ئەل سۆيگەن تىۋىپ ئەيسا تومۇرچى ۋە ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرى

  ئۇيغۇر تىبابەتچىلىكى --  ئەقىل -  پاراسەتلىك ئۇيغۇر خەلقنىڭ ئەسىرلەردىن بېرى ياراتقان بىباھا تۆھىپىلىرىنىڭ بىرى بولۇپ ، ئەقىل -  پاراسەت دەستۇرىمىزدىكى ئېنتايىن قىممەتلىك غەزىنىلەر مۇجەسىمىدۇر . ئۇ پەيدا بولغاندىن باشلاپ تاكى ھازىرغىچە 2 مىڭ نەچچە يۈز يىللىق تارىخى جەرياندا ئوخشاش بولمىغان دەۋىر ، ئوخشاش بولمىغان شارائىتلاردا ئۈزلۈكسىز بېيىپ ۋە تاكامۇللىشىپ ، ئۇيغۇر مەدەنىيەت تارىغىدىكى چاقناپ تۇرغان بىباھا گۆھەرگە ئايلاندى . شۇنداقلا ، ئۆزىدىكى بىر قاتار ئالاھىدىلىكلىرىنى گەۋدىلەندۈرۈپ ، ئۇيغۇر خەلقى ھەمدە قېرىنداش مىللەت خەلقلىرىنىڭ كېسەللەرگە قارشى تۇرۇش ۋە كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئىشلىرىغا ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشۇپ كەلدى .
  ئۇيغۇر تىبابەتچىلىكى پەيدا بولغاندىن باشلاپ تاكى ھازىرغا قەدەر سانسىزلىغان كىشىلەر ئۇيغۇر تىبابەتچىلىكىنى ئۆگىنىش ، تەرەققىي قىلدۇرۇش ۋە خەلق ئاممىسىدىكى تۈرلۈك كېسەللىكلەرنى داۋالاپ ، ئۇلارغا سالامەتلىك ، بەخىت ئاتا قىلىش جەھەتتە ئۆچمەس تۆھپىلەرنى ياراتتى ۋە يارىتىۋاتىدۇ . بۇ جاپاكەش تۆھپىكارلارنى خەلق ئاممىسى داۋاملىق سېغىنىدۇ ۋە ئاغزى -  ئاغزىغا تەگمەي ماختىشىدۇ . تارىخ تۆھپىكارلارنىڭ تۆھپىسىنى قەدىرلەيدۇ . شۇڭا ، ئۇزۇن تارىخقا ئىگە شۆھرەتلىك ئۇيغۇر تىبابەت ئېقىنى ئۆزىنىڭ سانسىزلىغان تۆھپىكار نامايەندىلىرى بىلەن دۇنيا ، جۈملىدىن ئېلىمىز تىبابەت ئېلمى تەرەققىيات سەھنىسىدە پەخىرلىك ئورۇن تۇتىدۇ ، ھالال نىيەتلىك تۆھپىكار تىۋىپلىرىنىڭ نامى تارىخ بېتىدىن جۇلالىنىپ ، ئەۋلاتلارنىڭ كۆڭۈل تۆرىدە قەدىرلىنىدۇ .
