ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎ

ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎ ﺗﯘﻟﯘﻕ ﺋﯩﺴﻤﻰ ﺋﻪﺑﯘ ﺋﻪﻟﻰ ﺋﺎﻝ ﻫﯘﺳﻪﻳﯩﻦ ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻼ ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎ،ﺋﯚﺗﯩﻦ ﮔﯩﺮﯨﻜﻠﻪﺭ ﺗﻪﺭﭘﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﯞﯨﻜﻪﻧﻨﺎ ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﺎﻥ. 980 ﻳﯩﻠﻰ ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺋﯘﺯﺑﯧﻜﯩﺴﺘﺎﻧﻨﯩﯔ ﺑﯘﺧﺎﺭﺍﻏﺎ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﺎﻓﺸﺎﻧﻪ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻳﯧﺮﯨﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ  1037 ﻳﯩﻠﻰ ﻫﺎﺯىﺭﻗﻰ ﺋﯩﺮﺍﻧﻨﯩﯔ ﻫﺎﻣﺎﺩﺍﻥ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﻳﯧﺮﺩﻩ ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ.ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﭘﯘﺗﯘﻥ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﻰ ﯞﻩ ﻏﻪﺭﯨﭙﺘﻪ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺳﺎﻫﻪﺳﯩﺪﻩ ﺗﯘﻧﯘﻟﻐﺎﻥ ﺋﻪﯓ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯩﺮﺩﯗﺭ .ﻓﯩﺰﻛﺎ،ﻓﻠﻮﺳﻮﻓﯩﻴﻪ،ﻗﺎﻣﯘﺳﭽﯩﻠﯩﻖ (ﺋﻪﻧﻜﻴﻜﻠﻮﭘﻪﺩﯨﺴﺖ) ،ﻣﺎﺗﻤﺎﺗﯩﻜﺎ،ﺋﺎﺳﯩﺘﻮﻧﻮﻣﯩﻴﻪ ،ﯞﻩ ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﯩﭽﯩﻠﻜﺘﻪ ﻛﺎﻣﺎﻟﻪﺗﻜﻪ ﻳﻪﺗﻜﻪﻥ. ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﮔﯩﺮﯨﻚ ﯞﻩ ﺋﯚﺗﯩﻦ ﺗﯩﻠﻠﯩﺮﻏﺎ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﻨﻐﺎﻥ. ﻏﻪﺭﯨﭗ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﭘﻪﻥ ﺳﺎﻫﻪﺳﻨﯩﯔ ﺋﯘﻟﻨﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ. ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎ 980 - ﻳﯩﻠﻰ ﺳﺎﺳﺎﻧﯩﻴﯚﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻐﺎ ﺗﻪﯞﻩ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﻫﻪﻟﻠﻪ ﻫﺎﻛﯩﻤﻨﯩﯔ ﺋﺎﺋﯩﻠﺴﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ. ﺩﺍﺩﺳﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﺴﺪﻩ ﭼﻮﯓ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﻫﻪﻡ ﻛﯩﭽﯩﻜﯩﺪﯨﻨﻼ ﺋﯩﻠﯩﻤﮕﻪ ﻗﯩﺰﯨﻘﻘﺎﻥ.10 ﻳﯧﺸﯩﺪﺍ ﭘﯘﺗﯘﻥ ﻗﯘﺭﺋﺎﻧﻨﻰ ﻳﺎﺩﯨﻼﭖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ، ﻫﻪﻡ ﺋﯘﺯﻯ ﺋﯘﻗﯩﻐﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺷﯧﺌﯩﺮﻟﯩﺮﻧﻰ ﻳﺎﺩ ﺑﯩﻠﮕﻪﻥ.ﺋﯘ 13 ﻳﯧﺸﯩﺪﺍ ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﭽﯩﻠﻜﻜﻪ ﻛﯩﺮﺷﻜﻪﻥ. 