جەنۇبىي قۇتۇپ

جەنۇبىي قۇتۇپ، كىشلەر تەرىپىدىن يەتتىنچى چوڭ قۇرۇقلۇق دەپ ئاتالغان، يەر  شارىدىكى ئەڭ اخىرقى بايقالغان قۇرۇقلۇق، بىردىنبىر ئادەم ئولتۇراقلاشمىغان قۇرۇقلۇق ھېسابلىنىدۇ. ئومۇمىي كۆلىمى 14 مىليون كۇۋادىرات كېلومېتىر، جۇڭگو بىلەن ھىندىستان ئۇمۇمىي كۆلىمىنىڭ يىغىندىسىغا تەڭ، دۇنيا بويىچە بەشىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ. 

 جەنۇبىي قۇتۇپ قۇرۇقلۇقى يەر مەيدانىنى غايەت زور بىر مۇز قاپلاپ تۇرىدۇ، دېڭىز يۈزىدىن ئوتتۇرىچە ئېگىزلىكى 2350 مېتىر. قۇتۇپ ( ئانتراكتىكا ) قىتئەسى كۆمۈلۈپ ياتقان مىنېراللار 220 خىلدىن ئارتۇق. 

   خەنزۇچە خەت مەنىسىدىن ئېيتقاندا جەنۇبى قۇتۇپ يەرشارىنىڭ ئەڭ جەنۇبىي قىسمىغا جايلاشقان. ئەمەلىيەتتە يەنە قۇتۇپ ( ئانتراكتىكا ) قىتئەسى، جەنۇبىي قۇتۇپ، جەنۇبىي قۇتۇپ، تىتان جەنۇبىي قۇتۇپ رايۇنى، جەنۇبىي قۇتۇب چەمبىرىكى قاتارلىق كۆپ خىل مەنىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئەمما جەنۇبىي ماگنىت قۇتۇبى جەنۇبىي قۇتۇپ ۋە جۇغراپىيە جەھەتتىكى جەنۇبىي قۇتۇپ. 

 جەنۇبىي قۇتۇپ : جەنۇبىي قۇتۇپ نوقتىسى جەنۇبىي پاراللېل ° 90 بولىدۇ. 

 جەنۇبىي قۇتۇپ قۇرۇقلۇقى : قۇتۇپ نۇقتىسى چوڭ قۇرۇقلۇققا يېقىن. 

 جەنۇبىي قۇتۇپ ئېكىۋاتۇرى : بۇ – ئانتاركتىكا قىتئەسى بىلەن ئاراللار. 

ئانتاركتىكا قىتئەسى يەر شارىنىڭ ئەڭ جەنۇبىي تەرىپىگە جايلاشقان. ئەتراپىنى ئوكيانلار ئوراپ تۇرىدىغان بىر پارچە قۇرقلۇق، لېكىن كەڭلىكتە تۇتقان ئورنىنىڭ يۇقىرى، ھاۋا كىلىماتىنىڭ ئىنتايىن سوغۇق بولۇشى تۈپەيلىدىن، ئوتتۇرىچە تېمپېراتۇرىسى 55 سېلتسىيە گرادۇستىن تۆۋەن بولۇپ، يىل بويى ئوتتۇرىچە قېلىنلىقى 200 مېتىرغا يېتىدىغان مۇز قاتلىمى بىلەن قاپلىنىپ تۇرىدۇ. ئۇ يەنە دۇنيا بويىچە قارا بوران ئەڭ كۈچلۈك، ئەڭ كۆپ چىقىدىغان رايون بولۇپ، بەزى جايلىرىدا بىر يىل ئىچىدە 340 كۈن قار-شىۋىرغانلىق ھاۋا رايى كۆرۈلىدۇ، شامال كۈچى تەيفېڭ بورىنىدىن ئۈچ-تۆت ھەسسە كۈچلۈك بولىدۇ. مۇشۇنداق ناچار كىلىمات شارائىتىدا، ئۇ جايدا يېشىل ئۆسۈملۈكلەرنى ئاساسەن ئۇچراتقىلى بولمايدۇ، پەقەت تاسادىپىي ئەھۋالدا، شامال تەگمەيدىغان تاشلارنىڭ ئاستىدا ئاز ساندىكى لىشاينىك، مۇخلار ۋە يۈسۈنلار ئۇچرايدۇ. تەكشۈرۈشلەرگە ئاساسلانغاندا، بۇ جايدا تەخمىنەن 400 خىل لىشاينىك، 75 خىل مۇخ، 360 خىلدىن ئارتۇق يۈسۈن ئۆسىدىكەن. 