  مەن بىر ئۇيغۇر تىبابەت ۋارىسى ،ئەۋلادى بولۇش  سالاھىيىتىم بىلەن بۇ كەسىپتىن سۆيىنىمەن . تارىختا ئۆتكەن دۇرۇس نىيەت ، ۋۇجۇدىدىن ئۇلۇقلۇق تارقىتىپ ، بىتاپقا باش پاناھ بولۇپ ئۈن -  تۈنسىز تۆھپە قوشۇپ ، مېھەنتلىك ئەجرىدىن تارىختا قىممەتلىك ئۆمۈر داستانلىرىنى يازغان جاپاكەش ئۇستاز تىۋىپلەردىن سۆيىنىمەن . ئەقىل -  پاراسەت ، شىپالىق چارە -  ئاماللىرى بىلەن بىمارلارنى ئاغرىق ئازابىدىن خالاس قىلغان تۆھپىكار تىۋىپلەرنىڭ ئىش ئىزلىرىنى ئاڭلىسام ئاشۇ تۆھپىكار ئۇستازلاردىن چەكسىز مەمنۇنلۇق ئىچىدە پەخىرلىنىمەن . ھايات چەكسىزلىكى ۋە ئۆمۈر چەكلىكلىكى دەۋىرلىكىدە ئەۋلاتلار قەلبىگە تۆھپىكارلارنىڭ بۈيۈك تۆھپىسىنى سىڭدۈرۈشنى ھەر ۋاقىت ئويلايمەن . مانا بۇ تۇرمۇش پەلسەپەمدىكى يەكۈنۈم . مۇشۇ يەكۈن ئارمانلىرى ئىچىدە بوش ۋاقىتلارنىڭ پۇرسەتلىرىگە ئېرىشسەم تۈرلۈك مەزمۇندىكى كىتاپلارنى بىر -  بىرلەپ قولغا ئالىمەن . يېقىندا ، قەشقەر يېڭىشەھەر ناھىيىسى نەشىر قىلدۇرغان « يېڭىشەھەر تەزكىرىسى » نامىلىق چوڭ ھەجىملىك كىتاپنى كۆرۈۋېتىپ ، يېڭىشەھەر ناھىيىسىدە ئۆتكەن تۆھپىكارلار سەھىپىسىدىكى « ئاتاقلىق تىۋىپ -  ئەيسا تومۇرچى » دىگەن تەرجىمالنى ئۇچۇرۇتۇپ ، ئىخلاس بىلەن قايتا -  قايتا ئوقۇپ چىقتىم . قەلبىمدىكى ھۆرمەت ۋە ئىپتىخارلىقنى ئوقۇرمەنلەرگە تەقدىم ئېتىش ئۈچۈن مەزكۇر ماقالەمنى دىققىتىڭلارغا سۇنىمەن .
  ئەل ئىچىدە تونۇلغان ھۆكىما ، ئاتاقلىق ئۇيغۇر تىبابەت پىشىۋاسى ، تىبابەتشۇناس ، ئەل سۆيەر تىۋىپ ئەيسا دۆلەت ( ئەل ئىچىدە ئەيسا تومۇرچى دىگەن نام بىلەن تونۇلغان ، « تومۇرچى » دىگەن سۆز تومۇر تۇتقۇچى دىگەن مەنىدە ) 1873 -  يىلى 10 -  ئاينىڭ 27 -  كۈنى قەشقەر يېڭىشەھەر ناھىيىسىنىڭ ھاراپ يېزا 18 -  كەنت 1 -  مەھەللىسى ( ھازىرقى يېڭىشەھەر ناھىيىسىنىڭ يېڭىئاۋات يېزا كاپپا 5 -  كەنت 1 -  مەھەللىسى ) دىكى مەرىپەتپەرۋەر ، تىۋىپ ۋە سۇنۇقچى دۆلەت ئەيسا ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن . ئۇ ، ئوقۇش يېشىغا يەتكەندىن كېيىن دادىسىدىن ساۋاق ئېلىپ ئەرەپ تىلىدىن ساۋاد چىقىرىپ ئۆز يۇرتىدىكى دۆڭقىشلاق مەدىرىسىدە ئوقىغان . بالاغەتكە يەتكەندىن كېيىن ، ئاتا كەسپىگە ۋارىسلىق قىلىپ ئۇيغۇر تىبابەت ئىلمىنى چەكسىز ئىخلاس بىلەن ئۆگەنگەن . ئۇ چوڭ بولۇپ مۇستەقىل تۇرمۇش كەچۈرۈش ئىقتىدارىغا ئىگە بولغاندىن كېيىن قەشقەردىكى خانلىق مەدىرىستە ئوقىغان ، ئۇ خانلىق مەدىرىستە ئوقۇش جەريانىدا پارىس ، ئوردو تىللىرىنى پۇختا ئۆگىنىپ ، « ئەبۇ ناسىر فارابى » ، « ئەبۇ ئېلى ئىبىنسىنا » ، « جامالىدىن قەشقىرى » ، « ئىمامدۇدىن قەشقىرى » ....  قاتارلىق ئالىملارنىڭ تارىخى تەرجىمالىنى ئىخلاس بىلەن ئۆگىنىپ ، ئۇلارنىڭ شۇ دەۋىرگە يىتىپ كەلگەن تىبابەتكە ئائىت ئەسەرلىرىدىن مول نەزىرىيىۋى بىلىمگە ئىگە بولۇپ ، ئۆزىنىڭ نەزىرىيىۋى بىلىمىنى تېخىمۇ مۇستەھكەملىگەن . ئوقۇشنى تاماملىغاندىن كېيىن ئۆز يۇرتىغا قايتىپ كىلىپ دادىسى بىلەن بىرلىكتە ئۇيغۇر تىبابەت داۋالاش كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىپ ، بىمارلارنىڭ دەردىگە داۋا ، رەنجىگە شىپا ئەيلەپ ، ئەل ئىچىدە ھۆرمەتكە سازاۋەر بولغان . ئۇ تومۇر تۇتۇپ كېسەل تەكشۈرۈشتە ئالاھىدە ئىقتىدارىغا ئىگە بولغاچقا ئەل ئۇنىڭدىن سۆيۈنۈپ « ئەيسا تومۇرچى » دەپ پەخىر بىلەن ئاتاشقان ۋە « ئەيسا تومۇرچى » دىگەن نام بىلەن ھەر قايسى يۇرۇتلارغا تونۇلغان .
