سىزىقنى بىر ئۆلچەملىك بوشلۇق، تەكشى يۈزلەرنى 2 ئۆلچەملىك بوشلۇق دەيمىز. شارغا ئوخشاش جىسىملارنى 3 ئۆلچەملىك دەيمىز. ئەگەر سىز ئۆزىڭىزنى شۇ سىزىق دەپ قارىسىڭىز، تەكشى يۈز سىزگە قانداق كۆرىنىدۇ (دىققەت، سىز تەكشى يۈزنى كېسىپ ئۆتكەندە پەقەت بىر نۇقتىدىنلا ئۆتىسىز، سىزنىڭ كۆرۈش دائىرىڭىز پەقەت بىر نۇقتا خالاس)؟ ئەگەر سىز كۋادرات شەكىللىك تەكشى يۈز بولسىڭىز سىزنىڭ كۆرۈش دائىرىڭىز بىر سىزىقلا بولىدۇ، خۇددى ئۇپۇق سىزىقىدەك، ئۇ چاغدا سىزگە شار قانداق بولۇپ كۆرۈنىدۇ؟ (ئەگەر شار سىزىڭ ئۇپۇق سىزىقىڭىزدىن ئۆتىۋاتقان بولسا، ئۇ سىزگە كەڭلىكى ئۆزگىرۋاتقان بىر تال سىزىق بولۇپلا كۆرىنىدۇ، چۈنكى سىزدە ئۇنىڭدىن باشقىنى كۆرۈش ئىمكانىيىتى يوق). ئەمدى بىز گىئومېتىريەلىك تۆت ئۆلچەمنى پەرەز قىلىپ باقايلى؟ بىزگە قانداق كۆرىنىدۇ؟ ئەلۋەتتە تەسەۋۋۇر قىلىش ئىنتايىن قېيىن. بۇ يەردە قىزىقارلىق بىر نەرسە بار، بوشلۇقنى قاتلىغاندا قانداق نەتىجە چىقىدۇ؟ مىسالەن سىزىقنى ئەگسەك ئىككى ئۆلچەملىك بوشلۇققا ئايلىنىدۇ. ئەگەر چەكلىك بىر كۋادىرات شەكىللىك بىر ۋاراق قەغەز بار دەيلى، قەغەزنىڭ بۇ بىر قىرىدىن قارشى تەرەپتىكى يەنە بىر قىرىغىچە بارغىچە مەلۇم مۇساپە بار. ئەگەر بىر چۈمۈلىنى شۇ قىرغا قويسىڭىز، ئۇ چۈمۈلە يەنە بىر قىرىغا بىرىش ئۈچۈن چوقۇم ماڭمىسا بولمايدۇ، ئېنېرگىيە كېتىدۇ. ئەگەر شۇ قەغەزنى يۆگىسەك شەكلى بىر سېلىندىرغا ئايلىنىدۇ، بۇ ئۈچ ئۆلچەملىك بوشلۇق. ئىككى قىر بىر-بىرىگە تېگىدۇ، ئەمدى چۈمۈلىنىڭ بىر باشتىن يەنە بىر باشقا مىڭىش زۆرۈريىتى يوق، ئەسلىدىكى مۇساپە بوشلۇقنىڭ قاتلىنىشى بىلەن بىردىنلا نۆلگە ئاينىلىپ قالدى. ئەمدىكى گەپ بىز ياشاۋاتقان ئۆچ ئۆلچەملىك بوشلۇقنى قاتلىسا قانداق ھادىسە كېلىپ چىقىدۇ؟ (قىزىقارلىق ھېس قىلمىسىڭىز باشتىن يەنە بىر ئوقۇڭ). ھازىر ياشاۋاتقان دۇنيانى بىز 3 ئۆلچەملىك بوشلۇق بىلەن ۋاقىتتىن تەركىب تاپقان تۆت پارامېتىر بىلەن ئىپادىلەيمىز. لېكىن ۋاقت زادى نىمە؟
% B: s- n F6 R, \4 J$ H
