 |
ھەممىمىز ئۆگىنىۋالايلى ! تۈرك تىلىنىڭ ناھايىتى چوڭ پايدىسى بار .
تۈرك تىلىدا 29ھەرىپ بار بۇلۇپ،ئۇنىڭ سەككىزى سۇزۇق تاۋۇش يىگىرمە بىرى ئۈزۈك تاۋۇشتىن ئىبارەت.
كىچىك يېزىلىشى: چوڭ يېزىلىشى : سېلىشتۇرمىسى :
A a ئا
B b ب
C c ج
Ç ç چ
D d د
E e ئە
F f ف
G g گ
Ğ ğ يۇمشاك گ
H h ھ
I ı ئې
İ i ئى
J j ژ
K k ك
L l ل
M m م
N n ن
O o ئو
Ö ö ئۆ
P p پ
R r ر
S s س
Ş ş ش
T t ت
U u ئۇ
Ü ü ئۈ
V v ۋ
Y y ي
Z z ز
سوزۇك تاۋۇشلار
a , e , i , ı , o , ö , u , ü
توم تاۋۇشلار
a ı o u
ئىنچىكە تاۋۇشلار
e i ö ü
تۈرك تىلىدىكى سانلارر
بىر bir
ئككى iki
ئۈچ üç
تۆت dört
بەش beş
ئالتە altı
يەتتە yedi
سەككىز sekiz
توققۇز dokuz
ئون on
يۈز yüz
مىڭ bin
مىليون milyon
تۇنۇشۇش
مۇرات: ياخشىمۇسىز؟
بەرنا: ياخشىمۇسىز؟
مۇرات: مىنىڭ ئسمىم مۇرات.
بەرنا:( مىنىڭ ئسمىم) بەرنا.
مۇرات: تۇنۇشقانلىغىمدىن خوشالمەن.
بەرنا: مەنمۇ .
Tanışma:
Murat: merhaba!
Berna: merhaba!
Murat: benim adım Murat!
Berna: Berna (Benim adım Berna).
Murat: memnun oldum.
Berna: ben de memnun oldum
تۈرك تىلىدىكى ئاتالغۇلار
تۈرك تىلىدا ئەرلەر ئۈچۈن ئسىملەرنىڭ كەينىگە bey سۆزىنى ،ئاياللار ئۈچۈن hanım ياكى bayanسۆزىنى قوللىنىدۇ.مەسىلەن:
Mehmut Bey, Bey Mehmut Ali ,Arzu hanım ,Bayan Arzu دىگەەندەك....
? GÜNAYDIN !- NASILSINIZ Okutman: Günaydın ,Uğur! Nasılsınız? z
Uğur: Günaydın !efendim . iyiyim , Teşekkür ederim
Siz nasılsınız? z
Okutman: Teşekkür ederim . Ben de iyiym
?Arkadaşın nasıl
Uğur: İyi. efendim . m
خەيرلىك سەھەر
ئوقۇتقۇچى: خەيرلىك سەھەر !ئۇغۇر ،قانداق ئەھۋالىڭ؟
ئۇغۇر : خەيرلىك سەھەر ! ئەپەندىم،ياخشى،رەخمەت،ئۆزىڭىزنىڭچۇ؟
ئوقۇتقۇچى: مەنمۇ ياخشى،رەخمەت. ئاغىنەڭچۇ؟
ئۇغۇر : ياخشى ئەپەندىم .
تۈرك تىلىدىكى كۆپلۈك قوشۇمچىسى
TEMEL TÜRKÇE
TÜRK DİLİDEKİ ÇOKLUK EKİ
Türkçede bütün sözcükler tekildir.Ad soyundan sözcükler ile eylemlerin3.kişileri”-ler,-lar”ekiyle çoğallanır.
a ,ı , o , u - -lar
e , i , ö , ü - -ler
Çocuk Çocuk-lar çiçek çiçek-ler
sokak sokak-lar deniz deniz-ler
İSTİSNA:Son hecelerinde(a,o,u) bulunan bazı yabancı kalimeler ince ünlü harfli ek alırlar.
saat-ler rol-ler hal-ler seyahat-ler
تۈرك تىلىدىكى كۆپلۈك قوشۇمچىسى
تۈرك تىلىىدا سۆزلەرنىڭ ھەممىسى تاقتۇر.ئسىم بىلەن پىىلنىڭ 3.شەخسلىرى -لار،-لەر قوشۇمچىلىرى بىلەن كۆپلۈك ھاسىل قىلىنىدۇ.ئەمما ھەممە سۆزلەر بۇ قۇرالغا ماس كەلمەيدۇ،ئاخىرقى تاۋۇشى a,o,u لەر بىلەن ئاياقلاشقان بولسا (بۇ سۆزلەر ئاساسەن سىرتتىن كىرگەن سۆزلەر) -لەر قوشۇمچىسى قوشۇلىدۇ.
(مىساللار يۇقارىدا كۆرسىتىلدى ) .