  ئەيسا تومۇرچى ئۆزىنىڭ تىبابەتتىكى بىلىمى ۋە يۇرىت ئىچىدىكى ھۆرمىتىدىن قانائەت تېپىپ ، قىلچە مەغرۇرلانماي 1916 -  يىلىدىن باشلاپ شىنجاڭنىڭ تاغۇ -  دەريا ۋە يايلاقلىرىنى كېزىپ نۇرغۇنلىغان دورا ئەۋرىشكىلىرىنى توپلاش بىلەن بىر چاغدا ھازىرقى ئوتتۇرا ئاسىيادىكى بىر قىسىم ئەللەرگە بېرىپ ، ئۇ يەردىكى تونۇلغان تىۋىپلەر بىلەن تۇنۇشۇپ ئۆز بىلىمىنى يەنىمۇ مۇكەممەللەشتۈرگەن . بۇ جەرياندا ئۇ ، ئۇيغۇرلار كۆپرەك ئولتۇراقلاشقان بىر شەھردىكى بىر ئۆزبىك تىۋىپنى ئۇستاز تۇتۇپ ، ئۇنىڭدىن قېتىرقىنىپ ئۆگىنىپ ، ئۆزىنىڭ كېسەل تەكشۈرۈش ، داۋالاش ، دورا تەييارلاش جەھەتتىكى تېخنىكا سەۋىيىسىنى يەنىمۇ مۇستەھكەملىگەن . 1922 -  يىلى ئۆز ۋەتىنىگە قايىتىپ كىلىپ ، قەشقەر يېڭىشەھەر ناھىيە خانئېرىق بازىرىدىكى ئابدۇقادىر تومۇرچى بىلەن بىرلىشىپ شىپاخانا ئاچقان ، كېيىنچە ئۆز يۇرىتى ھاراپ يېزىسىغا قايتىپ ئۆز ئائىلىسىدە شىپاخانا ئاچقان . ئۇ ئۆمىرىدە 3 -  ئوغلى ناسىر ئەيسا ، 4 -  ئوغلى ياقۇپ ئەيسالارنى ئۆز كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىشقا دالالەت قىلىپ ، ئۇلارنى ئەتراپلىق تەربىيلەپ ، بۇ ئىككى ئاكا -  ئۇكا تىۋىپلەرنىڭ نامىنى يىراق -  يېقىنلارغا تارقاتقان . ئۇلاردىن باشقا ھاراپ يېزىسىدىن ئابباس قارى ، قۇربان مۇللا ، يوپۇرغا ناھىيىسىنىڭ ئاچچىق يېزىسىدىن توختى تۇرسۇن ، مۇھەممەد خۇداربەرى قاتارلىق 20 نەچچىدىن ئارتۇق شاگىرىت تەربىيلىگەن . ئەل سۆيگەن تىۋىپ ئەيسا تومۇرچى ئۆزىنىڭ ئۆمۈر مەنزىللىرىدە بىتاپلارنىڭ يىغىسىغا تەڭ يىغىلاپ ، كۈلكىسىگە جۈر بولۇپ ئۆزىنىڭ تىببى ئەخلاق پەزىلىتى بىلەن دىللارنى سۆيۈندۈرۈش بىلەن بىر چاغدا ئۇيغۇر تىبابەت ئىلمى ساھەسىدە قېتىرقىنىپ ئىزدىنىپ ، تېرىشىپ ئۆگىنىپ ئۆز كەسپىدىن ئۆزىگە خاس قەدىر قىممەت ، بەلگىلىك ھۆرمەت تېپىش بىلەن قانات تاپماي ، كېيىنكى ئەۋلاتلار ئۈچۈن باش قاتۇرۇپ « سىناقتىن ئۆتكەن مەخپى رېتىسىپلار » ، « كېسەللىك ۋە شىپالىق رېتىسىپلار » ، « كېسەللىكنىڭ پەيدا بولۇش جەريانى ۋە شىپاسى » ، « شىنجاڭنىڭ دورا -  ئۆسۈملۈكلىرى » ....  