16 ﻳﯧﺸﯩﺪﺍ ﺗﯩﺒﺒﻰ ﺋﯩﻠﻤﺪﺍ ﭘﯩﺸﯩﭗ ﻳﯩﺘﻠﮕﻪﻥ، ﻫﻪﻡ ﺩﺍﯞﺍﻻﺷﻘﺎ ﻛﯩﺮﯨﺸﻜﻪﻥ. ﺷﯘ ﭼﺎﻏﺪﯨﻼ ﻟﻮﮔﯩﻜﺎ ﯞﻩ ﻣﯩﺘﺎﻓﯩﺰﯨﻜﻨﻰ ﺋﯘﮔﯩﻨﯩﺸﻜﻪ ﻛﯩﺮﯨﺸﻜﻪﻥ ﺑﯘﻟﯘﭖ ،ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﻜﻰ ﺩﺍﯕﯩﻠﻖ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺋﻪﻫﻠﯩﻠﯩﺮﻧﻰ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯ ﺗﯘﺗﻘﺎﻥ. ﺑﯩﺮﺍﻕ ﻣﯘﺗﻠﻪﻕ ﻛﯚﭖ ﺳﺎﻫﻪﺩﻩ ﺋﻮﺯﻟﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺋﯘﮔﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺳﯩﻨﺎ ﻳﺎﺷﻐﺎﻥ ﺩﻩﯞﯨﺮ ﺳﯩﻴﺎﺳﻰ ﺟﻪﻫﻪﺗﺘﯩﻦ ﺑﯩﺮ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﻗﺎﻻﻳﻤﯩﻘﺎﻥ ﺑﯘﻟﯘﭖ ،ﺑﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺋﯩﺮﺍﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﻫﺎﻛﻤﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﺎﻏﺪﯗﺭﯗﭖ ﺗﺎﺷﯚﭖ ﺋﻮﺭﻧﯩﻐﺎ ﺗﯩﻜﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﻓﺎﺭﺳﯚﺭﻧﯩﯔ ﺳﺎﺳﺎﻧﯩﻴﯚﺭ ﺧﺎﻧﻠﻐﻰ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺮﺯﯨﺴﻘﺎ ﺩﯗﭺ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺋﯩﺪﻯ . ﺑﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺑﯘﺧﺎﺭﺍ ﯞﻩ ﺳﻪﻣﻪﺭﻗﻪﻧﺪ ﺑﯘ ﺧﺎﻧﻠﻘﻨﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﯨﻨﻴﻪﺕ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯﻟﯩﺮﺩﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ ﺑﯘﻟﯘﭖ ،ﺳﺎﺳﺎﻧﯩﻴﯚﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻰ ﺋﺎﺟﯩﺰﻟﯩﺸﺸﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻳﯘﺯﻟﻪﻧﮕﻪﻥ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻛﯘﭺ ﻗﺎﺭﺍ ﺧﺎﻧﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻰ ﻛﯘﭼﯩﻴﺸﻜﻪ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻧﺪﻯ. ﺑﯘ ﺧﺎﻧﻠﯩﻖ ﺑﺎﺭﺍ ﺳﺎﺳﺎﻧﯩﻴﯚﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺯﯨﻤﯩﻨﻠﯩﺮﻧﻰ ﺋﯚﺯ ﻛﻮﻧﺘﺮﻭﻟﯩﻘﯩﻐﺎ ﺋﯧﯩﻠﯩﭗ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ . ﻛﯩﻴﻦ ﺧﺎﺭﻩﺯﯨﻤﻨﻰ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯞﺍﺗﻘﺎﻥ ﺗﯘﺭﻙ ﻏﻪﺯﻧﻪﯞﯨﻠﻪﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻰ ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻟﻪﺷﻜﻪﻥ. ﻫﻪﻡ ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﻖ ﺑﯘ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺗﯘﺭﻙ ﺧﺎﻧﻠﻘﻰ ﺳﺎﺳﺎﻧﯩﻴﯚﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻐﺎ ﻫﯘﺟﯘﻡ ﻗﯩﻠﯩﭗ 999-ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﺳﺎﺳﺎﻧﯩﻴﯚﺭ ﺧﺎﻧﻠﻘﻨﯩﯔ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﻯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯘﺧﺎﺭﺍﻧﻰ ﺋﯩﺸﻐﺎﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺑﯘ ﺋﯩﺮﺍﻥ ﺧﺎﻧﻠﻘﯩﻨﻰ ﭘﯘﺗﯘﻧﻠﻪﻱ ﺋﺎﻏﺪﯗﺭﯗﭖ ﺗﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ.
ﺑﯘ ﺋﯘﭼﯘﺭﯙﺭ ﺋﻪﻧﮕﻠﻴﻪ_ﺷﻮﺗﻠﯚﻧﺪﯨﻴﻪ ﺋﺎﻧﺪﯦﺮﯨﯟ ﺋﯘﻧﯟﯦﺮﺳﯩﺘﺘﻰ ﻣﺎﺗﯩﻤﺎﺗﯩﻜﺎ ﺋﯩﻨﺴﺘﻮﺗﻨﯩﯔ ﺗﻮﺭﺑﯧﺘﯩﺪﻩ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﻣﺎﺗﯩﻤﺎﺗﻜﺎﺷﯘﻧﺎﺳﻠﺮﻯ ﻗﺎﺗﺎﺭﺩﺍ ﺧﺎﺗﯩﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ.
[1]
Retrieved from "http://ug.wikipedia.org/wiki/Ibin_sina"

