«غۇلجا» دېگەن يەر نامى توغرىسىدا

tanha.bala

	بۇ گەپلەرنى ئاڭلاپ ھازىرلا بارغۇم كىلۋاتىدۇ بۇ ‹غولجا› دىگەن جايغا

hijrat

	بۈيۈك ئالىم بوۋىمىز مەخمۇت قەشقىرىنىڭ ‹تۈركىي تىللار دىۋانى› ناملىق ئالەمشۇمۇل ئەسىرىدە ئىلى ھەققىدە يېزىلغان خاتىرىلەر ناھايىتىمۇ كۆپتۇر. بۇ بۈيۈك زات چەكسىز ئىپتىخارلىنىش ھېسسىياتى بىلەن ‹ئىلى دەرياسى تۈركلەرنىڭ جەيھۇنىدۇر› دېگەن. ئون ئىككى مۆچەل ھەققىدىكى رىۋايەتمۇ دەل ئاشۇ ئىلى دەرياسىدا بولۇپ ئۆتكەن. يەنە ئىلىدىكى ئۇيغۇر قەۋمى ھەققىدە نۇرغۇن ئېسىل قوشاقلارنىمۇ بىزگە مۇقەددەس مىراس قاتارىدا قالدۇرغان. دېمەك، مەخمۇت قەشقىرى ئىلىغا كەلگەن مىڭ يىللار ئىلگىرىلا ئىلىدا ئۇيغۇر قەۋمى ياشاپ كەلگەن. مەن ئۆزۈمنىڭ ئىلىلىق بولغانلىقىمدىن مەڭگۈ پەخىرلىنىمەن. شۇنىڭ بىلەن بىرگە بارلىق ئۇيغۇر يۇرتلىرىنىمۇ چىن دىلىمدىن ياخشى كۆرىمەن.

akram

	مەنمۇ بىلۋالدىم رەخمەت سىزگە قېرىندىشىم

kayguluk

	ئىشقىلىپ ئادەمنىڭ چىن مېھرى چۈشكىدەك يۇرت.مەن ئۆمرۈمدە ئىككى باردىم.ئەمما قېنىپ يانمىدىم.گېزىت-ژورنالدا ياكى توردا بولسۇن،غۇلجا توغرىسىدىكى خەۋەر-ماقالە بولسىلا قىزىقىپ ئوقۇيمەن.ھازىرغىچە بەيتۇللاغا ياكى ئاستانىگە بېرىشنى خىيال قىلىپ باقمىدىم،ئەمما تېخى ھەپتە بۇرۇن كۆرۈپ قايتقان بولساممۇ يەنە غۇلجىغا بېرىشنى ئويلايمەن.مېنى بەكرەك قىزىقتۇرغىنى گۈزەل تاغ دەريالىرىدىنمۇ كۆرە،يېقىملىق ۋە ئېسىل مىجەزلىك،خۇشچاقچاق ۋە غەمسىز ئادەملىرى.ئارىنى شۇنچە چوڭ تاغ ئايرىپ تۇرسىمۇ يەنىلا ئادەمنى ئۆزىگە تارتىپ تۇرىدىغان ئۇيغۇر مېھرى.شانلىق ۋە ئۇزاق تارىخى،شۇنداقلا تويۇنغان مىللى ئەنئەنە ۋە خاس مەدەنىيەت.   ئىككى قېتىملىق زىيارىتىمنىڭ ھەر ئىككىسىدە پەقەت تاشقى كۆرۈنۈشنىلا كۆردۈم.تونۇشۇم ۋە تۇققانلىرىم بولمىغاچ ھەم سەل ئىچ مىجەز بولغاچ ئەل ئارىسىغا چۆكەلمىدىم.كېيىنچە ئاللا نېسىپ قىلسا،يېزا-قىشلاقلارغا چۈشۈپ،ئەمگەك قىلىپ،مۇمكىن بولسا سورۇنلارغا كىرىپ ھەقىقى تارانچى تۇرمۇشىنى كۆرگۈم بار.(لېكىن قورقۇپ كەتمەڭلار،ھەرگىز تاپلىق قىلىپ ئېغىرىمنى سالمايمەن.)مېنى چۈشىنىدىغان تورداشلار بولسا قوشۇۋېلىشىڭلارنى،تورنىڭ باھانىسىدا تونۇشۇپ،سىردىشىپ ئۆتۈشىمىزنى ئۈمت قىلىمەن. مۇڭداشقۇ نومۇرۇم:1458824122

