سىنگاپور

سىنگاپورسىنگاپور جۇمھۇرىيىتىنىڭ ( ئىنگلىزچە : Republic of Singapore ) ، قىسقارتىلىپ سىنگاپور دەپ ئاتىلىدۇ ، يۇلتۇز ياكى يۇلتۇزلۇق ئارال، يەنە شىر شەھىرى ، شەرقىي جەنۇبىي ئاسىياغا جايلاشقان بىر ئارال دۆلىتى بۇلۇپ، سىياسىي تۈزۈلمىنى يولغا قويغان، پارلامېنت تۈزۈمىدىكى جۇمھۇرىيەت تۈزۈمدىكى دۆلەت. سىنگاپور شىمالىي تەرىپى مالايسىيا بىلەن چېگرالىنىدۇ، جەنۇب تەرىپى  ھىندونېزىيە بىلەن قارىشىپ تۇرىدۇ، مالاككا بوغۇزى نەنكۇ بىلەن قوشنا. سىنگاپور <<شىر>> دېگەن مەنىدە، پايتەختى سىنگاپور شەھىرى. يەر مەيدانى 719 كۇۋادىرات كىلومېتىر، ئاھالىسى 5 مىليون 535 مىڭ.

يەر شەكلى 

سىنگاپورنىڭ يەر شەكلى پەس بۇلۇپ، ئۇنىڭ غەربىي قىسمى بىلەن ئوتتۇرا قىسمى ئېدىرلىق تەرىپىدىن تۈزۈلگەن ، كۆپ ساندىكى  ئورمان بىلەن قاپلانغان ، شەرقىي قىسمى ۋە دېڭىز بويى رايونلىرىنىڭ ھەممىسى تۈزلەڭلىك ، جۇغراپىيەلىك  ئەڭ ئېگىز نۇقتىسى 361 مېتىر .

كىلمات ئالاھىدىلىكى 

سىنگاپورسىنگاپور ئىسسىق بەلباغقا جايلاشقان ، يىل بويى ئۇچرىغان ئېكۋاتور تۆۋەن بېسىم بەلۋېغى كونترول قىلىپ، ئېكۋاتور كۆپ يامغۇرلۇق كىلىمات، ھاۋا تېمپېراتۇرىسىنىڭ يىللىق تېمپېراتۇرا پەرقى ۋە كۈندىلىك تېمپېراتۇرا پەرقى كىچىك. ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى ℃ 34-℃23 ئوتتۇرىسىدا، يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل -يېغىن مىقدارى 2400 مىللىمېتىر ئەتراپىدا. يامغۇر پەسلى 11 - ئايدىن باشلاپ كېيىنكى يىلى 3-ئاي ئەتراپىدا بولىدۇ ، بىر قەدەر نەم بولغان شەرقىي شىمال پەسىللىك شامال ھاۋا تۇراقسىز تەسىر كۆرسىتىدۇ ، ئادەتتە چۈشتىن كېيىن گۈلدۈرمامىلىق ئۆتكۈنچى يامغۇر ياغىدۇ ، ئوتتۇرىچە تۆۋەن تېمپېراتۇرا ℃ 25-24 بولۇپ ،6-ئايدىن 9-ئايغىچە غەربىي جەنۇب شامىلى چىقىدۇ . يەر يۈزىدىكى قۇياش نۇرى قاتتىق ئىسسىق شامال ئاجىز ، ئۆزگىرىشچان ، ئارالىدىكى ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرىسى ℃ 35 قا يېتىدۇ . 

سۇ رايى 

سىنگاپور دەريا كۆپ بولغاچقا ، يەر شەكلىنىڭ چەكلىمىسى تۈپەيلىدىن ، ھەممىسى ناھايىتى قىسقا ، پۈتۈن ئارالدا 32 ئاساسلىق دەريا، كرانجې دەرياسى،  لۇڭگاڭ دەرياسى قاتارلىقلار بار، ئەڭ ئۇزۇن دەريا بولسا كالاڭ دەرياسى. كۆپ قىسىم دەريالارنىڭ ھەممىسى ئۆزگەرتىپ، سۇ ساقلاش كۆلچىكى بۇلۇپ، ئاھالىسىنىڭ ئىچىملىك سۇ مەنبەسى بىلەن تەمىنلەيدۇ . 