ئسىملارنىڭ خەۋەرلىك قوشۇمچىلىرى
تۈرك تىلىدىكى ئسىملار خەۋەر بۇلۇپ كەلگەندە ،ئسىملارنىڭ خەۋەرلىك مەنىسى قوشۇمچىلار ئارقىلىق ئپادىلىنىدۇ. خەۋەرلىك قوشۇمچىلىرى مۇنداق ئۇلىنىدۇ:
بىرلىك كۆپلۈك
1.شەخس -ız//-iz -ım//-im
uz//-üz -um//-üm
2.شەخس
sınız//-siniz -sın//-sin
sunuz//-sünüz -sun//-sü
3.شەخس
tırlar//-tirler -dırlar//-dirler -tır//-tir -dır//-dir
turlar//-türler -durlar//-dürler -tur//-tür -dur//-dür
ئەگەر جاراڭلىك ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان بولسا t قوشۇمچىسى قوشۇلىدۇ.مەسىلەن:
Biz asker+iz Ben asker+im
Siz asker+siniz Sen asker+sin
Onlar asker+dir(ler) O asker+dir
1.شەخسنىڭ خەۋەرلىك قوشۇمچىلىرى سۇزۇق تاۋۇش بىلەن ئاياغلاشقان بولسا،تۈپ سۆز بىلەن قوشۇمچى ئارىسىدا y پەيدا بۇلىدۇ.مەسىلەن:
Biz hasta+y+ız Ben hasta+y+ım
بۇ فورمىنىڭ ئنكار شەكلى خەۋەرلىك قوشۇمچىلرىنىڭ ئالدىغا ئنكار سۆزى değilنى قوشۇش ئارقىلىق ياسىلىدۇ.مەسىلەن Biz hasta değil+iz , Ben hasta değil
ئسىملارنىڭ ياسىلىشى
1.سۇزۇق تاۈۇش ،جاراڭلېق ئۈزۈك تاۋۇشلاردىن كىيىن cı,ci,cu,cü قوشۇمچىلىرى ،جاراڭسىز ئۈزۈك تاۋۇشلاردېن كىيىن çı,çi,çu,çü قوشۇمچىلىرى قوشۇلۇپ ،بىر كەسپ بىلەن شوغۇللىنىدىغان ئسىملار ياسىلىدۇ.مەسىلەن:
araba+cı aylık+çı örgüt+çü döner+ci
2. cık,cuk,cik,cük,çik,çık,çuk,çük
قوشۇمچىلىرى بىلەن ئەركىلىتىش ،كىچىكلىتىش ئسىملىرى ياسىلىدۇ.مەسىلەن :
anne+cik kuzu+cuk
تۈرك تىلىدىكى كىلىشلەر
تۈرك تىلىدىمۇ ئۇيغۇر تىلىكىدەك باش كىلىش ،ئىگىلىك كىلىش ،چۈشۈم كىلىش ، يۆلىنىش كىلىش ،ئورۇن كىلىش ،چىقىش كىلىش دىگەندەك 6كىلىش بار.
1.ئىگىلىك كىلىش -نېڭ
(1) سوزۇق تاۋۇشلار بىلەن ئسىملارغا nın,nin,nun,nün قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
kapı-kapının ordu-ordunun
(2) ئۈزۈك تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان ئسىملارغا in,ın,ün,un قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ
evim-evimin yüz-yüzüm
2.چۈشۈم كىلىش -نى
(1)سوزۇق تاۋۇشلار بىلەن ئسىملارغا yı,yi,yu,yü قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
kapı-kapıyı kalem-kalemi
(2)ئۈزۈك تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان ئسىملارغا ı,i,ü,u قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
kitap-kitabı okul-okulu
(3)3-شەخس بىلەن تۈرلەنگەن سۆزلەرگە nı,ni,nü,nu قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
ablası-ablasını evi-evini
4.ئورۇن كىلىش -دا،تا
(1)سوزۇق تاۋۇش ۋە جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان سۆزلەرگەda,deقوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
okul-okulda türkiye-türkiyede
(2)جاراڭسىز ئۈزۈك تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان سۆزلەرگە ta,te قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
uçak-uçakta beş-beşte
(3)3=شەخس بىلەن تۈرلەنگەن سۆزلەرگە nda,ndeقوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
yatak-yatağında evi-evinde
5.چېقىش كىلىش -دىن تىن
(1)سوزۇق تاۋۇش ۋە جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان سۆزلەرگەdan,denقوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
ev-evden okul-okuldan
(2)جاراڭسىز ئۈزۈك تاۋۇشلار بىلەن ئاياقلاشقان سۆزلەرگە tan,ten قوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
dolap-dolaptan uçak-uçaktan
(3)3-شەخس بىلەن تۈرلەنگەن سۆزلەرگە ndan,ndenقوشۇمچىلىرى ئۇلىنىدۇ.
tatak-yatağından eli-elinde
تۈرك تىلىدىكى ئالماشلار:
ÇOĞUL (كۆپلۈك) TEKEL (بىرلىك)
1- ben -biz بىز - مەن
2- sen - siz سەن - سىز
3- o - onlar ئۇ - ئۇلار
Alıştırma: كۆنۈكمە
Ali: Alo, Nasılsın?
ئەلى: ئالو ئۆمەر! قانداق ئەھۋالىڭ
Ömer: iyiym, Ali sen Nasılsın?
ئۆمەر: مەن ياخشى، سەن قانداق تۇرىۋاتىسەن ئەلى؟
Ali: Ben de iyiyim.
ئەلى: مەنمۇ ياخشى.
Ömer: Annen, baban, kardeşin nasıl?
ئۆمەر: ئاتا-ئاناڭ، قېرىندىشىڭ قانداقراق؟
Ali: Onlar da iyi.
ئەلى: ئۇلارمۇ ياخشى.
Ömer: Okulda mısın?
ئۆمەر: مەكتەپسىتىمۇسەن؟
Ali: Hayır, evdeyim.
ئەلى: ياق، مەن ئۆيدە.
مەنبە : ئۇيغار تورى .
تورداشلارنىڭ ئازراق بولسىمۇ پايدىلىنىشىغا يوللاپ قويدۇم .
|
 |
يوللىغان ۋاقتى 2010-11-19 02:52:42 PM
