تېبكىن ئۇسان يېزىسى

تېبكىن ئۇسان يېزىسى جۇڭگو شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قوبۇقسار موڭغۇل ئاپتونوم ناھىيەسى نىڭ غەربىي شىمالىي قىسمىغا جايلاشقان، ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرى قازاقىستان بىلەن چېگرىلىنىدۇ. بۇ رايون 1984-يىلى ھازىرقى نامىغا ئۆزگەرتىلگەن، سوغۇق بەلباغ چوڭ قۇرۇقلۇق كىلىماتىغا تەۋە، ئاساسلىقى موڭغۇل قاتارلىق ئاز سانلىق مىللەتلەر ئاساسىي ئورۇندا تۇرىدۇ. يېزا ئىچىنىڭ مەنزىرىسى كۆركەم، چىرايلىق يازلىق داچىلار بار، جاڭغىر مەدەنىيەت مىراسلىرى، قەدىمكى قەبرىستانلىق، قىيا تاش رەسىملىرى قاتارلىق ئالاھىدە ساياھەت بايلىقى بار. 

تېبكىن ئۇسان يېزىسى قوبۇقسار ناھىيە بازىرىنىڭ شىمالىغا 30 كىلومېتىر كېلىدىغان جايدا، بازار ئورنى شىمالىي كەڭلىك 46°48، شەرقىي مېرىدىئان 52°85، بۇ بازار غەربىي شىمال تەرەپكە 40 كىلومېتىر، دۆلەت چېگرا لىنىيەسىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 48 كىلومېتىر، شەرقتە 1-چارۋىچىلىق فېرمىسى بىلەن قوشنا، غەرب تەرىپى دۆربىلجىن ناھىيەسى بىلەن چېگرىداش، غەربىي شىمالىي ئاۋۇزچى بىلەن قوشنا، شىمال تەرىپى قازاقىستان بىلەن چېگرىلىنىدۇ، پۈتۈن يېزىنىڭ ئومۇمىي كۆلىمى تەخمىنەن 425 مىڭ مو، ناھىيە ئومۇمىي كۆلىمىنىڭ تەخمىنەن %9.3 نى ئىگەللەيدۇ. 

تېبكىن ئۇسان يېزىسىنىڭ شىمالىي قىسمى سەرۋەر تاغلىرى، جەنۇبىي قىسمى قازاقىستان تېغى بىلەن چىگرىلىنىدۇ. سەرشەن تېغى ۋە قازاقىستان بىلەن تاغ ئوتتۇرىسىدا ۋە بۇك جىلغا با، بازار بولسا جىلغىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا جايلاشقان. كىلىماتى سوغۇق مۆتىدىل بەلباغ چوڭ قۇرۇقلۇق كىلىماتىغا تەۋە، ئەتىيازدا تېمپىراتۇرا تېز، ھاۋارايىنىڭ مۆتىدىللىكى، يىللىق ھۆل-يېغىن مىقدارى 140.5 مىللىمېتىر، ئاساسىي شامال يۆنىلىشى غەرب شامىلى، ئەتىياز، كۈز پەسلىدە كۆپىنچە ھاللاردا غەربىي شىمال شامىلى سەككىز بالدىن يۇقىرى بوران يىلىغا 70 كۈندىن ئارتۇق. قىروسىز مەزگىل 150 كۈن، مۇۋاپىق باقمىچىلىقنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا باب كىلىدۇ، تېبكىن ئۇسان يېزىسى تەۋەلىكىدە سەككىز مەمۇرىي كەنت بار بولۇپ، بۇنىڭ تۆتى دېھقانچىلىق كەنتى، تۆت چارۋىچىلىق كەنتى، چېگرا ئىچىدە يەنە 137-تۈەن ئاۋۇزچى چارۋىچىلىق بىڭتۋەنى بار. 

نوپۇس سانى

پۈتۈن يېزا ئومۇمىي ئاھالىسى 3524 ئادەم. 

مىللەتلەرنىڭ تارقىلىشى 

موڭغۇل، خەنزۇ، خۇيزۇ، قازاق، تاتار، ئۇيغۇر ئالتە مىللەتتىن تەركىب تاپقان، بۇنىڭ ئىچىدە ئاز سانلىق مىللەت نوپۇس نىسبىتى %95 تىن يۇقىرى، موڭغۇل 1647 ئادەم، قازاق 1532 ئادەم.

تېبكىن ئۇسان يېزىسىنىڭ زېمىنى كەڭ، لېكىن تۇپراق سۈپىتى ئانچە ياخشى ئەمەس، قوبۇقسار جىلغا ئاستى دەرياسى بىر قىسىم تېرىلغۇ يەردىن باشقا، قالغان يەرلەردىن تېرىغىلى بولىدىغان يەر ئاز، تەركىبىدە قۇم-شېغىل، تاش كۆپ. 

يەر بايلىقى 

پۈتۈن يېزىسىدىكى تېرلغۇ يەرنىڭ 6438 مو، تەبىئىي ئوتلاق كۆلىمى 1 مىليون 450 مىڭ مو، قاشالانغان ئوتلاق كۆلىمى 100 مىڭ مودىن ئارتۇق، يېزا بويىچە تېرىلغۇدىن ئوتلاققا قايتۇرۇش كۆلىمى 6000 مو ئورمانغا قايتۇرۇلغان تېرىلغۇ يەر جەمئىي 3400 موغا يەتكەن. 

سۇ بايلىقى

تېبكىن ئۇسان يېزىسى سۇ بايلىقى ئىنتايىن مول، ئاققول دەرياسى، قوبۇقسار دەرياسىنىڭ مەنبەسى بۇ يېزىدا، ئۇنىڭدىن باشقا يەنە دەرۋازاگو قاتارلىق 10 دەريا-ئېقىنى بار، ئېقىن مىقدارى 1.186 كۇب مېتىر، يىللىق ئېقىم مىقدارى 3766.07 مىڭ كۇب مېتىر، بۇنىڭدىن باشقا يەنە بۇلاق سۈيى 18 كۆز بار، يىللىق ئوتتۇرىچە ئېقىن مىقدارى 0.521 كۇب مېتىر، يىللىق ئېقىم مىقدارى 1647.63 مىڭ كۇب مېتىرغا يەتكەن. سۇ بايلىقى كۆپ ئىشلىتىلگەن، ئەمەلىي سۇغىرىلغان كۆلەم 1022 مو. ^[0]