جېمىنەي بازىرى

جېمىنەي بازىرى جېمىنەي ناھىيەسى گە جايلاشقان. جېمىنەي بازىرى ناھىيەگە قاراشلىق كەنت ئاھالە كومىتېتى : بېلئارىق كەنتى، سار ئۆلېڭ كەنتى، شارىقتى يېزىسى ، توپان يېزىسى، قىزىلئادىر كەنتى. پۈتۈن بازاردىكى قارمىقىدا بەش مەمۇرىي كەنت بار بۇلۇپ، بۇنىڭ ئىچىدە ئۈچ دېھقانچىلىق كەنتى (يەنى بېلارق كەنتى، شارلا كەنتى ۋە چارقت كەنتى )، ئىككى چارۋىچىلىق كەنتى (توپان كەنتى ۋە قىزراد كەنتى). 2007-يىلى بازار بويىچە جەمئىي ئاھالىلەر 506 ئائىلە، نوپۇسى 2642 ئادەم (2007-يىلى)، قازاق، خەنزۇ، ئۇيغۇر، خۇيزۇ، موڭغۇل قاتارلىق بەش مىللەتتىن تەركىب تاپقان، بۇنىڭ ئىچىدە قازاق مىللىتى پۈتۈن بازار ئومۇمىي نوپۇسىنىڭ %98 دىن ئاشدۇ.

جېمىنەي بازىرى ئەسلىدە شالشىقاي يېزىسى، تارىختىكى ئىچكىرىگە كۆچۈش قاتارلىق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن شالشىقاي يېزىسىنىڭ شەرق بىلەن غەرب ئىككى تەرپى، توپتېرەك يېزىسى شەرق ۋە غەرب تەرىپىگە جايلاشقان، 1997-يىلى 9-ئايدىكى ئىقتىسادىي تەرەققىيات ۋە مەمۇرىي باشقۇرۇش ئېھتىياجى، ئاپتونوم رايونلۇق پارتكوم خەلق ھۆكۈمەتلىرى تەستىقلىشى بىلەن بازار تەسىس قىلىنغان. شالشىقاي يېزىسىنىڭ شەرق-غەرب ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدۇ، شەرقىي قىسمى شالشىقاي يېزىسى، غەربتە جېمىنەي بازىرى، شۇنىڭ بىلەن جېمىنەي بازىرى رەسمىي قۇرۇلغان. بازارلىق ھۆكۈمەتنىڭ بېلئارىق كەنتى تەسىس قىلىنغان.

ئورنى 

جېمىنەي بازىرىجېمىنەي بازىرى جېمىنەي ناھىيەسى شەھەرنىڭ غەربىي شىمالىغا جايلاشقان بولۇپ، ناھىيە بازىرى بىلەن بولغان ئارىلىقى 16 كىلومېتىر، جېمىنەيگە 2 كىلومېتىر كېلىدىغان جايغا جايلاشقان. شەرقتە توپتېرەك يېزىسى، جەنۇبتا تارباغاتاي ۋىلايىتى نىڭ قوبۇقسار موڭغۇل ئاپتونوم ناھىيەسى، غەربىي قىسمى قازاقىستان بىلەن چېگرىلىنىدۇ، شىمالدا يېزا ئىگىلىك 10-شىسىنىڭ 186-تۇەنى، قابا ناھىيەسى، دېڭىز يۈزىدىن ئېگىزلىكى 424 __ 3783 مېتىر، شەھەر رايونىنى يەر تۈزۈلۈشى جەنۇبى ئېگىز، شىمالى پەس بولۇپ، جەنۇبتىن شىمالغا ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 80 كىلومېتىر، شەرقتىن غەربكە تەخمىنەن 15 كىلومېتىر، ئومۇمىي كۆلىمى 1168 كۋدرات كىلومېتىر. ناھىيە بويىچە 141 كىلومېتىر چېگرا لىنىيەسى، 136 كىلومېتىر، جىمىنەي بازىرى دائىرىسى ئىچىدە. 

كىلماتى 

جېمىنەي بازىرى كىلىماتى تىپىك مۆتىدىل سوغۇق بەلباغ كىلىماتىغا تەۋە، قىشتا قاتتىق سوغۇق بولۇپ قار كۆپ ياغىدۇ، ياز پەسلى قۇرغاق، يامغۇر ئاز ياغىدۇ، يىللىق ئوتتۇرىچە ھاۋا تېمپېراتۇرىسى ℃4، ئەڭ يۇقىرى تېمپېراتۇرا ℃38، ئەڭ تۆۋەن تېمپېراتۇرىسى ℃40-، يىللىق كۈن نۇرىنىڭ چۈشۈشى 2600 سائەتتىن 3900 سائەت، قىروسىز مەزگىل 90 كۈندىن 130 كۈنگىچە، يىللىق ئوتتۇرىچە ھۆل-يېغىن مىقدارى 180 مىللىمېتىر، يىللىق پارغا ئايلىنىش مىقدارى 1800-يىلىغىچە 2400 مىللىمېتىر ئوتتۇرىسىدا بولۇپ، ھۆل-يېغىن مىقدارى  10-13 ھەسسە.