بۇ ئالىمنى ئەرەبلەر ئەرەب،پارسلار پاس دەيدىكەنغۇ؟زادى قايسسىغا تەۋە بۇ كىشى؟

مەرھۇم  ئىىنىسكىلوپىدىك ئالىم ئابدۇشۇكۇر مۇھەممەت ئىمىن ،پىروفىسسور شىرىن قۇربانلار ئبنىى سىنا ھەققىدە پارىس -تاجىك ئالىمى دىگەن قاراشنى ياقلىغان.

يېقىنقى ماتىرىياللاردىن قارىغاندا ئىبىن سىنا ئۇيغۇر ئالىمى ئىكەن. بۇنى يەنىمۇ تەتقىق قىلىپ بېقىشقا ئەرزىيدۇ. چۈنكى بىز ئۇيغۇرلارنىڭ پەلسەپە سىستىمىسى ئىبىن سىنانىڭ پەلسەپە سىسىتىمىسىنىڭ داۋامى دىيىشكە بولىدۇ.

ھازىرقى كۆپ قىسىم تەتقىقات نەتىجىلىرى ۋە ماقالىلىرىدا ئىبىن سىنانىڭ تاجىك ئىكەنلىكى قەيت قىلىنماقتا، لېكىن ئۇيغۇر ۋە ئەرەپ دىگۈچىلەرنىڭ بارلىقىنى بىلمەيدىكەنمەن.

ئاساسلىق ماتىرىياللاردا  تاجىك  دىيىلىدىكەن ...

ئۇنىڭ تارىخى تۇنۇشتۇرۇلغان كىتاپتائۆزبىكىستانداتۇغۇلغان  تاجىك ەپ تۇنۇشتۇرۇلۇپتۇ ،ئەرەپ دېۋالغانلار ئۇ ياشىغان دەۋر ئەرەپ ئىنپىريىسى زورايغان ،ئوتتۇرا ئاسىيانى بويسۇندۇرغان دەۋرگەدۇچ كەلگەچكە ئۇدەۋردە يېزىلغان كىتاپ ياكى مەدىنيەت بولسۇن ھەممىسى ئەرەپ تېلىدايېزىلغان ياكى ئەرەپ مەدىنيىتى بۇيىچە بولغان كىتاپتا دېيىشچە ئالىم ئۇزىنىڭتۇغۇلغان جايى  جەمەتىنى ئىلىم ئېلىش جەريانىنى تولۇق تۇنۇشتۇرغان ئالىم ئىكەن پەقەت مەن ئەرەپ ياكى تاجك دېمىگەن يېرى بار .  ئۇيىغۇر دىۋالغانلار ئۇ ئۇلۇغ ئالىم فارابىنىڭ شاگىرتى ياكى فارابىنىڭ ئەسىرنى كۆپ ۇقۇغان يېزىپ قالدۇرغان ئەسەرلىرى فارابىنىڭ نەزىريىسىگە ئۇيغۇن بولغاچقا شۇنداق دېگەن بولىشى مۇمكىن
خۇددى مەھمۇت قەشقىرىمۇ "تۇركى تىللا دىۋانى"نى ئەرەپچە يېزىپ قالدۇرغانغا ئوخشاش مۇبادا قەشقەر تەخەللۇسى بولمىغان بولسا ئەرەپلەر خىجىل بولماستىن ئەرەپ دېگەن بۇلاتتى ،

ئىبىن سىنانىڭ تاجىك ئىكەنلىكى پۇت تىرەپ تۇرالىغۇدەك پاكىتلىق ئىش.ئۇنى ئۇيغۇر دېگەن گەپ پەقەت بەزى چاقچاققا ئامراق ئادەملەرنىڭ ئاغزىدىكى گەپ، ئەرەبلەر ئۇنى تا ھازىرغىچە ئەرەب دەپ باقمىدىغۇ دەيمەن.