شىخۇ ئوغلانى مۇھەممەت توختايۇف ( شىياۋجاڭ)

abaytarim

	مۇسابايىفنىڭ ئوغلى تەلئەت مۇسابايىف تارىخشۇناس شېرىپ خۇشتار ئەپەندى بىلەن قىلغان سۆھبىتىدە دادىسى ، بوۋىسنىڭ ئىسمىنىڭ ئاخىرىدىكى «يۇف» قوشۇمچىسىنى قوللانمىساق دېگەنىدى . توغرا دەيسىز .

narkos

	_ سىز نەدىن؟ _ شىخودىن _قەيەر ئۇ ؟ _سىز نەدىن؟ _شىخودىن _ شىخو دېگەن پىۋىنىڭ ماركىسىغۇ ؟ ھەر قېتىم مۇشۇنداق ئىشقا دۇچ كەلگەن ۋاقتىمدا بەك ئاچچىغىم كېلىدۇ ؟  شىخو گەرچە كىچىك شەھەر بولسىمۇ ئەمما بۇ شەھەرنىڭ تارىخى ئۇزۇن نۇرغۇن شانلىق ئىزلار يۇغۇرۇلغان بىر شەھەردۇر.    شىخۇ شەھىرى تەڭرى تېغىنىڭ شىمالى ئېتىكى، جۇڭغار ئويمانلىقىنىڭ جەنۇبىي چېتىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ شەرقى قاراماي شەھىرى، كۈيتۈن شەھىرى، ساۋەن ناھىيىسى بىلەن تۇتۇشىدۇ، جەنۇبى خېجىڭ ناھىيىسى، نىلقا ناھىيىسى بىلەن تۇتۇشىدۇ، غەربى چىڭگىل ناھىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ. شىمالى تولى ناھىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ. جەنۇبتىن شىمالغىچە بولغان ئۇزۇنلۇقى 220 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربىكىچە بولغان كەڭلىكى 180 كىلومېتىر، ئومۇمىي يەر مەيدانى 13 مىڭ 700 كۋادرات كىلومېتىر. ئۇنىڭغا 7 بازار، 11 يېزا، 178 كەنت ئاھالە كومىتېتى قارايدۇ. ئۇنىڭ تەۋەسىدە شىنجاڭ ئىشلەپچىقىرىش - قۇرۇلۇش بىڭتۇەنى يېزا ئىگىلىك 7 - شىسىنىڭ 9 تۇەن - مەيدانى بار، شەھەر رايونىنىڭ ئۈرۈمچى شەھىرى بىلەن بولغان ئارىلىقى 267 كىلومېتىر. 1995 - يىلىنىڭ ئاخىرىدىكى ئومۇمىي نوپۇسى 336 مىڭ 600 بولۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە قازاقلار 6.30% نى، ئۇيغۇرلار 5.17% نى، خەنزۇلار 79.29% نى، باشقا مىللەتلەر 9.24% نى تەشكىل قىلىدۇ.   شىخۇ ئىلگىرى كول قارا سۇ دەپ ئاتالغان، خەن سۇلالىسى دەۋرىدە ئۇنسۇرلارنىڭ يېرى ۋە ھونلارنىڭ غەربىي چېگرىسى بولغان. سۈي سۇلالىسى دەۋرىدە غەربىي تۈركلەرگە قارىغان، تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدە غەربى يۇرت قورۇقچىبەگ مەھكىمىسىگە قارىغان. يۈەن سۇلالىسى دەۋرىدە ئۇيغۇرلارنىڭ يېرى بولغان، مىڭ سۇلالىسى دەۋرىدىن چىڭ سۇلالىسى دەۋرىنىڭ باشلىرىغىچە ئۇيرات موڭغۇللىرىنى خوشۇت قەبىلىسىنىڭ چارۋا باقىدىن يېرى بولغان. چىڭ سۇلالىسىنىڭ چيەنلۇڭ 26 - يىلى (1761 - يىلى) ئۇ يەردە خان ئامبال قويۇلغان، چيەنلوڭنىڭ 37 - يىلى (1772 - يىلى) بۇ يەرگە ياردەمچى ئامبال قويۇلغان. چيەنلۇڭنىڭ 46 - يىلى (1781 - يىلى) بىۋاسىتە قاراشلىق نازارەت قىلىپ ئۆزگەرتىلگەن. چيەنلۇڭنىڭ 48 - يىلى (1783 - يىلى) ئاشلىق ئىشلىرى نازارىتى قىلىپ ئۆزگەرتىلگەن. ئۈرۈمچى باش بۇغىغا قارايدىغان بولغان. چىڭ سۇلالىسىنىڭ گۇاڭشۈ 12 - يىلى (1886 - يىلى) قايتىدىن ئاشلىق ئىشلىرى نازارىتىنىڭ كول قارا سۇ بىۋاسىتە قاراشلىق نازارىتى قىلىپ ئۆزگەرتىلگەن، ئۈرۈمچى دوتەي مەھكىمىسىگە قارايدىغان بولغان. مىنگونىڭ 2 - يىلى (1913 - يىلى) شىخۇ ناھىيىسى تەسىس قىلىنغان. جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغاندىن كېيىن، تارباغاتاي ۋالىي مەھكىمىسىگە ۋە تارباغاتاي ۋىلايىتىگە قارىغان. 