مۇنداق مىسال ئالايلى: قۇياش نۇرى يەر شارىغا يىتىپ كېلىشى ئۈچۈن سەككىز يېرىم مىنۇت ۋاقت كېتىدۇ. دېمەك بىز قۇياشقا قارىغىنىمىزدا ھامان 8 يېرىم مىنۇت ئىلگىركى قۇياشقا قاراۋاتقان بولىمىز، قۇياشنىڭ ئۆتمۈشىنى كۆرىۋاتقان بولىمىز. بىز تېلىسكوپتا كۆرىۋاتقان ئاندرومېدا يۇلتۇز تۈركۈمى بولسا ئەمەلىيەتتە 2.5 مىليون يىل ئىلگىركى ئاندرومېدا. “ھازىرنىڭ” ئۆزىدىكى ئاندرومېدانى كۆرۈش ئۈچۈن 2.5 مىليون يىل ساقلىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. بىز يۇلتۇزلارغا قارىغاندا پۈتۈن ئالەمنىڭ ئۆتمۈشىنى كۆرىۋاتقان بولمىز. ئەمدى بىز ئۆزىمىزنى شۇ بىزدىن يىراقلىقى ئوخشاش بولمىغان يۇلتۇزلارغا قويۇپ يەر-شارىغا قارىساق، يەر شارىنىڭ ئوخشىمىغان ۋاقىتلاردىكى ھالىتىنى كۆرەلەيمىز. ئەگەر شۇ تاپتا بىز ئاندرومېدادا تۇرۇپ يەر شارىغا قاراۋاتقان بولساق، كۆرۋاتقىنىمىز 2.5 مىليون يىل ئىلگىركى يەر شارى بولىدۇ (ئەگەر شۇنداق ياخشى بىر تېلىسكوپ بار بولسا، دىنوزاۋۇرلارنى كۆرىۋاتقان بولىسىز)، ئۇ چاغدا تېخى ئىنسانلارمۇ يوقتى. دېمەك ئالەم ئۈچۈن ۋاقت بىر تۇرغۇن نەرسە، ۋاقىت پەقەت بىز ئۈچۈنلا ئۆزگىرۋاتقان بوشلۇق، ئالەم ئۈچۈن پەقەت بوشلۇقنىڭ ئىككى بىشى: كەلگۈسى ۋە ئۆتمۈش بولۇپ ئىپادىلىنىدۇ. بىر خىل زىتلىق ھە؟
0 ?3 e5 Y) q4 v) H( x( E
ئەمدىكى گەپ، شۇنداق بىزدىن غايەت ئۇزاقتىكى يۇلتۇزلارغا يېتىپ بېرىش ئىمكانىيىت بارمۇ؟ ھازىرچە بىلمەيمىز، چۈنكى تېخى نۇر تېزلىكىدە يۈرىدىغان ماشىنا ياساپ بولالمىدۇق. ياسىغان تەقدىردىمۇ، ئەڭ يىقىن تۇرغۇن يۇلتۇزغا بىرىشىمىزغا 4.2 يىل ۋاقت كېتىدۇ. يەنىلا بەك ئۇزۇن. ئەگەر بىز بىلگەن مۇشۇ بوشلۇقنى قاتلىساق، خۇددى شۇ قەغەز ۋاراقنى قاتلىغاندەك قاتلىساق، بەلكى شۇ مۇساپە بىردىنلا نۆلگە ئايلىنىشى مۇمكىن. بۇنداق ۋاقت تونىلىنى ئىنگلىزچە wormhole دەپ ئاتايمىز، ۋاقىت تونېلى دەپ تۇرايلى. ئەگەر شۇنداق ۋاقت تونېلى راستىنلا مەۋجۇت بولسا (تېخى ئىسپاتلانمىدى، لېكىن يوق دەپ ھازىرچە ئىنكار قىلالمايمىز)، ئۇ چاغدا ئىشلار بەك ئاسان بولۇپ كېتىدۇ. يەنە بىرىگە، سىز