قاتارلىق 8  پارچە رىسالە يېزىپ چىققان . ئەپسۇس ، بۇ تۆھپىكار تىۋىپ مەدەنىيەت زور ئىنقىلابىدا ناھەق قارلىنىپ قىزىل قوغدۇغۇچىلار تەرىپىدىن تارتىپ چىقىرىلىپ ، ئېگىز قالپاق كەيدۈرۈلۈپ يېزىدا سازايى قىلدۇرۇلغان ، مول تەجىرىبىلىرىنىڭ ھوسۇلى بولغان رىسالىلىرى مۇسادىرە قىلىنىپ كۆيدۈرۈلگەن ھەمدە ھۆرمەت ساھىبى بولغان بۇ تىۋىپ ئۆينىڭ تورىسىغا ئېسىپ قويۇش ئارقىلىق 1968 -  يىلى پاجىئەلىك ئۆلتۈرۈلگەن . گەرچە ئۇ ئالەمدىن ئۆتكەن بولسىمۇ ، ئۇنىڭ ۋارىسلىرىدىن 9 نەپەر كىشى تا ھازىرغىچە ئەجداد روھىنى قەلبىدە چاقنىتىپ كەلمەكتە .
  مەرھۇم ئەيسا تومۇرچىنىڭ ۋارىسى بولغان ئەۋلاتلاردىن ناسىر ئەيسا  1956 -  يىلى سەھىيە سېپىگە قوشۇلۇپ ،  پارتىيە ، ھۆكۈمەت ۋە سەھىيە تارماقلىرىنىڭ يىتەكچىلىك قىلىشى نەتىجىسىدە 1956 -  يىلى يېڭىشەھەر ناھىيە ھاراپ يېزىلىق دوختۇرخانىنى ، 1982 -  يىلى يېڭىشەھەر ناھىيىلىك ئۇيغۇر تىبابەت شىپاخانىسىنى قۇرغان ھەمدە 2 دوختۇرخانىنىڭ باشلىقى ۋە ئاساسلىق دوختۇرى بولغان . 1993 -  يىلى شەرەپ بىلەن پىنسىيىگە چىققان . ئۇ ، ھازىرغىچە ئائىلىسىدە دەم ئالغاچ يەنىلا بىمارلارنىڭ دەردىگە يىتىپ كەلمەكتە . ناسىر ئەيسا ئۆز پەرزەنتلىرىگە تەلەپچان كىشى بولۇپ ، ئۆز پەرزەنتلىرىنى ئاتا كەسپىگە ۋارىسلىق قىلىشقا تەشەببۇس قىلغان .
  ئۇنىڭ پەرزەنتلىرىدىن  ئوغلى كامىلجان ناسىر قەشقەر تىببى  مەكتىۋى ۋە ئۇيغۇر تىبابەت خادىملىرىنى تەربىيلەش كۇرىسىدا ئوقىغان ، ھازىر يەككە تىۋىپلىق بىلەن شۇغۇللانماقتا .
  قىزى ئىبادەتگۈل ناسىر قەشقەر تىببى مەكتىپىنىڭ داۋالاش كەسپىنى پۈتتۈرۈپ يېڭىشەھەر ناھىيىلىك خەلق دوختۇرخانىسىنىڭ يۇقۇملۇق كېسەللىكلەر بۆلۈمىدە دوختۇر بولۇپ ئىشلەۋاتىدۇ .
  قىزى نۇرسىمانگۈل ناسىر شىجاڭ تىببى ئىنىستىتۇتىنىڭ قارمىقىدىكى سىستىرالىق مەكتىۋىنى پۈتتۈرۈپ ، ھازىر يېڭىشەھەر ناھىيە باغچى يېزىلىق پىلانلىق تۇغۇت پونكىتىدا ئىشلەۋاتىدۇ .