yulghunjan

	قازەكەڭ يوللىغان ۋاقتى  2013-3-31 10:36 PM غۇلجا ئەمەس، قۇلجا. قازاقچە ئاتالغۇ. قۇلجا دېگەن يەر نا ... «غۇلجا» دېگەن ئۇيغۇرچە ئاتالغۇ، قازاقچە ئەمەس. ئىلى دېگەن ئىسىممۇ تۈركىي تىللار دىۋانىدا خاتىرلەنگەن. ئىلى دېگەن بىز ئۇيغۇرلارنىڭ ئاتا- بوۋىلىرى بىنا قىلغان شەھەرلەرنىڭ بىرىدۇر. قازاقلارنىڭ ئاتا- بوۋىلىرنىڭ ئىچىدە تۈرك ۋە قارلۇقلارمۇ بار ئىكەن. تۈرك ۋە قارلۇقلار بىزنىڭمۇ ئاتا- بوۋىلىرىمىز بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. غۇلىجىغا تارانچىلار 1757- يىلىدىن كېيىن تەڭرىتاغنىڭ جەنۇبىدىن كۆچۈپ كەلگەن ئەمەس. بەلكى ئۇ يەرلەردە ئەزەلدىن ئۇيغۇرلار بار ئىدى. تۈرلۈك قىرغىنچىلىقلاردا نوپۇس ئازلاپ كەتكەن بولغاچقا تەڭرىتاغنىڭ جەنۇبىدىن نوپۇس كۆچۈرۈلگەن.

yulghunjan

	قازەكەڭ يوللىغان ۋاقتى  2013-4-8 12:04 AM جۇڭگو تاريخي مەلۇمەتلىردا ئىلىدىكى ئۇيغۇرلار توغىرلى ... جۇڭگۇ تارىخى مەلۇماتلىرىدا ئىلىدىكى ئۇيغۇرلار توغرۇلۇق مەلۇمات قالدۇرۇلمىغان بولغاچقىلا ئىلىدا ئۇيغۇر ياشىمىغان دېيىشكە بولمايدۇ. 840- يىلى كۆچۈپ كەلگەنلەر پەقەت تەڭرىتاغ ئەتراپلىرىدا ياشاۋاتقان قېرىنداشلىرىنىڭ يېنىغا كۆچۈپ كەلگەن. ئۇنىڭدىن بۇرۇنمۇ تەڭرىتاغ ئەتراپلىرىدا ئۇيغۇر بار ئىدى. تەڭرىتاغ ئېتەكلىرى ئاتا- بوۋىلىرىمىزنىڭ كىندىك قېنى تۆكۈلگەن زىمىن. ئۇيغۇر تۆرەلگەن زىمىن. ئالىپ ئەرتۇڭا، ئوغۇزخان ياشىغان زىمىن. بىز ھېچقاچان بۇ زىمىنغا كۆچۈپ كەلگەن ئەمەس. بىز مۇشۇ زىمىندا ياشاپ كەلگەن. سىز ئۇيغۇر دېگەن مىللەت نامىنى سىتالىن قويۇپ بەرگەن، ئۇيغۇر نامى 1935- يىلىدىن كېيىن پەيدا بولغان دەپ قارامسىز؟

yulghunjan

	قازەكەڭ يوللىغان ۋاقتى  2013-4-8 09:36 PM قۇلجا قەدىمدىن تارتىپ قازاقلارنىڭ ماكانى. ھازىرمۇ قاز ... «قۇلجا» دېگىنى «غۇلجا» دېگەن ئۇيغۇرچە يەر نامىنىڭ قازاق تىلىدىكى ئېيتىلىشىدۇر. خۇددى ئىلىنى بىز «ئىلى» دېسەك سىز قازاقلار «ىلە» دەپ ئاتىغانغا ئوخشايدۇ. غۇلجىنىڭ ئىلى قازاق ئاپتونۇم ئوبلاستىنىڭ مەركىزى ئىكەنلىكىنى بىلىمىز. ئەمما بۇنىڭلىق بىلەن ئىلىنى بىز ئۇيغۇرلاردىن ئايرىپ قاراشقا بولمايدۇ. توغرا دېدىڭىز، يەر نامىنى خالىغانچە بۇرمىلاشقا بولمايدۇ. ئىسىم ئىگىسى تەرپىدىن قويۇلىدۇ.

