كوپېنھاگېن نەزەرىيە فىزىكىسى تەتقىقات ئورنى

كوپېنھاگېن نەزەرىيە فىزىكىسى تەتقىقات ئورنىبۇ تەتقىقات ئورنى دانىيىنىڭ كوپېنھاگېن ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى نەزەرىيە فىزىكىسى پروفېسسورى نيېلىس بورنىڭ تەشەببۇسى بىلەن 1921-يىلى 3-ئايدا قۇرۇلغان، كۋانت نەزەرىيىسى، بولۇپمۇ كۋانت مېخانىكىسى جەھەتتىكى تەتقىقاتقا ئالاھىدە تۆھپە قوشقان بولۇپ، ئەينى چاغدا ناھايىتى تېزلا فىزىكىنىڭ خەلقئارادىكى ئۈچ چوڭ تەتقىقات مەركىزىنىڭ بىرىگە ئايلانغان، نۇرغۇنلىغان فىزىكلار ئۇنى «فىزىكا ساھەسىدىكىلەرنىڭ ھەج-تاۋاپ قىلىدىغان جايى» ۋە كۋانت مېخانىكىسى تەۋەللۇت بولغان جاي دەپ ئاتىشىدۇ.

بۇ ئورۇن پەن جەھەتتىكى خەلقئارا ھەمكارلىقنى ئاكتىپ تەشەببۇس قىلىدۇ، دۇنياغا مەشھۇر بەزى فىزىكلار مۇشۇ يەردە خىزمەت قىلغان، ئۆگەنگەن ياكى لېكسىيە سۆزلىگەن، بۇ جاينى زىيارەت قىلغان. نەچچە 10 يىلدىن بۇيان، كوپېنھاگېن نەزەرىيە فىزىكىسى تەتقىقات ئورنى 600 دىن ئارتۇق چەت ئەللىك ئالىمنى تەربىيىلىدى، ئۇلارنىڭ نۇرغۇنلىرى دۇنياغا مەشھۇر ئالىملارغا ئايلىنىپ، بۇلاردىن ئون نەچچىسى نوبېل مۇكاپاتىغا ئېرىشتى.

بۇ تەتقىقات ئورنىنىڭ شانلىق مۇۋەپپەقىيەتلەرگە ئېرىشىشىدىكى ئاساسىي سەۋەب، بۇ يەردە دۇنياغا مەشھۇر كوپېنھاگېن روھى، يەنى كەمتەرلىك، ئوچۇق كۆڭۈللۈك، قىزغىنلىق، ئەركىنلىك، باراۋەرلىك ئاساسىدىكى ئىلمىي مۇزاكىرە ۋە تولۇق خەلقئارا ھەمكارلىق روھىنىڭ بولغانلىقىدا. مانا مۇشۇ خىل ئېسىل مەنىۋى پەزىلەت سەۋەبىدىن، ئۇلار دۇنيا بويىچە ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدىغان نەزەرىيە فىزىكىسى ئېقىمى − كوپېنھاگېن ئىلمىي ئېقىمىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك بەرپا قىلدى.

كوپېنھاگېن نەزەرىيە فىزىكىسى تەتقىقات ئورنى بۇ ئىلمىي ئېقىم تەجرىبە پاكىتىنى چىقىش قىلىپ نەزەرىيە بەرپا قىلىش ۋە نەزەرىيىنىڭ توغرىلىقىنى تەجرىبە نەتىجىسى ئارقىلىق سىناشتا چىڭ تۇردى. شۇڭا، كۋانت مېخانىكىسى مەسىلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ توغرا يولىنى تېپىپ، ماترىتسا مېخانىكىسىنى بەرپا قىلدى، ئېنىق ئۆلچىگىلى بولماسلىق مۇناسىۋىتىنى بايقىدى، كۋانت مېخانىكىسىنىىڭ ستاتىستىكىلىق چۈشەندۈرۈشىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، ھازىرقى زامان فىزىكا ئىنقىلابى ئۈچۈن زور تۆھپىلەرنى قوشتى.

كوپېنھاگېن نەزەرىيە فىزىكىسى تەتقىقات ئورنىكوپېنھاگېن ئىلمىي ئېقىمىنىڭ مۇۋەپپەقىيىتى ئۆزلىرىنىڭ ئىلمىي مۇزاكىرە نەتىجىسىدىلا ئەمەس، بەلكى ئۇلارنىڭ ئېينىشتېيىن ۋەكىللىكىدىكى پەن پىرلىرى بىلەن بولغان ئۆتكۈر نەزەرىيە جەڭلىرىدە ئىپادىلىنىدۇ. نەزەرىيە جەڭلىرىنىڭ نەتىجىلىرى فىزىكا يەنىمۇ تەرەققىي قىلغاندا ئايدىڭلىشىدۇ، لېكىن جاپا-مۇشەققەتتىن قورقمايدىغان، ھەقىقەتتە چىڭ تۇرۇشقا جۈرئەتلىك بۇ خىل روھ بور ۋە ئۇنىڭ كوپېنھاگېن ئىلمىي ئېقىمىنى تارىخ بېتىدە قالدۇردى.

بورنىڭ ئاتوم ئىلمىگە قوشقان تۆھپىسى ۋە دانىيىگە كەلتۈرگەن شەرىپىنى تەقدىرلەش ئۈچۈن، دانىيە پادىشاھى قائىدىنى بۇزۇپ، ئۇنىڭغا شەرەپ ئوردېنى بەردى. 1965-يىلى بور 80 ياشقا كىرگەندە، كىشىلەر كوپېنھاگېن نەزەرىيە فىزىكىسى ئورنىنى نيېلىس بور تەتقىقات ئورنى دەپ ئۆزگەرتىشنى قارار قىلىپ، كېيىنكىلەرنىڭ ئۇنىڭغا بولغان مەڭگۈلۈك ئېھتىرامى ۋە سېغىنىشىنى ئىپادىلىدى.^[0]