بېنگال

بېنگال خەلق جۇمھۇرىيىتى (بېنگال تىلى : Gônôprôjatôntri Bangladesh، ئىنگلىز تىلى : People Republic تىپلىق ) ، قىسقارتىلىپ بېنگال دەپ ئاتىلىدۇ، جەنۇبىي ئاسىيا دۆلەتلىرنىڭ شىمالىغا جايلاشقان، بېنگال قولتۇقى، شەرقىي جەنۇبىدىكى تاغلىق رايوندا ئاز بىر قىسمى بىرما بىلەن قوشنا، شەرق، غەرب ، شىمالىي ئۈچ تەرىپى ھىندىستان بىلەن تۇتىشىدۇ ، ھەمدە شىمالدىكى چېگرا يەنە كۆپ مىقداردا تاشقى زېمىن ، پۈتۈن مەملىكەت ئومۇمىي يەر كۆلىمىنىڭ ئۈچۈن 147570 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ . 2015-يىلى ھىندىستان بىلەن بېنگال ئىككى دۆلەتنىڭ يېڭى چېگرا كېلىشىمى ھاسىل قىلىنغان، بېنگال جەمئىي 111 پارچە 170 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدىغان تاشقى زېمىن، تاشقى زېمىن دائىرىسىدىكى ئاھالىلەر ئەركىن دۆلەت تەۋەلىكىنى تاللىشىغا ئېرىشكەن. بېنگال دۇنيا بويىچە نوپۇس زىچلىقى ئەڭ يۇقىرى بولغان نوپۇسى كۆپ دۆلەت ، شۇنداقلا دۇنيادىكى ئەڭ تەرەققىي قىلمىغان دۆلەتلەرنىڭ بىرى .

بېنگالبېنگال مىللىتى بولسا جەنۇبىي ئاسىيا ئىككىنچى چوڭ قۇرۇقلۇقىدىكى قەدىمىي مىللەتلەرنىڭ بىرى . بېنگال رايونلاردىكى ئەڭ دەسلەپكى ئاھالىسى بولسا ئاسىيا - ئاۋسترالىيە ئادەم . 1757-يىلى -بېنگال ئەنگلىيىگە قاراشلىق ھىندىستاننىڭ بىر ئۆلكە بولۇپ ، 1947 - يىلى پاكىستان بۆلۈپ ئىدارە قىلىنغاندىن كېيىن، پاكىستان، شەرقى پاكىستان دەپ ئاتالغان. 1971-يىلى پاكىستاندىن ئايرىلىپ مۇستەقىل بولغان. (خەلق قۇرۇلتىيىنىڭ 1-يىغىنىدا بېرىلگەن) 

جۇغراپىيەلىك ئورنى 

بېنگالنىڭ دۆلەت زېمىنى ئومۇمىي كۆلىمىنىڭ تەخمىنەن ، 147 مىڭ كىۋادرات كىلومېتىر ، دېڭىز قىرغىقى لىنىيەسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 550 كىلومېتىر. شەرق، غەرب ، شىمالىي ئۈچ تەرىپى بىلەن ھىندىستان بىلەن قوشنا، شەرقىي جەنۇبىي بىرما بىلەن چېگرالىنىدۇ.

كىلىماتى 

بېنگال سوپتروپىك بەلباغ مۇسسۇنلۇق كىلىماتىغا ياتىدۇ، دېڭىز بويىدىكى تەۋە پەسىللىك شامال تىروپىك بەلباغ ئوتلاق ئىقلىمىغا تەۋە. دەريا ئېقىنلار ناھايىتى كۆپ، دەريا تىرانسىپورتى تەرەققىي قىلغان بولۇپ، يامغۇر پەسلى ناھايىتى ئاسانلا يامراپ، دائىم ئىسسىق بەلۋاغ قارا بوران پەيدا قىلىدۇ. ھۆل ئىسسىق، يامغۇر كۆپ ياغىدۇ. پۈتۈن بىر يىلنى قىش پەسلىدە (11-ئايدىن 2-ئايدا)، ياز پەسلى (3-ئايدىن 6-ئايغىچە ) ۋە يامغۇر پەسلى (7-ئايدىن 10-ئايغىچە ). يىللىق ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى نەچچە سېلسىيە گىرادۇس. قىشتا بىر يىل ئىچىدىكى ئادەمگە ئەڭ پايدىلىق پەسىل ، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى 4 سېلسىيە گىرادۇس، ياز پەسلىدىكى ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى ℃45، يامغۇر پەسلى ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرا ℃30. 

