمىنى ئاخىرىدا دىل گۈزەل تەھرىرلىگەن. ۋاقتى 2013-12-19 01:36 PM 6 p, d' M- a. t$ p9 H
! ]; {* i. _; c+ `2 T* O
ۋاقتى: 2013-12-19 10:58:14
