كۆزەينەكلىك يىلان

كۆزەينەكلىك يىلان ئائىلىسىنىڭ ئاساسلىق ئالاھىدىلىكى : يۇقىرىقى جاغ سۆڭىكى بىرقەدەر قىسقا، ئالدىنقى ئېرىقچىلىق چىش بار، ئېرىقچىلىق چىشكەينىدە بىر ھەسسە نەچچە تال ئۇششاق چىشى بار، ئالدىنقى ئېرىقچىلىق چىش زەھەرلىك، زەھەر سۇيۇقلۇقى تەركىبىدە نېرۋا زەھىرى ئاساس قىلىدۇ. تولۇق كۇرس يىلان تۈرىدىكى ھەرىكەت قىلىشنى خالىمايدۇ، بېشى ئېللىپىس شەكىللىك بولۇپ، سىرتقى كۆرۈنۈشىدىن قارىغاندا زەھەرسىز يىلانلاردىن ئاسانلىقچە پەرىقلەندۈرگىلى بولمايدۇ. بېشىنىڭ ئۈستى قىسمى سىممېترىك چوڭ قاسىراقلىقلىققا ئىگە، نەسەپ يوق. كۆز قارىچۇقى يۇمىلاق، قۇيرۇقى يۇمىلاق سىلىندىرسىمان بولۇپ، پۈتۈن ئومۇرتقا تۈۋرۈكى بار، ئومۇرتقا تېنى ئاستىدا ئۆسۈكچە بار. جۇڭگونىڭ تۆت ئۇرۇقدىشى سەككىز خىل ئەتراپىدا، مەسىلەن ئاق ئالا يىلان، سېرىق بالداق يىلان، كۆزەينەكلىك يىلان، كۆزەينەكلىك پادىشاھ يىلان قاتارلىقلار ئاساسلىق زەھەرلىك يىلانلاردۇر. 

كۆزەينەكلىك يىلان دائىم تۈزلەڭلىك، ئېدىرلىق، تاغلىق چاتقاللىق ياكى بامبۇكزارلىقلاردا  ياشاشنى ياخشى كۆرىدۇ، تاغ باغرىدىكى قەبرە چوققىسى، تاغ سۇ بويى، ئېرىق سۈيى، ئېتىز، تۇرالغۇ ئەتراپىدا كۆپ ئۇچرايدۇ. بۇ يىلاننىڭ ئوزۇقلىنىش ئادىتى ناھايىتى كەڭ، ھەم يىلاننى يەيدۇ، پالاقچە، بېلىق، قوش ماكانلىقلار، ئوزۇق قۇشلار، تۇخۇم، كىپىنەك چايان قاتارلىقلاردىن ئىبارەت. ئاساسلىقى كۈندۈزى سىرتقا چىقىپ ھەرىكەت قىلىپ ئوزۇقلۇق ئىزدەيدۇ. 

كۆزەينەكلىك يىلان يۇقىرى تېمپېراتۇرىغا، ℃35-℃38 ئىسسىق مۇھىت ئىچىدە ئۆزىنى قاچۇرماي قۇياش نۇرى بار تەرەپكە ھەرىكەتلىنىدۇ، ئەمما، تۈۋەن تېمپېراتۇرىغا بەرداشلىق بېرىش ئىقتىدارى بىرقەدەر ناچار، قىش پەسلىدە قىشلىق ئۇيقۇدا ھەممىسى توپلىشىپ ياشاشنى ياخشى كۆرىدۇ، ھاۋا تېمپېراتۇرىسى ℃9 تىن تۆۋەن بولغاندا ئاسانلا توڭلاپ ئۆلدۇ. كۆزەينەكلىك يىلاننىڭ كۈچلۈك زەھىرى بار، ئەگەر خاپا قىلىپ قويسا كىشىنى زەخمىلەندۈرىدۇ، دۆلىتىمىزنىڭ ئاساسلىق زەھەرلىك يىلانلىرىنىڭ بىرى.

كۆزەينەكلىك يىلان تۇخۇم تۇغۇپ كۆپىيىدىغان ھايۋان بولۇپ، ئۇنىڭ كۆپىيىش مەزگىلى 6-8-ئايلاردا يۈز بېرىدۇ، چىشى يىلان ھەرقېتىمدا 10-18 تۇخۇم تۇغىدۇ، تەبىئىي تۇخۇم باسىدۇ، ئەركەك يىلان يېقىن ئەتراپتا قوغدايدۇ، تۇخۇم بېسىش مەزگىلى تەخمىنەن 50 كۈن، يىلان بالىسى تۇغۇلۇپ ئۈچ يىلدىن كېيىن جىنسىي جەھەتتىن يېتىلىدۇ. 

كۆزەينەكلىك يىلان تارقىلىش دائىرىسى ئىنتايىن كەڭ بولۇپ، ياۋرۇپا ۋە ماداغاسقاردىن باشقا، دۇنيادىكى كۆپ قىسىم مۆتىدىل رايونلارغا تارقالغان. 