دۆلەت بايرىقى 

دۆلەت بايرىقىقىزىل ، ئاقتىن ئىبارەت ئىككى خىل رەڭلىك تىك تۆت بۇلۇڭ شەكىلدىن تەركىب تاپقان . سول تەرىپىدە ئاق رەڭلىك ھىلال ئاي ۋە ئاق رەڭلىك بەش بۇرجەكلىك يۇلتۇزدىن بەشى بار . ھىلال ئاي دۆلەتكە ۋەكىللىك قىلىدۇ .بەش تال يۇلتۇز دېموكراتىيە ، تىنىچلىق ، ئىلغارلىق ، ھەقىقەت ۋە باراۋەرلىكنىڭ سىمۋولى . قىزىل رەڭ ئىنسانىيەتنىڭ بارەۋەرلىكىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ . ئاق رەڭ پاكلىق ، گۈزەل ئەخلاقنىڭ سمۋولى .

دۆلەت گېربى 

دۆلەت گېربىشىر ، يولۋاس قاتارلىق ھايۋانلارنىڭ شەكلى چۈشۈرۈلگەن قالغانسىمان گېربتۇر . قىزىل قالقانسىمان يۈزلۈكتە دۆلەت بايرىقىنىڭ رەسىمى بار . شىر <<شىر>> نى كۆرسىتىدۇ . ئوڭ تەرەپتىكى يولۋاسنىڭ رەسىمى بۇ دۆلەت بىلەن مالايسىيانىڭ مۇناسىۋىتىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ . قىزىل رەڭلىك قالغان شەكلىنىڭ ئاستىدىكى پالما شاخ ۋە يۇپۇرمىقى ئۈستىگە <<ئالغا>> دېگەن خەتلەر بېزەلگەن .

سۇ بايلىقى 

سىنگاپورسىنگاپور شەھەر ئاھالىسىنىڭ 17 تاتلىق سۇ ساقلاش كۆلچىكى بار، بۇلار ئىچىدە مەركىزىي سۇ يىغىلىش رايونىنىڭ تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى جايلاشقان سىنگاپور جۇغراپىيەلىك مەركىزى ، ئىگىلىگەن يەر كۆلىمى تەخمىنەن ئۈچ مىڭ گېكتار . مەزكۇر تەبىئىي مۇھاپىزەت رايۇنى مەيرىجى سۇ ساقلاش كۆلچىكى بار ، شىلىدا كۆلچىكىدۇر يۇقىرى قىسمى ، بېيياشى كۆلچىكى يۇقىرى قىسمى ۋە تۆۋەنكى بۆلىكى قاتارلىق سۇ ئامبىرى . ئۇنىڭ يەرنى يامغۇر يىغىشقا ئىشلىتىدۇ ھەمدە شەھەرلەرنىڭ مۇھىم يېشىل ئىقتىدارىنى جارى قىلدۇرۇپ كېلۋاتىدۇ. سىرتتىن كەلگەن سۇ مەنبەسىنى ئازايتىش ئۈچۈن،سىنگاپور چوڭ تىپتىكى سۇ ساقلاش پىلانى ئارقىلىق ، دېڭىز سۈيىنى تاتلىق سۇغا ئايلاندۇرۇش ۋە ئايلانما قايتا پايدىلىنىش قاتارلىق تېخنىكىلار ئارقىلىق، سۇ بىلەن تەمىنلەش تېخىمۇ كۆپ مەنبەلىك قىلىپ دېڭىز سۈيىنى تۇزسىزلاشتۇرۇش ئارقىلىق سۇ ئىشلىتىش ئېھتىياجىنى قامدايدۇ . 

ئورمان بايلىقى 

سىنگاپور تەخمىنەن % 23 بولغان زېمىن ئورمانلىق ياكى تەبىئىي مۇھاپىزەت رايونى، شەھەرلەشكەن يامغۇرلۇق ئورمان كۆلىمى قىسقا بولۇپ ، ئورمان قوغدىلدىغان ئاساسلىق رايونلاردىن  يېقىن ئارىدا بۇكىتتىما تەبي قوغداش رايونى ۋە ئۈچ مۇھاپىزەت رايونى قاتارلىقلار بار. 