dolataogli

	قازەكەڭ : بۇنىمۇ كۆرۈپ قوي، نىمە تارىخ بىلگىنىڭگە سۆزلەيسەن: قازاق مىللىتىنىڭ خونخاي سەككىز يۇرت تەۋەسىگە كۆچۈپ كېلىشى: قازاق مىللىتى قەدىمكى ساكلار، ئۇيسۇنلار، كانجۇتلار، ئالانىيلار (ئالجىن) قاتارلىق قەبىلىلەرنىڭ  ئىلگىرى-ئاخىر بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان. 15-ئەسىردە چۇ دەرياسى ۋادىسىدا قازاق خاندانلىقى قۇرۇلغان. شۇنىڭدىن تارتىپ قازاق مىللىتى ئاخىرى شەكىللەنگەن. چىڭ سۇلالىسى دەۋرىدىن بۇرۇن قازاقلار ئاساسەن ئوتتۇرا ئاسيا يايلاقلىرىدا كۆچمەن چارۋىچى ئىدى . چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى جۇڭغارلارنى تىنىچلاندۇرغاندىن كېيىن، قازاقلارنىڭ چوڭ–ئوتتۇرا يۈزلىرىنىڭ چىڭ سۇلالىسى بىلەن سىياسىي–ئىقتىسادىي جەھەتتىكى مۇناسىۋىتى كۈنسايىن قويۇقلاشتى. شۇنىڭ بىلەن قازاق چارۋىچىلار شەرىققە كۆچۈشكە باشلىدى. 1810-يىلىدىن كېيىن قازاقلارنىڭ چوڭ–ئوتتۇرا يۇزلىرىدىكى ① خەلىقلەر چار روسىيە ۋە قوقەن خاندانلىقىنىڭ تاجاۋۇزچىلىقىغا دۇچ كېلىپ، تارباغاتاي، ئالتاي  ۋىلايىتىگە ئارقا – ئارقىدىن سۈرۈلدى.بۇلارنىڭ ئىچىدىكى قازاقلارنىڭ قىزاي قەبىلىسى 1850-يىللاردىن كىيىن جەنۇپقا سۈرۈلىپ ،ئالدى بىلەن بوراتالاغا كۆچۈپ كەلگەن بولۇپ، تېخى ئىلىغا كۆچۈپ كەلمىگەن ئىدى. 1866- يىلى قازاق مىلىتىنىڭ قىزاي ئېلىنىڭ ② (قەبىلىسىنىڭ) قىلىش، بايبولات دېگەن ئىككى ئاتامانى قۇتتۇباي باتۇر قاتارلىق ھەمرالىرىنى باشلاپ قىلىشنىڭ "بورباش ئات " دېگەن ئېتىغا سوغا–سالاملارنى ئارتىپ، ئىلىنىڭ شۇ مەزگىلدىكى ھۆكۈمىرانى قارا سۇلتان (قارا سۇلتان ئىلىنىڭ شۇ مەزگىلدىكى يەرلىك ھاكىمىنى كۆرسىتىدىغان بولۇپ، ئۇ ئەسىلى ئەلاخان سۇلتان ئىدى) غا يولۇقىدۇ. سۇلتان ئۇلارنى قىزغىن قارشى ئالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇلار ئىلىدىن تۇراقلىق ماكان سورايدۇ ھەم سۇلتاننىڭ ھامىللىقى (باشقۇرۇشى) دا بولۇدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ. سۇلتان ئۇلارنىڭ بۇ تەلىپىنى قوبۇل كۆرىدۇ. 1871-يىلى 5- ئايدا چار روسىيە ئىلىغا ئۇرۇش قوزغاپ، شۇ يىلى 7-ئاينىڭ 2-كۈنى ئىلىنى، بۆرىتالانى پۈتۈنلەي بېسىپ ئالغاندا ئۇلار ئىلىغا كۆچۈپ كېلەلمەيدۇ. 