  ناسىر ئەيسانىڭ كىلىنى گۈلنار قۇرۇقلۇق ئارمىيە 12 -  دوختۇرخانىسىنىڭ كادىرلار بۆلۈمىدە سىستىرالىق بىلەن شۇغۇللانماقتا .
  مەرھۇم ئەيسا تومۇرچىنىڭ 4 -  ئوغلى ياقۇپ ئەيسا 1983 -  يىلىدىن 1993 -  يىلىغىچە يېڭىشەھەر ناھىيىلىك ئۇيغۇر تىبابەت شىپاخانىسىنىڭ ئاساسلىق دوختۇرى بولۇپ ئىشلەپ پىنسىيىگە چىققان ، ھازىرغىچە ئائىلىسىدە داۋالاش پونكىتى ئېچىپ بىمارلارنىڭ ئالقىشىغا ئېرىشىپ كەلمەكتە .
  ياقۇپ ئەيسانىڭ ئائىلىسىدىن ئۇنىڭ ئايالى ئىبادەتگۈل قەشقەر تىببى مەكتىۋىنىڭ داۋالاش كەسپى سىنىپىنى پۈتتۈرۈپ يېڭىسار ناھىيىلىك خەلق دوختۇرخانىسى ، يېڭىشەھەر ناھىيە ھاراپ يېزىلىق دوختۇرخانا ، يېڭىشەھەر ناھىيىلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش پونكىتى قاتارلىق جايلاردا ئىشلگەن ، 2005 -  يىلى پىنسىيىگە چىققان .  ئۇنىڭ پەرزەنتلىرىدىن چوڭ ئوغلى ئىرادىلجان خوتەن ئۇيغۇر تىبابەت ئالى تېخنىكومىنى پۈتتۈرۈپ دادىسى بىلەن بىرلىكتە يەككە داۋالاش بىلەن شۇغۇللانماقتا .
  قىزى مەريەمگۈل ياقۇپ قەشقەر تىببى مەكتىۋىنىڭ سىسىتىرالىق كەسپى سىنىپىنى پۈتتۈرگەن بولۇپ ھازىر يېڭىسار ناھىيە ماڭشىن يېزىلىق دوختۇرخانىدا ئىشلەۋاتىدۇ .
  ئەجداد ئۈمىدى ئەۋلاتلار قەلبىدە ئەۋلاتلارنىڭ تېرىشچان ، تەلەپچانلىقى ئەجداد روھىنى سۆيۈندۈرگۈسى . مەشھۇر تىۋىپ ئەيسا تومۇرچىنىڭ يۇقارقى 9  نەپەر ئىز باسارىنىڭ دەۋرىمىزدىكى ئۆزىگە خاس تۆھپىلىرى جەمئىيەت ۋە ئادەملەر قەلبىدە بەلگىلىك تەسىر قوزغاپ كەلمەكتە . « ھەر گۈلنىڭ ھۆسنى پۇرىقى ئۆزگىچە » دىگەندەك بۇلارنىڭ ئۆزىگە خاس تەجىرىبىلىرى ۋە ئىلمى ئەمگەكلىرى بار .
  ناسىر ئەيسانىڭ 52 يىللىق داۋالاش تارىخى جەريانىدا ئىچكى كېسەللىك ساھەسىدە ئۆزىگە خاس نەتىجە ياراتقان بولۇپ ، دىئابېت ، مەزى بېزى ، ئەر ، ئاياللاردىكى توغماسلىق ، روھى كېسەل ....... قاتارلىق كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا بەلگىلىك ئىقتىدارنى يىتىلدۈرگەن .  ئىلگىرى -  ئاخىر بولۇپ ھەر دەرىجىلىك گېزىت -  ژورناللاردا 30 پارچىدىن ئارتۇق ئىلمى ماقالە ئېلان قىلدۇرغان ، « ئۇيغۇر تىبابىتىدە جاھىل كېسەللىكلەرنى داۋالاش ئۇسۇللىرى » ، « ئۇيغۇر تىبابىتىدە يۈرەك قان تومۇر كېسەللىكلىرىنى داۋالاش ئۇسۇلى » نامىلىق كىتاپلارنى يازغان . ئۇ ئىچكى كېسەللىكلەرنى داۋالاش جەھەتتە مۇئەييەن تەجىرىبىگە ئىگە تىۋىپ بولۇپ جەمئىيەتتە ئۆزىگە خاس ھۆرمەتكە ئىگە .
