شىنجاڭدىكى يەر ناملىرىنىڭ مەنىسى

360

	رەھمەت بىلۋالدىم.  قاغىلىقىتا قاغا كۆپ ئەمەسقۇ،باشقا جايلار بىلەن ئوخشاش.

nomu

	ئا شىنجاڭدىكى يەر ناملىرىنىڭ مەنىسى [ئۇلانما كۆچۈرۈش] تۇش_ئۇيغۇرچە مەنىسى <<ئارچا دەرىخى>> بولۇپ،يەنە<<ئارچا،قارا ئارچا ياكى جۇڭگۇ ئارچىسى>>دىگەن مەنىلەرگە ئىگە. ئاقتۇ_قىرغىزچە مەنىسى <<ئاق تاغ>>. ئۇلۇغچات_قىزغىزچە مەنىسى <<چوڭ تاغ جىلغىسىدىكى ئاچال>>.   شىنجاڭدىكى يەر ناملىرى دېگەندىكى  ئاتۇش دېگەن ئۇقۇم خاتا بوپ قاپتۇ ! توغىرىسى : ئاتۇش : ئارتۇچ دېگەن قەدىمى بىر دەرخنىڭ ئاتىلىشى بولۇپ سولتان سۇتۇق بۇغراخان  دەۋىرىدىن تارتىپ ئالتىن ئارتۇچ دەپ ئاتىلىپ كەلگەن. ئاقتۇ _ ئاققۇ دېەەن ئىسىمدىن كەلگەن !  بۇيەر ئىلگىر ى جەمشىت دەۋىرىدە بىر ئوردا ئىكەن ، ئۇ يەردە بىر تۇران مەلكىسى ئاققۇ ئىسىملىك بىر مەلىكنىڭ ئوردىسى بولغاچىقا شۇنداق دەپ ئاتىلىپتىكەن!!! ئۇلۇغچات:  بۇمۇ ئۇيغۇرچە ئىسىم بولۇپ «ئۇلۇغ ' ۋە «چات»دېگەن ئىككى ئىسىمنىڭ بىركىشىدىن ياسالغان ياسالما ئىسىمدىن  ئىبارەت  ! بۇ دېگەنلىك ئولۇغچات ئىككى تاغ ئارسىغا جايلاشىقان بىر تۇزلەڭلىككە جايلاشىقانلىقى ئۈچۈن ئۇلۇغ ئالىمىمىز مەھمۇد قەشىقىرى  تۈركى تىللار دۋۋانىدا ئۇلۇغچات دەپ ئىسىم قۇيغان. ئاقچى : ئاقىچى دېگەنممۇ ئۇيغۇرچە ئىسىم بولۇپ (قىزىلسۇ قىرغىز ئاپتۇنۇم ئوبلاسىتىدا تېخىچە يەرلىك قىرغىزچە ئىسىم يوق )ئاق مەرۋايىت درگەن مەندە قوللۇنىدۇ! ھۆرمەتىلىك ئەپەندىم ئەڭ ئاۋۋال سىز تۈركى تىللار دېۋانىىنى ئوقپ ئاندى يوللاڭ ! ئۈرۈمچى : قەدىمقى ئۇيغۇر تىلى ! بۇ يەر رۈمچە _ بۇنىڭغا  «ئۈ »ھەرپىنىڭ قوشۇلۇشى بىلەن «چە» نىڭ  ئارقىسىدىكى «ە»«ئى» غا ئاجىزلىشىپ  چىرايلىق بىر ئىسىم «ئۈرۈمچى» مەنى ؛ قەدىمى تۇران دېگەن مەندە قولۇنىلغان بۇ ئىسىم بارلىققا كەلگەن. يەركەن : زىمىن كەڭىرى ، يە كەڭ دېگەن مەندە بار كۆل:ل بۆرە كۆل  بۇ دېگەنلىك ياۋايى بۆرلەر ماكانى قەدىمقى ھون تىلى كورلا : قەدىمقى ھون تىلى .(مۇڭغۇل تىلى يوق )كورلار يۇرتى دېگەن مەندە  ! قەدىمقى ھونلار دەۋىرىدە ئىككى ئەمما ھون مىراخۇرنىڭ ئىسىمى بىلەن ئاتالغانكەن .

