نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى

بۇ 3-دۇنيادىكى بىر قىسىم نېفىت ئىشلەپچىقارغۇچى دۆلەتلەر ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ نېفىت سىياسىتىنى تەڭشەش، ئورتاق ئىقتىسادىي مەنپەئىتىنى قوغداش، خەلقئارا نېفىت مونوپول كاپىتالىنىڭ كونتروللۇقى ۋە ئېكسپىلاتاتسىيىسىگە قارشى تۇرۇش ئۈچۈن قۇرۇلغان خەلقئارا تەشكىلات. ئۇ 1960-يىل 9-ئاينىڭ 14-كۈنى قۇرۇلغان. ھازىر ئەزا دۆلەتلىرى ئىراق، ئىران، كۇۋەيت، سەئۇدى ئەرەبىستانى، ۋېنېسۇئېلا، ئالجىرىيە، ئەرەب بىرلەشمە خەلىپىلىكى قاتارلىق ئوندىن ئارتۇق دۆلەت بولۇپ، باش شتابى ۋيېنادا.

ئەزا دۆلەتلەرنىڭ نېفىت سىياسىتىنى تەڭشەش ۋە بىرلىككە كەلتۈرۈش، ئەزا دۆلەتلەرنىڭ مەنپەئىتىنى قوغداش، خەلقئارا بازاردىكى نېفىت باھاسىنىڭ مۇقىملىقىغا ئىمكانقەدەر كاپالەتلىك قىلىش؛ نېفىت ئىشلەپچىقارغۇچى دۆلەتلەرنىڭ مۇقىم كىرىمىگە كاپالەتلىك قىلىش، نېفىتقا ئېھتىياجلىق دۆلەتلەرنى نېفىت بىلەن ئۈنۈملۈك، تېجەشلىك تەمىنلەش ھەمدە ئۇلارنى نېفىت ساھەسىگە مەبلەغ سېلىش جەريانىدا ئادىل كىرىمگە ئىگە قىلىشتىن ئىبارەت. ئۇنىڭ ئەڭ ئالىي ھوقۇقلۇق ئورگىنى نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى مەجلىسى بولۇپ، «مىنىستىر دەرىجىلىكلەر يىغىنى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ھەر يىلى ئاز دېگەندە ئىككى قېتىم چاقىرىلىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا مەخسۇس ئورگان ئىقتىسادىي كومىتېت تەسىس قىلىنغان بولۇپ، ئۇ خەلقئارا نېفىت باھاسىنى ماسلاشتۇرۇشقا ياردەملىشىدۇ.

 نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتىدىكى ئەزا دۆلەتلەرنىڭ خام نېفىت ئېكسپورت مىقدارى دۇنيا خام نېفىت ئومۇمىي ئېكسپورت مىقدارىنىڭ %80 تىن ئارتۇقراقىنى ئىگىلەيدۇ. بۇ تەشكىلات قۇرۇلغاندىن بۇيان، ئەزا دۆلەتلەرنىڭ نېفىت سىياسىتىنى ماسلاشتۇرۇپ ۋە كوللېكتىپ ھەرىكەت قوللىنىپ غەرب نېفىت مونوپول كاپىتالىنىڭ ئۇزاقتىن بۇيان نېفىت تالان-تاراج قىلىشىدەك ۋەزىيەتنى بۇزۇپ تاشلاپ، ئۆزلىرىنىڭ نېفىت ھوقۇقىنى قوغدىدى ھەمدە نېفىت كىرىمىدىن پايدىلىپ، ئىقتىسادىي جەھەتتە كەڭ تەرەققىي قىلىۋاتقان دۆلەتلەرنى قوللىدى ۋە ئۇلارغا ياردەم بەردى.

نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى باش شتابى1965-يىلى 9-ئايدىن باشلاپ، شۋېتسارىيىنىڭ جەنۋە ئاۋسترىيە پايتەختى ۋيېنادا. نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئۈچىنچى دۇنيادا ئەڭ بالدۇر بەرپا قىلىنغان، تەسىرى ئەڭ چوڭ بولغان خام ماتېرىيال ئىشلەپچىقارغۇچى دۆلەتلەر ۋە چىقىرىش تەشكىلاتى. نېفىت ئۇرۇشتىن كېيىن دۇنيادىكى ئەڭ مۇھىم بولغان ئېنېرگىيە. ئۇرۇشتىن كېيىنكى دەسلەپكى مەزگىلدە، دۇنيا نېفىت چارلاش، ئېچىش ۋە سېتىش پۈتۈنلەي دېگۈدەك غەرب نېفىت مونوپول مالىيە گۇرۇھىنىڭ قولىدا. بۇ مونوپول كونترول قىلىش ئاقىۋىتى غەربتىكى تەرەققىي تاپقان دۆلەتلەر نورمىدىن ئارتۇق پايدا ئالىدۇ، ئۈچىنچى دۇنيا ئاساسلىق نېفىت چىقىدىغان ئىقتىسادىي مەنپەئىتى زىيانغا ئۇچرايدۇ. 

