قۇمتۇرا مىڭئۆيى

   بۇ مىڭئۆيلەرنىڭ بىر قىسمى جىلغا ئېغىزىدىكى قىياغا، يەنە بىر قىسمى جىلغا ئىچىدىكى قىياغا قېزىلغان. بۇ جايدا ھازىر 99 ھۇجرا ئۆي بولۇپ، 72 ئېغىزى خېلى ياخشى ساقلانغان. بۇ ئۆيلەرنىڭ كۆپىنچىسى ئىبادەت ئۆيلىرى بىلەن ئېتىكاپ – ئىستىقامەت ئۆيلىرى، ئاز بىر قىسمى راھىبلارنىڭ ھۇجرا ئۆيلىرىدۇر. قۇمتۇرا مىڭئۆيىنىڭ بۇنداق جايغا بىنا قىلىنىشى ئەينى زامان بۇددىزمنىڭ تەلىپى بويىچە، ئاۋات شەھەر – بازارلاردىن چەتتە بولۇش، خالىي، پىنھان، مەنزىرىلىك تاغ – دەريالار جايلاشقان جىلغا بولۇش مەقسەت قىلىنغان.

بۇ جاي پىنھان، تىنچ بولۇپ، سەيلە – ساياھەت قىلىش، ئارام ئېلىشقا باب كېلىدۇ. ئەتىياز ۋە ياز كۈنلىرى قۇشلارنىڭ يېقىملىق ۋە مۇڭلۇق سايرىغان ئاۋازى كىشىنى مەستخۇش قىلىدۇ.

 قۇمتۇرا مىڭئۆيلىرىدە يېقىندا يېڭىدىن تېپىلغان ئولتۇرغان ھالەتتىكى بۇددا (ساكيامونى) نىڭ ھەيكىلى تېپىلدى. بۇ ھازىر شىنجاڭدا بىردىنبىر ساقلىنىپ قالغان بۇددا ھەيكىلى. بۇ ھەيكەل بەدەشقان قۇرۇپ ئولتۇرغان، ئىككى قولىنى ئىستىقامەت كۆرۈنۈشتە قويغان بولۇپ، ئاستىدا يەتتە قات نېلۇپەر ئولتۇراق، ئىككى شىر ئوبرازى قاپارتىپ ياسالغان. يۈزى ئۇرۇق، قۇلىقى كالپۇكىغىچە سوزۇق ياسالغان.

   قۇمتۇرا مىڭئۆيلىرىدە 40 تىن ئارتۇق ئۆيدىكى تام رەسىملىرى ساقلىنىپ قالغان. بۇلاردىن 31 ئۆينىڭ رەسىملىرى خېلىلا ياخشى ساقلانغان بولۇپ، بۇلار بۇددىزىمنىڭ ھىنايانا (كىچىك كۆلەڭگە) مەزھىپىگە مەنسۇپ يارالمىش قىسسەلىرى، بۇددا ئەۋلىياسى ساكيامۇنىنىڭ ئۆمۈر بايانىغا ئائىت ھەرخىل مەزمۇندىكى رەسىملەردىن باشقا، يەنە ماھايانا (چوڭ كۆلەڭگە) مەزھىپىگە خاس مىڭ بۇت رەسىملىرى ،ئۆزگىرىش رەسىملىرى بار.

تاش غار ئومۇمىي ئەھۋالى

شىمالىي رايون ئاساس قىلىنغان، 80 غار بار، جەنۇبىيتىن كىرىپ، ئىككى بۆلەككە بۆلۈنگەن، جەمئىي 32 ئۆڭكۈر. دىڭ جىلغىسى تاغ ۋە جىلغىلىق رايون بۇ پەقەت ئاز مىقداردا تاش غار. تاش غار مىلادى 5 - ئەسىردە قېزىلغان، 7 - يىلىغا كەلگەندە، پۈتۈن قىياپىتى بىلەن قىزىل ئوخشاش مەزگىلدىكىدىن روشەن كۈسەن يەرلىك ئۇسلۇب نامايەن قىلىنغان. 

   يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ساياھەتچىلىكنىڭ جانلىنىشىغا ئەگىشىپ، قۇمتۇرا مىڭئۆيىگە ساياھەتكە كېلىدىغان چەت ئەللىكلەر ۋە مەملىكەت ئىچىدىكى ساياھەتچىلەر كۆپەيمەكتە. ^[0]