مارس

     مارس بولسا بىر قۇملۇق سەييارىسى ،سىرتقى يۈزىدەا قۇم بارخانلىرى ۋە شېخىللار بار ، مۇقىم ھالەتتىكى سۇيۇقلۇق جىسىم يوق ،كاربون ( 4) ئوكسىدنى ئاساس قىلغان ئاتموسفىرا شالاڭ ھەم سوغۇق ،توپا –توزانلار ئۇچۇپ يۈرىيدۇ ،ھەريىلى دائىم دېگۈدەك  چاڭ –توزانلىق بوران يۈز بېرىدۇ . يەرشارىغا سېلىشتۇرغاندا   گېئولوگىيىلىك  ھەركىتى بىرقەدەر پاسسىپ ،يەنە بىر ئۆزگىچە بولغان يەرتۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكى بولسا جەنۇپ شىمال يېرىم شارنىڭ ئىنتايىن روشەن پەرقى بار ،جەنۇپ تەرىپى قەدىمىي بولۇپ ،مېتېئورىت ئازگىلى ، ئىگىزلىكلەر بىلەن توشۇپ كەتكەن ،شىمال تەرىپى بولسا يېڭىدىن پەيدا بولغان تۈلەڭلىك .   مارسنىڭ ئىككى تەبى ھەمراسى بار ، فوبوس ۋە  دېيموس تى ئىبارەت . 2013-يىلى 12-ئايدا ئېلان قىلغان تەكشۈرۈش ماتىريالىدا كۆرسىتىلىشچە مارستا ئاللىبۇرۇن قۇرۇپ كەتكەن كۆل بايقالغان ،يەنى ھاياتلىقنىڭ ئىزناسى بايقالغان دېيىلگەن. 2014-يىلى يازدا ھاۋاي ئۇنۋېرستىتى ئالىملىرىنىڭ تەتقىقاتىدا بايقىلىشچە  «مارس كۆك بۆلجۈرگىنى » كىچىك مېتورىت تاشنىڭ قالدۇقلىرى ،ماستا بۇرن ئېقىن سۇنىڭ بارلىقىنى ئىسپاتلىيالمىدى .

 مارسنىڭ دېئامېتىرى يەر شارىنىڭ يېرىمىغا تەڭ، ھەجىمى %15 گە، ماسسىسى %11 گە تەڭ، سىرتقى يۈزى ھەجىمى يەرشارى سىرتقى يۈزىنىڭ ھەجىمى بىلەن ئوخشاش كېلىپ قالىدۇ ،زىچلىق باشقا ئۈ سەييارىغا سېلىشتۇرغاندا كۆپ كىچىك ،رادىئۇس ،ماسسا ، ئېغىرلىق قاتارلىقلارنى ئېلىپ ئېيتقاندا مارىس يەرشارى بىلەن ئاي شارىنىڭ ئوتتۇرىسىدا تۇرىدۇ ،مارسنىڭ دېئامېتىرى ئاي شارىنىڭ ئىككى ھەسسىسىگە ،يەر شارىنىڭ بىر ھەسسىسىگە تەڭ ،ماسسىسى ئاي شارىنىڭ 9 ھەسسىسىگە ،يەر شارىنىڭ1／9 گە تەڭ ،ئېغىرلىقى ئاي شارىنىڭ 2.5 ھەسسىسىگە، يەر شارىنىڭ  2 ／5   گە تەڭ. 

مارىس قۇياش سېستىمىسىدىكى ئىچىىن سىتىغا  قاراپ سانىغاندىن كېيىنكى 4 – سەييارە ،دېئامېتىرى يەر شارى دېئامېتىرنىڭ يېرىمىغا توغرا كېلىدۇ ،ئۇ قۇياش سېستىمىسىدىكى يەرشارىدىن باشقا ھاياتلىق مەۋجۈد بولۇپ تۇرۇش ئېھتىماللىقى با پلانىتا دەپ قارىلىپ كەلمەكتە . مارس بولسا بىر قۇملۇق سەييارىسى ،سىرتقى يۈزىدەا قۇم بارخانلىرى ۋە شېخىللار بار ، مۇقىم ھالەتتىكى سۇيۇقلۇق جىسىم يوق ،كاربون ( 4) ئوكسىدنى ئاساس قىلغان ئاتموسفىرا شالاڭ ھەم سوغۇق ،توپا –توزانلار ئۇچۇپ يۈرىيدۇ ،ھەريىلى دائىم دېگۈدەك  چاڭ –توزانلىق بوران يۈز بېرىدۇ . يەرشارىغا سېلىشتۇرغاندا   گېئولوگىيىلىك  ھەركىتى بىرقەدەر پاسسىپ ،يەنە بىر ئۆزگىچە بولغان يەرتۈزۈلۈش ئالاھىدىلىكى بولسا جەنۇپ شىمال يېرىم شارنىڭ ئىنتايىن روشەن پەرقى بار ،جەنۇپ تەرىپى قەدىمىي بولۇپ ،مېتېئورىت ئازگىلى ، ئىگىزلىكلەر بىلەن توشۇپ كەتكەن ،شىمال تەرىپى بولسا يېڭىدىن پەيدا بولغان تۈلەڭلىك .

مارسنىڭ ئايلىنىش ئوربىتىسى ئېللىپىس شەكىلىدە ،شۇ سەەۋەپتىن ،قۇياش نۇرىنى قۇبۇل قىلغاندىكى يېراق يېقىن ئارلىقنىڭ تېمپىراتۇرا پەرقى ℃160 قا يېقىنلىشىدۇ. بۇ مارسنىڭ ھاۋا كېلىماتىغا غايەت زور تەسىرلەرنى ئېلىپ كېلىدۇ ،مارس يەرشارىدىن كۆپ كىچىك بولسىمۇ بىراق ئۇنىڭ سىرتقى يۈزىنىڭ كۆلىمى يەرشارىنىڭ سىرتقى يۈزىنىڭ قۇرۇقلۇق كۆلىمىگە تەڭ كېلىدۇ .  ئاتموسفىراسى  مارسنىڭ ئاتموسفىرا زىچلىقى يەرشارىنىڭ تەخمىنەن %1 گە توغرا كېلىدۇ ،ئىنتايىن قۇرغاق ،تېمپىراتۇرا تۆۋەن ،يەريۈزى تېمپىراتىرىسى نۆلدىن تۆۋەن ℃55، سۇ ۋە كاربون تۆت ئوكسىدى توڭلايدۇ .^[0]