نۇر تىزلىكىدە سەپەر قىلىسىڭىز، سائىتىڭىز يەر شارىغا نىسبەتەن بەكلا ئاستا ماڭىدۇ، ھەتتا ئاسماندىكى سۈنئى ھەمرالار ئۈچۈنمۇ ۋاقىت بىزگە قارىغاندا ئاستاراق ئۆتىۋاتقان بولىدۇ، شۇڭلاشقىمۇ بۇ خىل پەرقىنى سۈنئى ھەمرادىن پايدىلنىپ ئورۇن بەلگىلىگەندە قوشۇپ ھىسابلايمىز، بولمىغادا ئورۇن بەلگىلەش مۇمكىن بولمايدۇ. دېمەك سىز شۇنداق تىز ئۇچىدىغان راكىتاغا ئولتۇرۇپ بىرە يىل پىرقىراپ قايتىپ كەلگەندە، يەرشاردا ئۇزۇن يىللار ئۆتۈپ كەتكەن بولىدۇ. مۇنداقچە ئېيتساق چىرايىڭىز نەۋرىڭىزنىڭ بالىسىدەكلا بولۇپ قالىدىغان ئىشلار چىقىپ قالىدۇ.
' S2 k2 g- ^! U3 s3 M
يەنە بىرى ماددىنىڭ كۋانىت مېخانىكىلىق يۆتكىلىشى، ھازىرچە كۋانىت مېخانىكىسىدا ئېلېكترولارنىڭ بىر-بىرىنى “سىزىشى”، يەنى ئوخشاش ئىككى ئېلېكترون ئوخشاش ۋاقىتتا پۈتۈنلەي ئوخشاش ھالەتتە تۇرالمايدۇ، مەيلى ئۇلارنىڭ ئارلىقى قانچىلىك ئۇزاق بولسۇن. بۇ نۇقتىدا مۇساپە دېگەن ئۇقۇم يوق. بۇ ئاڭلىماققا خۇددى فانتازىيەلەردە تېلىپورتاتسىيە ھادىسىسىنى ئەمەلىيەتتە ئىشقا ئاشۇرغىلى بولغاندەك تەسىر بېرىدۇ. تېلىپورتاتسىيە، ماددا ياكى ئىنىرگىيەنى بىر نۇقتىدىن يەنە بىر نۇقتىغا فىزىكىلىق مۇساپىنى باسماستىن يۆتكەش دېگەنلىك، ۋاقىتمۇ لازىم بولمايدۇ.
& F, N" P7 i8 |0 o2 g% ^% ?ئالەمدە بىز تېخى سىرىنى پەقەت بىلمىگەن بىر نەرسە بار، ئادەتتە قارا ئۆڭكۈر دەپ قويىمىز. ئۇ ئۆڭكۈر ئەمەس، بەلكى تارتىش كۈچ ئىنتايىن كۈچلۈك بولغان بىر نۇقتا، تارتىش كۈچ شۇنچىلىك كۈچلۈككى، نۇرمۇ قىچىپ قۇتۇلالمايدۇ. تەسەۋۋۇرى بەكلا شاش بەزى كىشىلەر، شۇ نۇقتىلارنى يەنە بىر ئالەمگە ئۆتىدىغان نۇقتا دەپ قارايدۇ. قارا ئۆڭكۈرلەر خۇددى يالماۋۇزدەك ئۆزىگە ئۇدۇل كەلگەن ھەر قانداق ماددا ۋە نۇرنى سۈمۈرۈپ كېتىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدە زادى نىمە باردۇ؟ بەلكى “ئىچى” دېگەن سۆزمۇ بۇ يەردە خاتادۇر… …