1881-يىلى چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتى بىلەن چار روسىيە ھۆكۈمىتى «جۇڭگو–روسىيە ئىلى شەرتنامىسى» نى ئىمزالاپ ئىلى بىلەن بۆرىتالا ۋەتەن قوينىغا قايتىپ كېلىپ، چار روسىيە ئىلىدىن چىقىپ كەتكەندىن كېيىن، يەنى 1882- يىلى قۇدايمدى تۆرە، ساسان، بايەكە، بايبولات، ئورداباي، بۇقاش  قاتارلىق قىزاي ئىلىنىڭ ھەرقايسى ئاقساقاللىرى سۈيدۈڭ كۈرەدىكى چىڭ سۇلالىسى ھۆكۈمىتىنىڭ ھەربى قوماندانى يۈەنشىن بىلەن كۆرۈشۈپ، ئۇنىڭ ماقۇللىقىنى ئىلىپ، ئىلىغا كۆچۈپ كېلىشكە باشلىغان.③    خونخاي تەۋەسىدىكى سەككىز يۇرت خەلقى 1882- يىلى يەتتە سۇغا كۆچۈپ كەتكەندىن كېيىن بۇ يۇرتقا تەۋە يايلاق، قىشلاقلار بوش قالغان ئېدى. 1887-يىلى ئىلى جاڭجۈن مەھكىمىسى خونخاي سەككىز يۇرت  تەۋەسىدىكى  ھەرقايسى غوللاردىكى ئۆستەڭلەرنىڭ ئۈستىدىكى بۇلاق سۇلىرى بىلەن كۆكۈرىدىغان ئوتلاق، يايلاق، قىشلاقلارنىڭ ئادەمسىز قالغانلىقىتىن، كۇنەستىن قازاقلارنىڭ قىزاي قەبىلىسىنىڭ ئۆتەگەن ئاۋۇلىنىڭ ھەر قايسى تارماق ئاۋۇللىرىدىن  بىر تۈركۈم قىزاي ئاۋۇللىرىنى كۆچۈرۈپ ئەكىلىپ ئىگە قىلدۇرغان. شۇنىڭ بىلەن  ئىلى جاڭجۈن مەھكىمىسىنىڭ بۇ يەرلەردىكى يايلاق، ئوتلاق ھەم قىشلارقلاردىن ئالىدىغان چۆپ بېجى (يايلاق، ئوتلاق ھەققى ) مەسىلىسى ھەل قىلىنغان ئىدى . شۇ نۆۋەت كۆچۈرۈپ كېلىنگەن قىزاي ئاۋۇللىرىنىڭ ئولتۇراقلىشىش ئەھۋالى مۇنداق بولغان:      قۇجۇرتاي سېيىغا بەكەي ئاۋۇلى، كىچىك بۇغرا غولى بىلەن جايداق سېيىغا قىيسىق، جازباي ئاۋۇلى، سوپۇمبۇلاق سېيى بىلەن چوڭ بۇغرا غولىغا-سەتتىباي ئاۋۇلى، تاشكۆمۈر سېيى بىلەن ئۈكەرچى سېيىغا–جازىباي بېردەمبەك ئاۋۇلى ئورۇنلاشقان، مۇشۇ بىر قاتار كۈنەس تەرەپتىن قازاقلارنىڭ قىزئاي قەبىلىسىنىڭ ھەر قايسى ئاۋۇللىرى خونخاي سەككىز يۇرت تەۋەسىگە كۆچۈپ كەلگەندىن كېيىن، بۇلارنىڭ ئارقىسىدىن چاپچالنىڭ ھەرقايسى يېزىلىرىنىڭ تاغ باغرىدىكى يايلاق-قىشلاقلىرىغا قىزاي قەبىلىسىنىڭ ھەرقايسى ئاۋۇللىرى كۆچۈپ كەلدى. مەسىلەن: نۇراخۇن بۇلاق سېيىغا–سىڭكىباي بايس ئاۋۇلى، قاينۇق يېزىسىنىڭ چەجىن، گۈلسۇقا سايلىرىغا ھەم قوغۇنچى يېزىسىنىڭ  ئۆرتە غولىغا–قاراشا، قارا كۆز  ئاۋۇلى، كان يېزىسىنىڭ ئالمالى، سۇ ئاسۇ غوللىرىغا– قوڭىرات ئاۋۇللىرى كۆچۈپ كېلىپ ئولتۇراقلاشقان.