سۇ بايلىقى

جېمىنەي بازىرىجېمىنەي بازىرى سۇ بايلىقى كەم، بازار بويىچە ئاران بىر پەسىللىك دەريا ۋە بىر نەچچە بۇلاقلار ئېتىز، مال فېرمىسى، يايلاق سۇغىرىش ۋە ئادەم ۋە چارۋىلارنىڭ ئىچىدىغان سۇيى ئاساسلىقى ھۆل-يېغىنلىق ۋە ئۇلاستاي دەرياسىغا چە شۇنىڭدەك ساۋۇر تاغ تىزمىسىدىن ئېرىگەن قار-مۇز سۈيىگە تايىنىپ، ئۇنىڭدىن قالسا سىڭىپ كەتكەن بۇلاق سۈيى ۋە يەر ئاستى سۈيىگە تاينىدۇ.

يەر بايلىقى

جېمىنەي بازىرى تۇپرىقى مۇنبەت، بازار بويىچە جەمئىي تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 2000 مو، بۇلار ئىچىدە  بېلارق كەنتى تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 5162 مو، چارقت كەنتى تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 4680 مو، شارلا كەنتى تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 1421 مو، ئاساسلىقى بۇغداي، مايلىق ئاپتاپپەرەس، قوناق، بېدە قاتارلىق زىرائەتلەرنى تېرىيدۇ. كۆكشام رايونى بولغاچقا كېچە-كۈندۈز يىغىندا تېمپېراتۇرا يۇقىرى، ھاۋا كىلىماتى مۇۋاپىق ئىقتىسادىي زىرائەت كۆپ چىقىدىغان جايلارغا جېمىنەي بازىرى بولۇپ قالغان. كۆكشام رايونىدا 6000 مو مۇنبەت ئېتىز بار.

ئوتلاق بايلىقى 

جېمىنەي بازىرى ئەتياز، كۈزلۈك تەبىئىي ئوتلىقى 2 مىليون 500 مىڭ مو، ساۋىر تېغى، بېيشاۋو رايونلار بازار چارۋىچىلارنىڭ تۇرمۇش رايونى بۇلۇپ، ئاساسلىقى ئۇششاق چارۋا بېقىشنى ئاساس قىلىدۇ، بېيشاۋو رايونى چوڭ چارۋا بېقىش ئاساس قىلىنىدۇ. ئىقتىسادنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ كەڭ چارۋىچىلار تەدرىجىي ھالدا كۆچمەن چارۋىچىلىق تۇرمۇشى بىلەن خوشلىشىپ ھازىر 51 ئائىلىلىك چارۋىچىلارنى مۇقىم ئولتۇراقلاشتۇرۇشنى ئەمەلگە ئاشۇرغان. ئىككى چارۋىچىلىق كەنتى، ھازىر بار بولغان قىشلىقى 48، ئۈستى قوتان بەلۋىغى 142، مۇھىت قوغداش، چارۋىچىلىق ياخشى سۈپەتلىك ئايلىنىشىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن، جېمىنەي بازىرى جەمئىي 37 كىلومېتىر ئوتلاقنى قاشالاش، يايلىتىشنى توختىتىپ بېقىش ئوت-چۆپ ئورمىنى 308 مىڭ مو، بۇنىڭ ئىچىدە چارۋا بېقىشنى توختىتىش رايونى 101 مىڭ مو، چارۋا بىقىش چەكلەنگەن رايونلاردىكى 257 مىڭ مو.

ساياھەت بايلىقى

يۈز يىللىق سودا ___ جىمىنەي پورتى، مەنزىرىسى گۈزەل مۇزتاۋ مۇز تاغ ۋە قۇملۇق مەنزىرىسى بېيشاۋو ھەممىسى جېمىنەي بازىرى دائىرىسى ئىچىدە ئىنتايىن مول ساياھەت بايلىقىغا ئىگە.

جېمىنەي ناھىيەسى كەڭ رايونلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، ھالبۇكى 39 مىڭ ئاھالە چېگراسى، گەرچە شىنجاڭدىكى ئەڭ قۇرغاقچىلىق بولغان سۇ كەمچىل بولغان رايون. ئېچىپ يېتىلدۈرىدىغان تېرىلغۇ يەر كۆلىمى، جۇڭگونىڭ جەنۇبىدىكى كىشىلەر ھەۋەس قىلىغۇدەك يېتەرلىك. ماتېرىياللاردا: ناھىيە بوز يەر ئېچىش تېرىلغۇ يەر كۆلىمى 880 مىڭ مو بولۇپ، ھازىر بوز يەر ئېچىش 240 مىڭ موغا يەتكەن. كۈن نۇرى بايلىقى مول، كۈن نۇرى چۈشۈش ۋاقتى ئۇزۇن، يېرى مۇنبەت، يازغى بۇغداي كۆپ، ئالتاي رايونى ئاشلىق ئامبىرى. ناھىيە بويىچە 100 مىڭ مو تېرىلغۇ يەرنى ئاپتونوم رايونلۇق دېھقانچىلىق نازارىتى ئەلا سۈپەتلىك زىيانسىز يازغى بۇغداي ئىشلەپچىقىرىش بازىسى قىلىپ بېكىتكەن. ئۇنىڭدىن باشقا  جېمىنەي ناھىيەسى يەنە 9 مىليون 23 مىڭ مو تەبىئىي ئوتلاق، بۇنىڭ ئىچىدە ساۋۇر تاغ ئوتلاق ئاپتونوم رايونىمىزدىكى تۆت چوڭ ئېسىل ئوتلاق بىرى.^[0]