ماگما

ماگما ئادەتتە تۆۋەندىكى بىر قانچە قىسىمدىن تەركىب تاپقان ئۇلار: 

ئېرىپ ھاسىل بولغان سۇيۇقلۇق 

سۇيۇق ماگمىلارنىڭ مىنېرال 

تۇتقۇن جىسىم بىلەن ئورالغان جىسىم 

ماگما ئىچىدىكى ئېرىگەن گاز 

ھازىرقى زاماندىكى يانار تاغنىڭ ئاساسلىق تەركىبى قىسمى سىلىكات ماگما. بۇنىڭ ئىچىدە SiO₂ مىقدارى %80-%30 ئارىلىقىدا؛ مېتال ئوكسىدلىق مەسىلەن، Al₂O₃، Fe₂O₃، FeO، MgO، CaO، Na₂O قاتارلىق %20-%60 ىنى ئىگىلەيدۇ. باشقىلار مەسىلەن، ئېغىر مېتاللار، رەڭلىك مېتال، ئاز ئۇچرايدىغان مېتال ۋە رادىيوئاكتىپ ئېلېمېنتلار قاتارلىقلار ئۇلارنىڭ ئومۇمىي مىقدارى % 5 تىن ئاشمايدۇ. بۇنىڭدىن سىرت، ماگما تەركىبىدە يەنە بەزى پارلىنىشچان تەركىب بار، بۇنىڭ ئىچىدە ئاساسلىقى H₂O ،CO₂ ،H₂S ،F₂ ،Cl₂

قاتارلىقلار بار.

ماگمىنىڭ تۆت خىل ئاساسىي تىپ بار : 

1. ئۇلترا ئاساسلىق جىنس لاي  SiO₂ مىقدارى < %45

2. پارچىلىنىشىدىن  SiO₂ مىقدارى %45~%53 

3. نېيترال ماگما  SiO₂ مىقدارى %53~%66 

4. كىسلاتالىق ماگما  SiO₂ مىقدارى> %66 

يەر شارىنىڭ سۇيۇق ھالەتتىكى قەۋىتى بولسا ئەسلىدىكى ماگما ئۆزگىرىش ئارقىلىق شەكىللەنگەن. قايتا ھاسىل بولغان ماگما-تېمپېراتۇرا ئارقىلىق، تەركىبى ۋە ماددا ھالىتىنىڭ ئۆزگىرىشى تۈپەيلىدىن شەكىللەنگەن. 

ماگما ئېقىمى ئېتىلىپ چىقىش جەريانىدا، بېسىم تۆۋەنلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، پارلىنىش كۈچىنى يوقىتىدۇ شۇڭا ھەقىقىي ماگما ئەمەس، پەقەت ماگمىغا ئەڭ يېقىن بولغان ماددىلار. ماگما يەر پوستىنىڭ ھەرىكىتىدە يۆتكىلىش بولىدۇ، يەر پوستىنىڭ تېخىمۇ چوڭقۇر قاتلىمىدا ئوخشاش بولمىغان كوندېنساتور پاراسىتىنىڭ جەۋھىرى، يەر يۈزىگە ئېتىلىپ چىققان ماگما پائالىيىتى يانار تاغ ھەرىكىتى ياكى يانار تاغ تەسىرى دەپ ئاتىلىدۇ. ماگما ھاۋا بىلەن ئۇچراشقاندا كېيىن، ماگمىغا ئايلىنىدۇ. 

يەر يۈزىگە ئېقىپ چىققان ماگما ھېلىلا تاۋلاش ئوچىقىدىن ئېقىپ چىققان پولات ئېرىتمىسىگە ئوخشاش چوغدەك قىپقىزىل بولىدۇ. ئۆلچەشكە ئاساسلانغاندا، ماگمىنىڭ تېمپېراتۇرىسى ئادەتتە ℃ 900-1200 ئوتتۇرىسىدا، ئەڭ يۇقىرى بولغاندا ℃ 1300. 

ئاق رەڭلىكى ≥ ℃1150  

ئالتۇن رەڭلىكى ≥ ℃1090 

قىزغۇچ سېرىق رەڭلىكى ≥ ℃900 تىن 

ئوچۇق قىزىل رەڭلىكى ≥ ℃700 

تۇتۇق قىزىل رەڭلىكى ≥ ℃550~℃625  

غۇۋا قىزىل رەڭلىكى ≥ ℃475 

^[0]