④ ئۆكتەبىر ئىنقىلاۋىدىن كېيىن يەنى، 1916- يىلىدىن 1930- يىللىرى ئارلىقىدا سابىق سەۋىت يېرىدە بولۇپ ئۆتكەن ئۇرۇش ۋەيرانچىلىغى، ئاچارچىلىق، يەر ئىسلاھاتى قاتارلىق بىر قاتار كۈلپەتلەر تۈپەيلىدىن ئۇلىجۈز (ئالبان قەبىلىسى) نىڭ تارماق ئاۋۇللىرى تۈركۈم-تۈركۈملەپ ئىلى رايونىغا قېچىپ كۆچۈپ كېلىشكە باشلىغان. جۈمىلدىن، خونخاي سەككىز يۇرت تەۋەسىگە ئۇلارنىڭ چاجا، ئاغىمسارى، قوڭۇر بۆرۈك، قىزىل بۆرۈك، جارتى، ئالجان، تاڭئاتار قاتارلىق تارماق ئاۋۇللىرى ھەم بىر تۈركۈم قىرغىزلارمۇ قېچىپ كۆچۈپ كەلگەن. مۇشۇ بىر قاتار كۈنەس تەرەپتىن كۆچۈپ كېلىش ۋە سابىق سەۋىت يېرىدىن قېچىپ كۆچۈپ كېلىشتىن بۇرۇن دىلمۇك تېغىنىڭ شىمالى ئېتەكلىرىدە جۈملىدىن، چاپچالدا قازاق ۋە قىرغىزلار يوق ئېدى.   قازاق تىلى ئالتاي تىل سېستىمىسىنىڭ تۈركى تىل گۇرۇپىسىغا تەۋە بولۇپ، قەبىلىدىن تارتىپ مىللەت تىلىغىچە بولغان تەرەققىيات باسقۇچىنى بېسىپ ئۆتكەن. مۇستەقىل قازاق تىلى 15- ئەسىردە شەكىللەنگەن. قازاقلار كۆپ خىل يېزىقلارنى قوللانغان. مىلادىيە 6- ئەسىردىن 8- ئەسىرگىچە قەدىمكى تۈرك يېزىقىنى قوللانغان. 8-ئەسىردىن كېيىن قەدىمقى ئۇيغۇر يېزىقىنى قوللانغان. 10-ئەسىردىن كېيىن ئىسلام دىنىنىڭ تارقىلىشىغا ئەگىشىپ ئەسىلىدە قوللىنۋاتقان قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىنى ئەرەپ يېزىقى ئاساسىدا ئۆزگەرتىپ قازاق يېزىقىنى شەكىللەندۇرگەن.

turk007

	قازەكەڭ يوللىغان ۋاقتى  2013-4-9 10:29 AM قەدىمكى زاماندا شىمالي شىنجاڭدا ئۇيغۇرلار بولمىغان. 176 ...   قەدىمكى زاماندا شىمالي شىمالدا ئۇيغۇر بولمىسا ، چاررۇسىيىدىن قاشقان قازاقنى كىم قانات ئاستىغا ئالغان ؟    نەچچە مىڭ قازاقنى ئەلاخان تاغ-ئورمانغا ئورونلاشتۇرغان ، بۇ سىنىڭ قازاق تارىخڭدا بارمۇ يوق ؟    سىلەر بۇنى تىلغا ئىلشقا پىتىنالمايسىلەر ؟     مەن ساڭا دەپ قوياي نادىنىم، ئۇيغۇرنىڭ تارىخىنى ئىنكار قىلغىنىڭ ئۆزەڭنىڭ تارىخىنى ئىنكار قىلغىنىڭ ، سۇرۇشتۇرۇپ كەلسە ، ئۇيغۇر - قازاق تارىخى بىر يەردىن چىقىدۇ .