كۆزەينەكلىك يىلان ئافرىقىنىڭ جەنۇبىي ئاسىيا ئارقىلىق جەنۇبىي قىسمىدىن تارتىپ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيادىكى ئارال رايونلىرىغا تارقالغان. ئاساسلىقى ئاسىيا ۋە ئافرىقىنىڭ تروپىك بەلۋاغ ۋە قۇملۇق رايونلار، شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيادىكى ئاراللارغا تارقالغان. 

دۆلىتىمىزدە، كۆزەينەكلىك يىلان ئاساسلىقى جەنۇبتا يۈننەن، گۇيجۇ، ئەنخۇي، جېجىياڭ، جياڭشى، خۇنەن، فۇجيەن، تەيۋەن، گۇاڭدۇڭ، گۇئاڭشى، خەينەن قاتارلىق جايلار، شىمالدا يەنە ئاندا ساندا بولۇپمۇ خۇنەن يوڭجۇدا مىقدارى كۆپ. 

زەھەرلىك رولى 

1. نېرۋا سېستىمىسىغا بولغان زەھەرلىكى : كۆزەينەكلىك يىلاننىڭ زەھىرى ئادەم ياكى ھايۋانلارنىڭ نېرۋا زەھىرىنى ئاساس قىلغان ئارىلاشما زەھەر، جۈپ نېرۋا سىستېمىسىنىڭ رولى بولسا كەڭ، نازۇك، ئۇنىڭ ئۈستىگە دائىم قوش يۆنىلىشلىك خاراكتېرلىك رولىنى ئوينايدۇ، يەنى مىقدارى ئوخشاش بولمىغاندا، ياكى ھايۋانلار يەككە تەن پەرقى، ياكى نېرۋا سىستېمىسى سەزگۈر بولۇش پەرق ئىپادىسى ھاياجانلىنىش ياكى تورمۇزلاش رولى بار.

2. ئايلىنىش سىستېمىسىغا بولغان زەھەرلىكى : نەپەس پالەچلىنىش بولسا كۆزەينەكلىك يىلان ئائىلىسىدىكى زەھەرلىك يىلان چېقىۋېلىپ ئۆلۈپ كەتكەن بولسا بۇ تۇنجى سەۋەبى، كۆپ ساندىكى بىمارلار يۈرەك مۇسكۇلى زىيانغا ئۇچراش ۋە يۈرەك مۇسكۇل ياللۇغى يۈرەك دىئافراگمىسى نامايەن بولدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە كۆزەينەكلىك يىلان چېقىۋېلىش زەھەرلىنىش دەرىجىسى ئېغىر، قان ئايلىنىش سىستېمىسىغا بولغان زەھەرلىكى زەھەرلىنىپ ئۆلۈپ كېتىشىدىكى مۇھىم ئامىل، ئۇنىڭغا سەل قاراشقا بولمايدۇ.

3. ئېنزىمنىڭ رولى : يىلان زەھىرى تەركىبىدە نۇرغۇن ئېنزىم، ئورگانىزمغا ئېغىر زىيان سالىدىغشان زەھەرلىك رولى بار.

دەسلەپكى مەزگىللىك كېسەللىك ئالامەتلىرى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، قاپىقى ساڭگىلاش، قوش كۆرۈش، يۇتۇش قىيىنلىشىش، بېشىقېيىش، يۈز نېرۋىسى پالىچى، قۇسۇش، شۇنىڭ بىلەن ئاستا-ئاستا نەپەس مۇسكۇلى پالەچلىنىش يۈز بېرىدۇ. 

كۆزەينەكلىك يىلان چېقىۋېلىشتىكى داۋالاش ئۇسۇلى ئۈچۈن ئىشلىتىش يىلان زەھىرىگە قارشى قان زەردابى، سۈنئىي ياردەمچى ھاۋا ئالماشتۇرۇش مەسىلەن، قىلىشقا تېگىشلىك ھەم مۇمكىن كانايغا نەيچە سېلىش تېخنىكىسىدىن پايدىلىنىپ تاكى زەھەر پارچىلىنىپ بىمارنىڭ نەپەس مۇستەقىل بولغىچە بولىدۇ. 

دۇنيا «خەۋپ ئاستىدا قالغان ياۋايى ھايۋانلار، ئۆسۈملۈكلەر تۈرلىرى خەلقئارا سودا ئەھدىنامىسى» قوشۇمچە كىرگۈزۈلگەن.

جۇڭگونىڭ «دۆلەت قوغدايدىغان پايدىلىق ياكى مۇھىم ئىقتىسادىي قىممەتكە، پەن تەتقىقات قىممىتىگە ئىگە قۇرۇقلۇقتا ياشايدىغان ياۋايى ھايۋانلار مۇندەرىجىسى»گە كىرگۈزۈلگەن. ^[0]