1996 - يىلى 7 - ئايدا ناھىيىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇپ، شەھەر قىلىپ قۇرۇلغان.   ئۇنىڭ يەر تۈزۈلۈشى: جەنۇبىي ئېگىز، شىمالى پەس، شەرقىي جەنۇبىدىن غەربىي شىمالغا قىيسىق، تاغلىق رايون 43.6% نى، تۈزلەڭلىك 44.6% نى، قۇملۇق 11.8% نى ئىگىلەيدۇ. 17 چوڭ - كىچىك دەرياسى بار. يەر ئۈستى سۇ بايلىقى مىقدارى 1 مىليارد 920 مىليون كۇب مېتىر، تۈزلەڭلىك رايونلارنى تەمىنلەيدىغان يەر ئاستى سۈيى مىقدارى 486 مىليون كۇب مېتىر. ياۋا ھايۋان بايلىقىدىن يىلپىز، سايگاڭ بۆكىنى، قوڭۇر ئېيىق، بۇغا، ئاق بوغۇز بۆكەن، ياۋا چوشقا، ئۇلار قاتارلىقلار بار. ياۋا ئۆسۈملۈك بايلىقىدىن شەمشاد، توغراق، قىيىن، قارلەيلىسى، سۇغىگۈل، قانتېپەر، چۆچۈكبۇيا، توشقان زەدىكى قاتارلىقلار بار. بايقالغان قېزىلما بايلىقىدىن كۆمۈر، تۆمۈر، مىس، ئالتۇن، نېفىت، سىڭىر تاش، گىلائۇبېر تۇزى، ھاك تاش، گرانىت، بېنتونىت قاتارلىقلار بار.   شىخۇ شەھىرى مۆتىدىل بەلۋاغ قۇرغاق ئىقلىم رايونىغا كىرىدۇ. ئۇنىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى 7.3℃، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى 42.2℃، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى - 37.5℃. كۈننىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە چۈشۈش ۋاقتى  2821.4  سائەت، 10℃ يىغىندا تېمپېرتۇرىسى  3685.6℃، قىروسىز مەزگىلى  184 كۈن. يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل - يېغىن مىقدارى  158.4 مىللىمېتىر، سۇنىڭ يىللىق ئوتتۇرىچە پارغا ئايلىنىش مىقدارى  2109.9 مىللىمېتىر.   بۇ شەھەر يېزا ئىگىلىكىنى ئاساس قىلىدۇ. ھازىر 43 مىڭ گېكتار (645 مىڭ مو) تېرىلغۇ يېرى، 179 مىڭ 300 گېكتار (2 مىليون 690 مىڭ مو) ئورمانلىقى، 709 مىڭ 300 گېكتار (01 مىليون 640  مىڭ مو) ئوتلىقى، 22 مىڭ گېكتار (330 مىڭ مو) سۇ كۆلى بار. يەنە 60 مىڭ گېكتار (900 مىڭ مو) دېھقانچىلىققا باب كېلىدىغان قاقاس يېرى، 333 مىڭ 300 گېكتار (5 مىليون مو) ئورمان ئەھياقىلىشقا باب كېلىدىغان قاقاس يېرى بار. دېھقانچىلىق مەھسۇلاتلىرىدىن كۆممىقوناق، كېۋەز، شال، ياغلىقدان زىرائەتلىرى، قوغۇن - تاۋۇز، مېۋە - چېۋە، كۆكتات قاتارلىقلار بار، بۇلار ئىچىدە شىخۇ گۈرۈچى بىر قەدەر داڭلىق. چارۋىچىلىقتا كالا، قوي ئاساسىي ئورۇندا تۇرىدۇ. سانائىتىدىن كۆمۈرچىلىك، ئېلېكتر قۇۋۋىتى، قۇرۇلۇش ماتېرىياللىرى، كۆن - خۇرۇم ئىشلەش، كىيىم - كېچەك تىكىش، ئېچىتىپ ئىشلەش كەسپى، يېمەكلىك كەسپى قاتارلىقلار بار.   شىخۇ شەھىرىنىڭ ئاساسىي مۇئەسسەسەلىرى ئۈزلۈكسىز مۇكەممەللەشمەكتە. لەنجۇ - شىنجاڭ تۆمۈر يولىنى غەربىي بۆلىكى ۋە دۆلەت تاشيولى 312 - لىنىيىسى شەھەرى توغرىسىغا كېسىپ ئۆتىدۇ، ناھىيە، يېزا تاشيوللىرى تۆت ئەتراپقا تۇتۇشۇپ كەتكەن. 12 مىڭ پروگراممىلىق تېلېفون پۈتۈن مەملىكەت بىلەن تورلاشتۇرۇلغان.   بۇ شەھەرنىڭ مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىدىن شارسۇ لام بۇتخانىسى، مانې خاندانلىقىنىڭ قەدىمكى تۇرالغۇسى، ئۇسۇنلار قەدىمكى قەبرىستانلىقى قاتارلىقلار بار. جەنۇبىي تاغ ئارشىڭى داڭلىق مەنزىرىلىك ساياھەت ئورنى.