nomu

	قىرغىزلار 17860-يىلدىن تارتىپ روسيەنىڭ لېنىگىرات دېگەن جايدىن روسلارنىڭ قوغلىشى بىلەن ھازىرقى ئاقىچى ،ئۈچتۇرپان، ئۇلۇغچات ئاقىتۇ، تۈگۈرمىتى، قاراجۇل قاتارلىق جايلارغا كىلىپ ماكانلاشىقانكەن   شىنجاڭ تەزكىرناملىق كىتابتىن ئېلىندى

barstekin

	قەشقەر كوناشەھەر، دىگەن ئىسىمنىڭ ئۆزىدىنلا چىقىپ تۇرمامدۇ ،-قەدىمى ،كونا شەھەر دەپ...دىمىسىمۇ ئۇ قەشقەردىكى ئەڭ قەدىمى بۈيۈك ماكانلارنىڭ بىرىغۇ ...شۇنداق تۇرسىمۇ يەنە ننىمىشكە زورۇقىمىز يالغان مەنالارنى قوشۇپ...

jimsarlik

	جىمسار---ئۇيغۇرچە مەنىسى جىمجىت شەھەر.

kut__yar

	تىما ئىگىسنى ئەيىپلەپ يۈرمەيلى . ياخشى تىما ، بىلدىغىنىمىز ئاساسىدا تولۇقلاپ ياكى توغرىلاپ ئۆتەيلى ، دىگەندەك خاتالىقلار مەۋجۈت ، مەسلەن : «پەيزاۋات »دىگەن نام «پەيزۇللا بەگنىڭ ئاۋاتى » --- « پەيزۇللانىڭ ئاۋاتى »----«پەيزۇللائاۋات»---«پەيزۇلئاۋات»---- «پەيزاۋات» (بۇيەردە تىلغا ئېلىنغان پەيزۇللاقاراخانىيلار خانلىقىغا ئارسلانخان ھۆكۈمرانلىق قىلىۋاتقان دەۋىردىكى ۋەزىر ھارۇننىڭ ئوغلى ، بۇ كىشى شۇ دەۋىردە پەيزاۋاتنىڭ «يىڭى مەھەللە » يىزىسى ئەتراپىدا بەگلىك قۇرۇپ ، ئاۋات ، گۈللەنگەن يۇرت بەرپا قىلغان . شۇڭا بۇ جاي يۇقارقىدەك نام بىلەن ئاتالغان. ئەمدى «ئىككى دەريانىڭ ئارىسى » دىگەن نام بىلەن ئىزاھلىنىپ قىلىشى مىنىڭچە ، پەيزاۋات ناھىيە مەركىزى جايلشقان يۇرت «بارىن بازىرى » دېيىلدۇ . «بارىن» دىگەن بۇسۆز قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىدىكى «بەھرەيىن»دىگەن سۆزدىن ئۆزگەرگەن بولۇپ ، «بەھرەيىن »نىڭ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مەنسى دەل «ئىككى ئۆستەڭنىڭ ئارىسى ، ئىككى دەريانىڭ ئارىسى » دىگەنلىك بولىدۇ. شۇڭا بۇنوقتا ئارلاشتۇرلۇپ ئەشۇنداق ئىزاھلىنىپ قالغان بولۇشى مۇمكىن.

kut__yar

	قارىقاشمۇ خاتا ئىزاھلىنىپ قاپتۇ. ئەسلىي« قاراقاش دەرياسى » دىگەن نام ئاساسىدا ئۆزگەرگەنمىكىن دەيمەن . مەلۇم بىر ماتىريالدىن كۆرۈشۈمچە ،«يۇرۇڭقاش دەرياسى » بىلەن «قاراقاش دەرياسى » ئەسلىي ناھايىتى كەڭ كەتكەن بىر دەريا بولۇپ بولۇپ ، شەرق تەرىپىدىكى قېشى «يۇرۇق قاش »( قۇياش كۆتۈرۈلدىغان تەرەپ)، غەرب تەرىپىدىكى قېشى «قاراڭغۇ قاش »(قۇياش پاتىدىغان تەرەپ) دىگەن نام بىلەن ئاتالغانىكەن . ھازىر بۇ كەڭ دەريا ئىككى ئېقىنغا ئايرىلىپ، ئەسلىدە تەرىپىنى ئايرىش ئۈچۈن ئىشلەتكەن نام ئىككى دەريانىڭ نامى بولۇپ ، «قارىقاش دەرياسى » بىلەن « يۇرۇڭقاش دەرياسى »نى شەكىللەندۇردى .دىمەك ، قارىقاش ھەرگىزمۇ «قارارەڭلىك قاشتېشى» دىگەن ئىزاھاتتىكى «قارا»دىگەن سۈپەت بىلەن بولۇپمۇ ، «قاشتېشى»دىگەن بۇ ئىسىم بىلەن مۇناسىۋەتسىز .