دۆلەت بايرىقى 

بېنگالبېنگال دۆلەت بايرىقىنىڭ رەڭگى توق يېشىل رەڭدە بولۇپ ، ئۇ ۋەتەننىڭ كەڭ زېمىنىنىڭ سىمۋولى . بايراق ئوتتۇرىسىنىڭ سەل سول تەرىپىدە قىزىل رەڭلىك تولۇن دۈگىلەك بولۇپ ، ئۇ يېڭى كۆتۈرۈلگەن قۇياش بىلەن بېنگالنىڭ ئازادلىق كۈرىشى ئۈچۈن قۇربان بولغان ئەركىنلىك جەڭچىلىرىنىڭ سىمۋولى .

دۆلەت گېربى 

بېنگاليۇمىلاق ھالقىنىڭ ئوتتۇرىسىغا دۆلەت گۈلى بولغان ياتما نىلۇپەر گۈلىنىڭ شەكلى بېرىلگەن . گۈلنىڭ ئاستىدا دولقۇنسىمان سىزىقلار بولۇپ ، دەريا بويى ۋە پورتلارنىڭ دۆلەت ئۈچۈن مۇھىملىقىنى بىلدۈرىدۇ ، ئىككى يېنىدىكى شال باشاقلىرىدىن تۈزۈلگەن گۈلچەمبىرەك ۋە ئۇنىڭ ئەڭ ئۈستىگە ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئۈچ يوپۇرماقلىق سېرىق كەندىرنىڭ شەكلى دۆلەت ئۈچۈن يېزا ئىگىلىك زىرائەتلىرىنىڭ مۇھىملىقىنى بىلدۈرىدۇ . ئۈستى تەرىپىگە رەتلىك تىزىلغان بەش بۇرجەكلىك يۇلتۇز ئورۇنلاشتۇرۇرۇلغان بولۇپ ، ئۇ جەمىئىيەتنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ، ئىقتىسادنىڭ يۈكسەلدۈرۈشىنىڭ سىمۋولى .

قېزىلما بايلىقى 

سېرىق كەندىر بولسا بېنگال ئاساسلىق ئىقتىسادىي مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ . تەبىئىي گاز ، ھاك تاش، ئادامانت (بىر خىل ساختا ياقۇت)، كۆمۈر،  قوڭۇر كۆمۈر، سىلىتسىي تېشى، سىلىتسىيلىق تۇپراق، تىتان، سىركونىي قاتارلىق تەبىئىي بايلىق مول. 2014 ـ يىلىغىچە ، ئېلان قىلىنغان تەبىئىي گاز زاپىسى 3113.9 مىليون كۇب مېتىر، كۆمۈر زاپاس مىقدارى 750 مىليون توننا . ئورمان كۆلىمى تەخمىنەن 2 مىليون گېكتار، ئورمان بىلەن قاپلىنىش نىسبىتى 13.4 . يەنە زور مىقداردا نېفىت بايقالغان. 

سۇ بايلىقى 

كارنا پۇلى سۇ ئامبىرى  بېنگال دۆلىتىنىڭ ئەڭ چوڭ سۇ ئامبىرى. بۇ سۇ ئامبىرى دۆلەتنىڭ شەرقىي جەنۇبىدىكى كارنا پۇلى دەرياسىنىڭ يۇقىرى ئېقىنىغا سېلىنغان، 1962-يىلى پۈتكەن. مەيدانى 658 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ، توسمىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 640 مېتىر، ئېگىزلىكى 40 مېتىرغا يېتىدۇ، تاشقىن سۈيىنى چىقىرىۋېتىش ئېرىقلىرىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 227 كىلومېتىر كېلىدۇ. كۆل سۈيىدىن سۇغىرىش، قاتناش، توك ئېلىش ئىشلىرى ئۈچۈن پايدىلىنىدۇ. كۆل سۈيى بىلەن 400 مىڭ گېكتار يەر سۇغۇرىلىدۇ، 120 كىلوۋات توك ئېلىنىدۇ.

چىتتاگۇڭ پورتى بېنگالنىڭ مۇھىم ئېغىر سانائەت بازىسى. ئۇ جايغا نۇرغۇن ئېغىر، يېنىك سانائەت ئورۇنلىرى جايلاشقان. بۇنىڭ ئىچىدە نېفىت ئايرىش، خىمىيە ۋە توقۇمىچىلىق، چاي، ئەينەك، خىمىيىۋى ئوغۇت قاتارلىق سانائەتلىرى مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ.  ئاساسلىق سانائىتى  دورا ياساش ، پۇلات - تۈمۈر ، تىرە ئاشلاش ، تۇقۇمچىلىق ، ئەينەك ۋە يىمەكلىك پىششىقلاپ ئىشلەش قاتارلىقلار .

 چوڭ تىپتىكى پاراخوتلار پورت سىرتىدىكى مال قاچىلاش - چۈشۈرۈش ، يىللىق كىرگۈزۈش - چىقىرىش مىقدارى 4 مىليون توننىغا يېتىدۇ. ^[0]