كارۋان

	نامىنى ئاڭلاپ باقمىغان مىللەت سۈيەر زات ئىكەن،ئاللا ياتقان يېرىنى جەننەتتە قىلسۇن.

ئىپارە

	مەن ھازىر سەل ئالدىراش بولۇپ قالدىم ،ۋاقىت چىققاندا ئولتۇرۇپ بىر ئىنكاس يازاي! رەھمەت سىزگە!

pakzat0992

	tolganay يوللىغان ۋاقتى  2012-9-12 08:06 AM شىخۇمۇ قەدىمىي دىيارلىرىمىزنىڭ بىرىدۇر . مۇھەممەت توخ ... شىخو قولدىن كەتسە شىنجاڭ قولدىن كىتىدۇ.  بۇ سۆزنى 3ۋىلايەت ئىنقىلابى مەزگىلىدىكى بىر رەھبەر ئېيتقان

pakzat0992

	basut يوللىغان ۋاقتى  2012-9-12 10:08 AM ئىلگىرى ئاڭلاپ باقمىغان مەرىپەتپەرۋەر ئۇستازنى تونۇش ... سىز نەدىن؟

pakzat0992

	narkos يوللىغان ۋاقتى  2012-9-12 02:34 PM _ سىز نەدىن؟ _ شىخودىن _قەيەر ئۇ ؟ سىز شىخونى كىچىك شەھەر دىدىڭىزما؟ كەپ كۆرەپ كىتىڭ،كۈيتۈندىن شىخوغا كىرىپ قانچە مىنۇتتا شىخودىن چىقىپ كىتىسىز،ھىسابلاپ كۆرۈپ ئاندىن سۆزلەڭ

kugul

	نەچچە ۋاقىتنىڭ ياقى بەك ئالدىراش بۇلاپ كىتىپ ، مۇنبەرگە كىرىش ئۇياقتا تۇرسۇن، تورنىمۇ ئاچالمىدىم.  مۇشۇ سەۋەبلىك باشقۇرغۇچىلىقتىنمۇ قالدىم. بۈگۈن سەل بىكار بۇلاپ قاپتىكەنمەن، كىرىپ چىقاي دەپ كىرسەم مۇنۇ تىمىغا كۆزۈم چۈشۈپ قالدى. مەن بۇ تىمىغا چۈشكەن ئىنكاسلاردىن، شىخو شەھىرىنى بىر قەدەر مۇكەممەل چۈشەندىم. شىخو ھەقىقەتەن  بەك ئىللىق ماكان! مەن ئۇيەرنىڭ كىشلىرىنى  بەك ياقتۇرىمەن. نىمىشقا دەمسىز؟ بەك مېھماندوست خەلىق!بىزنىڭ تۇققانلارمۇ با، ئۇلارنىڭكىگە بىرىپ قالساق، خۇددى ئۇزۇن سەپەردىن كەلگەن، ئالاھىدە  باشلىقلارنى كۈتىۋالغاندەك كۈتىدىغان دوستىخىنى كەڭ  بەك مۇلايىم كىشلەر. مەن شىخو شەھىرىنىڭ ھەربىر  ئاسقان ۋىۋىسكىلىرىنى كۆرۈپ ئۇڭايسىزلىنىپ قالاتتىم، پەقەتلا ئۇيغۇرچە خەت تاپالمايسىز. ھەممىسى يا خەنزۇچە ياكى قازاقچە، نىمىشقا شۇنداق بۇلىدىغاندۇ دەپ سوراپ كۆرسەم شەھەر باشلىقى خەنزۇ ۋە قازاق مىللىتى بولغانلىقى ئۈچۈنلا شۇنداق يازىدىكەن. ئۇيغۇرلار بەك ئازكەن. شۇنداق ئازمىكىن دىسە نەگىلا قارىماڭ، ئۇيغۇرلارنى ئۇچىراتقىلى بۇلىدىكەن. بۇيەردە پىۋا بايرىمى دەپمۇ بايراملار باركەن تىخى.شۇڭا شىخو دىسە  ماركىمىكىن دەپ قالغاندۇ؟ بۇيەرنىڭ مۇئاشى، شۇلارنىڭ ئىشلىگەن خىزمىتىگە لايىق ئەمەس بەلكى بەك تۈۋەن ئىكەن. ماڭا تەسىر قىلغان جايلىرى كۆپ ئىدى، يازسام بىر داستان بولغۇدەك !مۇشۇ يەرگىچە سۆزلەي.

basut

	مەن مايتاغدىن پاك زات ئەپەندى.

budak810

	رەھمەت .تارىخىي شەخىستىن يەنە بېرسىدىن خەۋەردار بۇلدۇم.تارىخىمىزدىكى مۇشۇنداق مەرىپەتپەرۋەر ۋە مىللەت سۇيەر شەخىسلىرىمىزدىن كۇپرەك خەۋەردار بۇلساق دىگەن ئۇمۇتتە مەن