ئەدەبىي زوقنىڭ ئالاھىدىلىكلىرى

 ئەدەبىي زوق ئوبرازنى ئىدراك قىلىشتىن باشلىنىپ باشتىن – ئاياق ئوبرازدىن ئايرىلمايدۇ،ئىزچىل ھىسسىيات ئىنكاسىغا ھەمرا بولىدىغان بەدىئى تونۇش پائالىيىتىدىن ئىبارەت. يازغۇچىنىڭ ئىجادىيىتى، ئىچكى يۈنىلىشتىن تاشقى يۈزلىنىشكە يۈزلەنگەن بولىدۇ. يەنى ئوبېكتىپ رىئاللىقتىن ئىلھاملانغان ئىچكى مەزمۇن(ھىسسىيات) شەكىللىنىپ، ئاندىن ئۇنى مەلۇم خىل شەكىل بىلەن ئىپادە قىلىدۇ؛ ئەمما كىتاپخاننىڭ كىتاپ ئوقۇشى بولسا سىرتتىن ئىچىگە قاراپ يۈزلەنگەن بولىدۇ. يەنى ئالدى بىلەن تىل ۋاستىسى ئارقىلىق ئەسەرنىڭ تاشقى سەنئەت شەكلى بىلەن ئۇچرىشىپ، ئاستا – ئاستا ئوبرازنىڭ كونكىرت ئىدراكىغا ھەم تەجرىبىسىگە ئىگە بولىدۇ ۋە ئىدىۋىي ھىسسىيات جەھەتتىن كۈچلۈك ئىنكاس قوزغىلىپ، ئىستېتىك ھوزۇرلىنىشقا ئېرىشىلىدۇ ۋە ئەدەبىي ئەسەرنىڭ مەزمۇنىغا ئېرىشىدۇ. كىتاپخان كىتاپ ئوقۇش جەريانىدا ئەدەبىي ئەسەرلەرگە نىسبەتەن شەكىللەنگەن بۇ خىل تاشقى يۈزلىنىشتىن ئىچكى يۈلىنىشكە قاراپ ماڭغان بۇ خىل تەسىرات ۋە تەجرىبە، زوقلىنىش ۋە ھوزۇرلىنىش ئەدەبىي زوق دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ خىل مەنئىۋى پائالىيەتنىڭ خاراكتىرىن ئېلىپ ئېيتقاندا، ئەدەبىي زوقلىنىشمۇ بىر خىل بىلىش پائالىيىتى بولۇپ، بىراق سەنئەت پائالىيىتىنىڭ ئوبرازچانلىقى، ھىسسىياتچانلىقى شۇنداقلا كىتاپخاننىڭ ئەسەر ئوقىغان ۋاقتىدىكى تەسىراتى ۋە تونۇشى ئەلۋەتتە پەن -تېخنىكا ئەسەرلىرىنى ئوقۇش بىلەن ئوخشاشمايدۇ. پەن تېخنىكا ئەسەرلىرىدە دەلىل ۋە ئىسپاتلار تولۇق بولغاندىلا باشقىلارنى قايىل قىلغىلى بولىدۇ ئەمما ئەدەبىي ئەسەرنى ئوقىغان ۋاقىتتا، ئەسەرنىڭ ئېنىقلىقى، تەسىرلىك بەدىئى ئوبرازلار تەرىپىدىن مەستخۇش بولىمىز ياكى تەسىرلىنىمىز. شۇڭا ئەدەبىي زوق باشتىن ئاخىر ئوبرازدىن ئايرىلالمايدۇ، ئىزچىل كۈچلۈك ھىسسىياتقا ھەمرا بولىدۇ، ئۇنىڭ ئىدراكى پائالىيىتى باشتىن – ئاخىر ھىسسىي پائالىيەت بىلەن بىرلىشىپ كەتكەن بولۇپ، ئۇ بىر خىل ئەدەبىي ئەسەرنىڭ ئوبرازلىق تەپەككۈرنى ئاساس قىلغان بەدىئى بىلىش پائالىيىتىدىن ئىبارەت.

يۇقىرىقى ئالاھىدىلىكلەر ئەدەبىي زوقنىڭ يەنە بىر خىل ئالاھىدىلىكىنى بەلگىلىگەن، يەنى ئۇ كۈچلۈك سوبېكىتلىققا ئىگە. ئەدەبىي زوق داۋامىدا، بىر تەرەپتىن ئەسەردىكى ئوبرازلار كىتاپخاننى ئالاھىدە، كونكىرت بەدىئى بوشلۇققا باشلاپ كىرىپ كىتاپخاننىڭ ئۇنداق ياكى مۇنداق ئىدىۋىي ھىسسىياتىنى قوزغىلىشىغا تۈرتكە بولىدۇ؛ يەنە بىر تەرەپتىن، كىتاپخان ئۆز ئىدىيىۋىي ھىسسىياتى ۋە تۇرمۇش تەجرىبىسىگە ئاساسەن، ئەسەردىكى ئوبرازلارنى چۈشىنى ياكى چۈشەندۈرىدۇ ھەتتا بەزىدە ئۆز تەجرىبىسىگە ئاساسەن ئەسەردىكى ئوبرازلارنى تېخىمۇ بېيىتىۋېتىدۇ ياكى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ. بىراق كىتاپخانلارنىڭ ھەممىسى ئايرىم يەككە كىتاپخانلار بولغاچقا، كەچۈرمىشلىرى، ئىدىيىسى، خاراكتىرى، مەدەنىيەت ساپاسى، ھوزۇرلىنىش ئادىتى قاتالىقلاردا پەرق ساقلانغان بولىدۇ، شۇڭا دائىم ئوخشاش بىر ئەسەرگە نىسبەتەن ئوخشىمايدىغان تەسىرات ۋە ھىسسىيات شەكىللىنىدۇ. بۇ خۇددى “ مىڭ كىتاپخاننىڭ مىڭ ھاملىتى بولىدۇ“ دىگەندەكلا ئىش.  “ كىشىلىك تۇرمۇشنى كۈزىتىش يازغۇچىنىڭ ئوخشاش بولماسلىقى بىلەن ئوخشىمايدۇ، ئەسەرنى كۆرگەندە كىتاپخاننىڭ ئۆخشىماسلىقىدىن ئوخشاشمايدۇ“ (لۇشۈن) بۇ خىل پەرقلىق تەسىر، تەجرىبە ۋە تەسىرات گەرچە ئەسەرگە نىسبەتەن بىر خىل بەدىئى تونۇش ۋە ئىگىلەش بولسىمۇ،بىراق ئۇ كۈچلۈك سوبېكتىپ ھىسسىياتقا ئىگە بولىدۇ. شۇڭا ئەدەبىي ئەسەرنى مەڭگۈ پەن تېخنىكىغا تايىنىپ چۈشەنگىلى ياكى ھۆكۈم قىلغىلى بولمايدۇ.  

ئالدىنقى يازما: ئۈرۈمچىنىڭ شاھزادىسى

كېيىنكى يازما: مەملىكەتلىك ئۇيغۇر خەلق داستانلىرى ئىلمىي مۇھاكىمە يىغىنى ۋە داستان ئورۇنلاش كۆرىكى