  ياقۇپ ئەيسا 40 يىللىق داۋالاش تارىخى جەريانىدا ئۆزىگە خاس تەجىرىبە ياراتقان بولۇپ ، بۆرەككە تاش چۈشۈش ، پالەچ ، سەرتان ( راك ) قاتارلىق كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا مول تەجىرىبىگە ئىگە . ئۇ ئىلگىر -  ئاخىر بولۇپ 15 پارچىغا يېقىن ئىلمى ماقالە يېزىپ ھەر دەرىجىلىك گېزىت -  ژورناللاردا ئېلان قىلىغان ، « ئۇيغۇر تىبابىتىدە تەجىرىبىدىن ئۆتكەن رىتىسىپلار » نامىلىق كىتاپنى يېزىپ چىققان .
  كامىلجان ناسىر 18 يىللىق داۋالاش تارىخى جەريانىدا ئۆزىگە قاتتىق تەلەپ قويۇپ قېتىرقىنىپ ئۆگىنىپ ، ئەستايىدىل ئىزدىنىپ داۋالاش جەھەتتە مەلۇم نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرگەن . ئۇنىڭ تىرە كېسەللىكلىرىنى داۋالاشتىكى تەجىرىبىسى كۆزگە كۆرىنەرلىك بولۇپ بۇ جەھەتتە مەلۇم ئىلگىرلەشلەرنى قولغا كەلتۈرگەن ، ئىلگىر -  ئاخىر بولۇپ 60 پارچىدىن ئارتۇق ئىلمى ماقالە ۋە تىببى ساۋات خاراكتىرلىق ماقالىلەرنى يېزىپ « ئۇيغۇر تىبابەت ژورنىلى » ، « قەشقەر گېزىتى » ، « شىنجاڭ رادىئو -  تېلېۋىزىيە گېزىتى » قاتارلىقلاردا ئېلان قىلغان . ئۇنىڭ « ئۇيغۇر تىبابىتىدىكى ئارتۇقچىلىق ۋە يىتەرسىزلىكلەرگە نەزەر » ، « ئۇيغۇر تىبابىتىدە كالا تەمرەتكىسىنى داۋالاش جەريانىدىكى يېڭى بايقاش » ، « كالا تەڭگە تەمرەتكىنى داۋالاشتىكى يېڭى تەجىرىبە » نامىلىق 3 پارچە ماقالىسى ئاپتونوم رايون ۋە ۋىلايەت دەرىجىلىك ئۇيغۇر تىبابەت ئىلمى مۇھاكىمە يىغىنلىرىدا ئالماشتۇرۇلغان . « ئۇيغۇر تىبابىتىنىڭ سىناقتىن ئۆتكەن ئاددى رىتىسىپلىرى » نامىلىق كىتاپنى يېزىپ نەشىرگە سۇنغان . ئۇ ، جاھىل تىرە كېسەللىكلىرىدىن كالا تەمرەتكىسى ، ئاق كېسەل ........  قاتارلىقلارنى داۋالاشتا مەلۈم ئىلگىرلەشلەرگە ئېرىشكەن . 1999 -  يىلى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ياش ۋە ئوتتۇرا ياش مىللى تىۋىپ دورىگەرلەر تەتقىقات جەمئىيىتىنىڭ ھەيئەت ئەزاسى بولۇپ سايلانغان . 
  ئىرادىلجان ياقۇپ داۋالاش بىلەن شۇغۇللانغان 8 يىلدىن بېرى ئۇيغۇر تىبابەت دورىگەرلىكى بويىچە ئۆزىگە خاس ئىقتىدار ياراتقان .