گۇناھىنى يۇيۇش كۈنى ئۇرىشى

 ئىسرائىلىيە بىلەن پەلەستىن توقۇنۇشىدا پەيدا بولغان ئاخىرى نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدىغان بىر پەقەت كارخانىلارنىڭ بىرلىشىشىنى ئۆزگىرىشكە قاراشتا بىر خىل كۆرۈنمە سىياسىي كۈچ بولۇپ قالدى. 1967 - يىلى ئۈچىنچى قېتىملىق ئوتتۇرا شەرق ئۇرۇشىدىن كېيىن، نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى ئەرەب يەنە بىر قاتلانغان تەشكىلاتى ئەزا دۆلەتلەر قۇرۇلدى، ئەرەب نېفىت چىقارغۇچى دۆلەت تەشكىلاتى، ئىسرائىلىيە غەرب بېسىم مەركەزلەشتۈرۈپ مەدەت بېرىش. ئاساسلىق نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر مىسىر ۋە سۈرىيەدىن كىرگەن ئەرەب نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەت تەشكىلىي، ھەمكارلىشىپ ھاسىل قىلىشى ئۇنىڭ نىشانى.  

نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلات يىغىنى بۇ تەشكىلاتنىڭ ئەڭ ئالىي ھوقۇقلۇق ئورگىنى، ھەر قايسى ئەزا دۆلەتلەرنىڭ نېفىت يىغىنىغا ئەۋەتتى، كان مەھسۇلاتلىرى ۋە ئېنېرگىيە مىنىستىرى ( ۋەزىرى ) باشچىلىقىدىكى ۋەكىللەر ئۆمىكى بىلەن كۆرۈشتى. يىغىن ھەر يىلى ئىككى قېتىم ئېچىلىدۇ، ئەگەر ئېھتىياجلىق بولسا يەنە پەۋقۇلئاددە يىغىن ئاچتى. قۇرۇلتاي بارلىق ئەزا دۆلەتلەرنىڭ بىردەك پرىنسىپىنى يولغا قويۇپ، ھەر بىر ئەزا دۆلەتلەرنىڭ ھەممىسى بىر ئاۋاز، مەزكۇر تەشكىلات چوڭ - چوڭ فاڭجېن تۈزۈشكە مەسئۇل بولىدۇ، ھەمدە قانداق مۇۋاپىق ئۇسۇل بىلەن ئىجرا قىلىشى كېرەك. 

شۇ يەردىكى ھەرقايسى دۆلەتلەرنىڭ نېفىت سىياسىتىنى تەڭشەش، خام نېفىت مەھسۇلات مىقدارى ۋە باھاسى بىلەن مەسلىھەتلىشىپ، ئورتاق ھەرىكەت قوللىنىپ غەرب ئەللىرىنىڭ نېفىت چىقىدىغان جاينى ئېكىسپىلاتاتسىيە ۋە تالان - تاراج قىلىشى، دۆلەت بايلىقىنى قوغداش، ئۆزلىرىنىڭ مەنپەئىتىنى قوغدىشى لازىم.

نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى ھەر قايسى ئەزا دۆلەتلەرنىڭ ۋەكىللىرى ( ئاساسلىقى ۋەكىللەر ئۆمىكىنىڭ باشلىقى ) ئوپېك يىغىنىدا نېفىت ھۆكۈمىتى تەدبىر قوللىنىپ ئۇنى ماسلاشتۇرۇش، بىرتۇتاش، بىردەك نېفىت بازىرىنىڭ مۇقىملىقى ۋە گۈللىنىشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ. مەزكۇر تەشكىلاتنىڭ كۈندىلىك ئىشلىرىنى نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى كاتىبات باشقارمىسى مەسئۇل بولىدۇ،  كېڭىشى بۇيرۇقىنى قوبۇل قىلىشقا باش كاتىپى بىۋاسىتە رەھبەرلىك قىلغان. نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى، ئۇنىڭ قارىمىقىدا ئىقتىساد كومىتېتى، مىنىستىرى مەمۇرىي تەپتىش كومىتېتى قاتارلىق بىر قانچە ئىجرا ئاپپاراتى، ئادا قىلىش، مەسلىھەت بېرىش، كېڭىشىش، ماسلاشتۇرۇش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكىسىيىلىك ئالاھەدىلىككە ئىگە.  

نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى تەشكىلىي نىزامى مەزكۇر تەشكىلات نېفىت بازىرىنىڭ مۇقىملىقى ۋە گۈللىنىشى، شۇنىڭ بىلەن نېفىت ئىشلەپچىقارغۇچى ۋە ئىستېمالچىلارنىڭ مەنپەئەتى كاپالەتكە ئىگە بولدى، نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى نېفىت ئىشلەپچىقىرىش نورمىسى تۈزۈمى. ئەگەر نېفىت ئېھتىياجى ئاشسا، ياكى بەزى نېفىت چىقىدىغان نېفىت مەھسۇلاتى ئازايسا، نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتى نېفىت مەھسۇلات مىقدارى، نېفىت باھاسىدا ئۆزگۈرۈش بۇلىدۇ. نېفىت باھاسى تۆۋەنلەپ، نېفىت ئېكسپورت قىلغۇچى دۆلەتلەر تەشكىلاتىدىكى نېفىت مەھسۇلات مىقدارى بازار ۋەزىيىتى ئازايىش مۇمكىن. ^[0]