سىنگاپورپورت شەھىرى سىنگاپور سىنگاپور جۇمھۇرىيىتىنىڭ پايتەختى بولۇپ، جۇمھۇرىيەتنىڭ ئاساسىي ئارىلى بولغان سىنگاپورنىڭ جەنۇبىدا. پورت رايونىنىڭ كۆلىمى 93 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ .

نەنخەي دېڭىزى بىلەن ھىندى ئوكيان ئارىسىدا قاتناۋاتقان پاراخوتلار سىنگاپور پورتىغا كىرىشى بىلەنلا، ئاندېرسون كۆۋرۈكى يېنىدىكى شىر باشلىق، بېلىق تەنلىك ئېگىز ھەيكەلنىڭ دېڭىز ساھىلىدا قەد كۆتۈرۈپ تۇرغانلىقىنى كۆرىدۇ. ئۇنىڭ كۆزلىرى پارقىراپ، ئېغىزىدىن سۈزۈك سۇلار ئېتىلىپ چىقىپ تۇرغان بولۇپ، خۇددى سىنگاپورغا كەلگەن مېھمانلارغا ئېھتىرام بىلدۈرۈۋاتقاندەك كۆرۈنىدۇ. بۇ سىنگاپورنىڭ سىمۋولى قىلىنغان ساياھەت بەلگىسى بولۇپ، 1972-يىلى ياسالغان.

سانسكرىت تىلىدا سىنگاپور دېگەن سۆز «شىر شەھىرى» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. رىۋايەت قىلىنىشىچە، مىلادىيىدىن ئىلگىرىكى 1150-يىلى سىرىۋىجايا پادىشاھلىقىنىڭ شاھزادىسى پەننا لەشكەر تارتىپ مالاي يېرىم ئارىلىنىڭ جەنۇبىدىكى نامسىز قاقاس ئارالغا كەلگەن، ئۇلار بۇ ئارالغا كېلىپ ئەڭ دەسلەپ ئۇچراتقىنى بىر ئەركەك شىر بولغان. كېيىن پەننا بۇ ئارالغا سېپىل ياسىتىپ، شەھەرنىڭ نامىنى «سىڭگا بۇلو» يەنى «شىر شەھىرى» دەپ ئاتىغان. كېيىن سۆزنىڭ ئوقۇلۇش ئاھاڭى بويىچە، بۇ شەھەر «سىنگاپور» دەپ ئاتالغان.

ھازىر شەھەرنىڭ، ئارالنىڭ شۇنداقلا سىنگاپور جۇمھۇرىيىتىنىڭ نامى سىنگاپور دېگەن نام بىلەن ئاتالماقتا. پورت شەھىرى سىنگاپور سىنگاپور جۇمھۇرىيىتىنىڭ پايتەختى بولۇپ، جۇمھۇرىيەتنىڭ ئاساسىي ئارىلى بولغان سىنگاپورنىڭ جەنۇبىدا. پورت رايونىنىڭ كۆلىمى 93 كۋادرات كىلومېتىر كېلىدۇ، سۇ يولىدا يىل بويى ناھايىتى چوڭقۇر سۇ ئورنى ھالىتى ساقلىنىدۇ، ئۇ ئەسلىھەلىرى مۇكەممەل، ئىنتايىن ياخشى بىر ئەركىن پورتتۇر، شۇنداقلا شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيادىكى ئەڭ چوڭ پورت ھېسابلىنىدۇ. شەھەر مەركىزىي رايونى پورت رايونىنىڭ شەرقىي شىمالىغا، سىنگاپور دەرياسىنىڭ جەنۇب، شىمال ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ مەمۇرىي ئورگان تۇرۇشلۇق ئورۇن، پۈتۈن شەھەرنىڭ ئاساسلىق سودا-سېتىق، پۇل مۇئامىلە، ئالاقە-ئۇچۇر، سۇ قاتناش مۇلازىمىتى قاتارلىق ئورگانلارمۇ مۇشۇ يەرگە مەركەزلەشكەن.^[0]