  دەۋرىمىز ئۆز تۆھپىكارلىرىدىن سۆيىنىدۇ ، خەلقىمىز تۆھپىكارلاردىن پەخىرلىنىدۇ . كىمكى ئۆمۈر مەنزىللىرىدە ئۆزىگە خاس نەتىجە ياراتسا تارىخ ئۇلارنى قەدىرلەيدۇ . مەن بۇ ماقالەم ئارقىلىق ئەل سۆيگەن تىۋىپ ئەيسا تومۇرچى ۋە ئۇنىڭ ئەۋلاتلىرىنىڭ ئۇيغۇر تىبابەت ئىشقىدا ئىزدىنىپ ئوتلۇق مېھىرىنى بىتاپلارغا بېغىشلاش جەريانىدىكى ئىش پائالىيەتلىرىنى قىزىققۇچىلار ئۈچۈن يەتكۈزۈش مەقسىتىدە « شاكىلىنى ئايرىپ مېغىزىنى تاللاش » پرىنسىپىنى مىزان قىلىپ دىققىتىڭلارغا سۇندۇم . گەرچە بۇ جەمەت ئۆز تۆھپىلىرى ئۈچۈن نوپۇزلۇق ئورۇنلارنىڭ كاتتا مۇكاپاتىغا ئېرىشمىگەن بولسىمۇ ئۆزلىرىنىڭ پاك قەلبى ، ھالال نىيىتى ، گۈزەل ئىنسانى خىسلەت ، ئۆزگىچە تىببى ئەخلاق ۋە دۇرۇس نىيىتى بىلەن ھەر مىللەت خەلقىنىڭ ھۆرمەت تورىدىن بەلگىلىك ئورۇن ئالغان . بىمارلار قەلبىدە ئۇنتۇلغۇسىز تەسىرتلارنى قالدۇرغان ، شۇ سەۋەپ بۇلار ھۆرمەتكە لايىق ، ئاۋامنىڭ ياخشى باھاسى ، ئەڭ كاتتا مۇكاپات ، ئاۋامنىڭ خالىس دۇئاسى ئەڭ بىباھا ئىنئام . تارىخ ئۆز تۆھپىكارلىرىنى ھەرگىز نەزەردىن ساقىت قىلمايدۇ ۋە قەدىرلەيدۇ . ئىنسان تۆھپىسى بىلەن قەدىرلىك ۋە ھۆرمەتكە لايىق . مەن بۇ ماقالەمنى كامىلجان ناسىر ( دىلداش ) نىڭ  مۇنۇ مىسرالىرى  بىلەن ئاخىرلاشتۇرۇشنى لايىق كۆردۈم .
ئىنساننىڭ قىممىتى ئۆلچەنمەس زەردىن ،
ئۆلچىنەر ئەل ئۈچۈن تۆكۈلگەن تەردىن .
سۆيىنەر ئەۋلاتلار ئىپتخارلىنىپ ،
ئەجرىدىن ياخشى نام قالدۇرغان ئەردىن .

2008 -  يىل  فېۋرال

( ماقالە ئۈچۈن پايدىلانغان ماتىرىيال مەنبەسى : قەشقەر يېڭىشەھەر ناھىيىسى نەشىر قىلدۇرغان « يېڭىشەھەر تەزكىرىسى » نامىلىق كىتاپ )     

يائاللا ئۇيغۇرلار ئىچىدىن چىققان 3ئەۋلات تىببى ئائىلى ئىكەنغۇ بۇ، ئاپىرىن ھە دىگەندە ئۇسۇل، ناخشا جەمەتى بولۇپلا كەتمەيلى . ئانچە مۇنچە تىببى ئىلىم، تەبىپەن ساھەلىرىدىمۇ بىر قانچە ئەۋلات داۋاملاشقان، ئىزباسار تەربىيەلەيدىغان ئائىلىلىرىمىزمۇ مەيدانغا كەلسىدى. كاتتا جامائەت ئەرباپلىرىنىڭ پەرزەتلىرى لايغەزەل، ئالىملىرىمىزنىڭ پەرزەتلىرى ناخشىچى،ئۇسۇلچى، كۆزگە كۈرۈنگەن يازغۇچىلىرىمىزنىڭ پەرزەتلىرى ناۋاي، موزدوز بولۇپ كەتمىگەي، بالىنىڭ خۇي-پەيلىنى ئوخشۇتۇپ تۇغۋالغىلى بولمىسىمۇ، ئائىلە تەربىيىسى چوقۇم پەرزەتنى شۇ ئائىلە كىشىلىرىدە بولۇشقا تىگىشلىك ئىسىل ئەخلاقى پەزىلەت بىلەن تەمىن ئېتىشى كېرەك. ئارسىلانغا ئەگىشىپ تۇرۇپمۇ ئارسىلان بولالمىساڭ، لالما ئىش بولمىغىن دىمەكچىمەن.