دەيزۇ مىللىتى

دەيزۇ مىللىتىدەيزۇلارنىڭ يېڭى يىلى سۇ چېچىش بايرىمى ھېسابلىنىدۇ. ھەر يىلى چوكانتالنىڭ 10-كۈنى سەھەردە كىشىلەر يۇيۇنۇپ كىيىملىرىنى ئالماشتۇرۇپ، ئوچۇق رەڭلىك كىيىملىرىنى كىيىشىپ، ئىبادەتخانىغا بېرىپ ۋەز-نەسىھەت ئاڭلايدۇ، قۇمدىن مۇنار دۆۋىلەپ، ئاندىن قۇت-ئاسايىشلىققا مەنە قىلىنغان سۈزۈك سۇنى بىر-بىرىگە چېچىشىدۇ. رىۋايەت قىلىنىشىچە، بىر كىشىنىڭ ئۇچىسىغا چېچىلغان سۇ قانچە كۆپ بولسا، شۇ كىشى يېڭى يىلدا شۇنچە بەختلىك بولىدىكەن. شۇنىڭ بىلەن بىللە ئىلەڭگۈچ، ئەجدىھا شەكىللىك قولۋاق مۇسابىقىسى، قۇم خالتا تاشلاش، ئۇچقۇن ئويناش، كۇڭمىڭ پانۇسى يېقىش قاتارلىق ئويۇنلارمۇ ئىنتايىن قىزىپ كېتىدۇ، كىشىلەر كېچىنىمۇ ناخشا-ئۇسسۇل ۋە كۈلكە-چاقچاق بىلەن ئۆتكۈزىدۇ.

دەيزۇلار ئاساسلىقى يۈننەن ئۆلكىسىنىڭ شىشۇاڭبەننا دەيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى، دېخۇڭ دەيزۇ جىڭپۇزۇ ئاپتونوم ئوبلاستىدا ھەمدە گېڭما، مېڭليەن ئاپتونوم ناھىيىلىرىدە توپلىشىپ ئولتۇراقلاشقان. دەيزۇلارنىڭ كۆپ قىسمى تاغلارنى ئوراپ تۇرغان تۈزلەڭ توسما رايونلىرىدا ئولتۇراقلاشقان بولۇپ، ھۆل-يېغىن مىقدارى كۆپ بولغاچقا، تۆت پەسىلنىڭ ھەممىسىدە دەل-دەرەخ ۋە زىرائەتلەر كۆكىرىپ تۇرىدۇ. 

شال، شېكەر قومۇش، كامفارا ۋە قەھۋە قاتارلىق ئىقتىسادىي زىرائەتلەر كۆپ چىقىدۇ، تېكتونا دەرىخى، تۆمۈر دەرىخى ۋە كەركىدان دەرىخى قاتارلىق قىممەتلىك ياغاچ ماتېرىياللىرى كۆپ چىقىدۇ. بۇ يەردە ياۋا پىل، كەركىدان، سېرىق ياللىق مايمۇن ۋە توز قاتارلىق ئەتىۋارلىق ياۋايى ھايۋانلار ۋە قۇشلار كۆپ بولۇپ، «توز ماكانى» دېگەن نامى بار. 

دەيزۇ ئەرلىرى ئۇچىسىغا قىسقا مايكا، ئۇزۇن ئىشتان كىيىدۇ، سوغۇق كۈنلىرى ئۇچىسىغا يۇڭ ئەدىيال ئارتىۋالىدۇ. كۆپىنچە ئاق ياكى كۆك رەختنى بېشىغا ئورىۋالىدۇ. ئۇلارنىڭ تېنىگە گۈل چېكىۋالىدىغان ئادىتى بار. ئاياللار قىسقا ۋە تار يەڭلىك كوپتا ۋە كاناي يوپكا كىيىۋالىدۇ. ئۇلارنىڭ تۇرىدىغان ئۆيلىرى رېشاتكا شەكىللىك قۇرۇلۇش بولۇپ، شىشۇاڭبەننا دېخۇڭ رۇيلى قاتارلىق جايلاردىكى بامبۇك راۋاقلار ئۆزگىچە ئالاھىدىلىككە ئىگە. ئۇلارنىڭ ئاساسلىق ئوزۇقى گۈرۈچ بولۇپ، ھاراققا ئامراق. ئۇنىڭدىن باشقا ئۇلارنىڭ يەنە سىپارى چايناش ئادىتى بار. 

 دەيزۇ قىز-يىگىتلىرى تويدىن بۇرۇن ئەركىن مۇھەببەتلىشىدۇ، نىكاھلىق بولمىغانلار دائىم بايراملاردا ياكى يىغىلىشلاردىن پايدىلىنىپ ئۆزىگە جورا ئىزدەيدۇ، بۇ، «چۇەنبو شاۋ» دەپ ئاتىلىدۇ. كۈيئوغۇل قىلىپ ئۆيىگە ئەكېلىۋالىدىغان ئادەتمۇ كەڭ ئومۇملاشقان. 

دەيزۇلار بۇددا دىنىغا ئېتىقاد قىلىدۇ، يېزىلاردا بۇتخانىلار ناھايىتى كۆپ، بۇددا دىنىنىڭ دەيزۇلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشىغا كۆرسەتكەن تەسىرى ئىنتايىن كۆرۈنەرلىك. شىشۇاڭبەننادا، قۇرامىغا يەتمىگەن ئەرلەرنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك بىر مەزگىل راھىبلىق تۇرمۇشنى باشتىن ئۆتكۈزۈپ، خەت تونۇپ، نوم ئوقۇپ ئاندىن ئۆيىگە قايتىدۇ، بەزىلىرى ئۆمۈرۋايەت راھىب بولۇپ كېتىدۇ.

دەيزۇلارنىڭ ئۈچ خىل دىئالېكتى بار، پىنيىن ھەرپى بار بولسىمۇ، بىرلىككە كەلمىگەن. دەيزۇلار ناخشا-ئۇسسۇلغا ماھىر، «زەنخا» (خەلق ناخشىچىسى) نىڭ ناخشىلىرى ۋە دەيزۇلارنىڭ توز ئۇسسۇلى روشەن ۋە ئۆزگىچە مىللىي ئالاھىدىلىككە ئىگە. ^[0]