 قۇتۇپ ( ئانتراكتىكا ) قىتئەسىدە كۆمۈلۈپ ياتقان مېنراللار ماددىلاردىن 220 خىلىدىن ئارتۇقى بار. ئاساسلىق مەھسۇلاتلىرىدىن كۆمۈر، نېفىت، تەبىئىي گاز، پىلاتىنا، ئۇران، تۆمۈر، مانگان، مىس، سىنىك، نىكېل، كوبالت، خروم، قوغۇشۇن، قەلەي، سىئا، ئالتۇن، ئاليۇمىن ، سۈرمە، گرافىت، كۈمۈش، ئالماس قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئاساسلىقى شەرىقى جەنۇپ قىتئەسى، جەنۇبىي قۇتۇپ تاقىم ئاراللىرى ۋە دېڭىز بويىدىكى ئاراللارغا تارقالغان.

 جەنۇبىي قۇتۇپ رايونى قېزىلما بايلىقلار ئىنتايىن مول. تەكشۈرۈپ ئېنىقلانغان بايلىق ئاساسلانغاندا، كۆمۈر، تۆمۈر ۋە نېفىت زاپىسى دۇنيا بويىچە 1 - ئورۇندا تۇرىدۇ، باشقا قېزىلما بايلىقلارتەكشۈرۈش جەريانى تۇرۋاتىدۇ. جەنۇبىي قۇتۇپ رايونىدا تېخىمۇ كۆپ قېزىلما بايلىقى مول، ئىنسانىيەت ئۈچۈن  ئىشلىتىلىشى ناھايىتى مول بولغان قېزىلما بايلىقلارنىڭ ئىلمىي ئاساس بىلەن تەمىنلەنگەن. تۆمۈر رۇدىسى جەنوبى قۇتۇپ بويىچە ئەڭ مول قېزىلما بايلىقلارنىڭ بىرى. ئۇ  ئاساسلىقى جەنۇبىي چوڭ قۇرۇقلىقى، جەنۇبىي قۇتۇپ ( ئانتراكتىكا ) قىتئەسىگە تارقالغان.  

 جەنۇبىي قۇتۇپ رايونىدىكى نېفىت زاپاس مىقدارى 100 مىلياردتىن تەخمىنەن 500 مىليارد تۇڭ، تەبىئىي گاز زاپاس مىقدارى تەخمىنەن - 300 مىليارد كۇپ مىتىردىن 500 مىليارد كۇپ مېتىرغىچە. جەنۇبىي قۇتۇپتىكى روس دېڭىزى، ۋېددېر دېڭىزىۋە چوڭ قۇرۇقلۇق بوسۇغىسى بېلىنىس دېڭىزى ۋە خەنۇبىي قۇتۇپ نېفىتلىكىنىڭ تەبئىي گاز ئاساسلىق ماكانىدۇر. 

ئەگەر شۇ جايدا مەۋجۇت بۇلۇپ تۇرۇش ئىمكانىيىتى بولسا، ھەممىسىنىڭ ئېگىزلىكى ئۈچ مېتىردىن ئېگىز، ھەمدە قەھرىتان سۇغۇققا تاقانىل تۇرۇشچانلىقى يۇقىرى، تۇمۇز ئىسسىق ھاۋاغا ماسلاشقان بولۇشى كېرەك. ^[0]