' r, j, ^5 E* T& k& F+ jھازىرچە بىزگە ئەڭ غەيرى بولغان، بىزگە ئالەمنى چۈشەندۈرىدىغان تارتىش كۈچىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان نىسبىيلىك نەزەريىسى بىلەن ماددىنىڭ ئەڭ تېگىدىكى كۋانت ھادىسىسىنى بىرلەشتۈرەلمىدۇق. لېكىن نۇرغۇن فىزىكىچىلار بۇ ئىككىسىنى بىرلەشتۈرۈش ئۈچۈن تىرىشىۋاتىدۇ، بەلكى ئۇ چاغدا غەلىتە بىر نەتىجىلەر چىقىش مۇمكىن. ھازىرنىڭ ئۆزىدە كۆپ ئالەم، پارالىل ئالەم، تار نەزەرىيېسى دېگەندەك تەسەۋۋۇرلار چىقىپ بولدى، لېكىن ھىچقايىسسى ئىسپاتلانغىنى يوق (بەك قىززىق ھە، لېكىن يېزىپ ھېرىپ قالدىم، ھازىرچە مۇشۇنچىلىك بولسۇن). ئەگەر يۇلتۇزلار ئارا (Interstellar) دېگەن يىڭى كىنونى كۆرمەكچى بولساڭلار، مۇشۇ قىسىمنى بىر ئوقۇۋېتىپ ئاندىن كۆرۈڭلار، چۈشىنىشىڭلارغا پايدىلىق بولۇشى مۇمكىن. لېكىن دىققەت قىلىڭ، كىنونىڭ كېيىنكى يېرىمى تەسەۋۋۇر، فىزىكىدا تېخى ئۇ قىسىمنى چۈشەندۈرىدىغان ئىسپاتلانغان نەزەرىيە چىقمىدى.
6 K$ R; t+ W9 U! _گەپنىڭ قىسقىسى، بىزنىڭ ئەقلىمىزنى تاڭ قالدۇرىدىغان ھادىسىلەر بەكلا كۆپ. بۇ يەردە ھەممە ئىشلارغا ”ئاللاھنىڭ قۇدرىتى“ دەپ قويۇپلا ئۈندىدارنى ئوينىغاچ ئەتكەن چان ئېچىپ ئولتۇرىۋەرمەيلى. ئاللاھقا شەكسىز ئىشىنىمىز، لېكىن ئىزدىنىشنى توختاتمايمىز، چۈنكى ئاللاھ شۇ ئالەمنى بىزنى زىرىكىپ قالمىسۇن دەپ يارىتىپتىكەن. ئاللاھنىڭ قۇدرىتىنى ئىزدىنىپ چۈشەنسەك ئاندىن بەكىرەك ھېس قىلىمىز. بۇ ھەم غەيۋەت قىلىدىغان ۋاقتلىرىمىزنىڭ ئازلىشىغا، كىشىلەرگە كەلسە-كەلمەس باھا بېرىپ كۆڭۈل ئاغرىتىپ، بىكاردىن-بىكار ئۆزىمىزگە گۇناھ يۈدۋېلىشىمىزنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا 100% ئۈنۈملۈك دورا. ئىزدىنىش كىشىنى زىرىكتۈرمەيدۇ، زىرىكمىگەن ئىكەنسىز، گۇناھلىق ئىشلاردىن يىراق تۇرىسىز. فىزىكا ئالىمى رىچارد فېيىنماننىڭ شۇنداق بىر گىپى بار: ”تەبئەتنىڭ تەسەۋۋۇرى ئىنساننىڭكىدىن شۇ قەدەر زوركى، ئۇ بىزنى ھىچقاچان ئارامىمىزدا قويمايدۇ“.
: c% k& O; z) x% A* \2 A; i9 Y, E
5 [# F+ {, D! D' @3 |7 N8 ~3 M" L$ c# e. k( Y
' w1 \- V" y$ B* lمەنبە:
http://achinuq.org/?p=876
ۋاقتى: 2015-12-8 13:42:07
ئىگىسى
.gif)
