شاتىرەنجى

سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك شاترەنجىنىڭ يىلتىزى بولۇپ،بۇ ئۆسۈملۈكنىڭ يىلتىزى شاترەنجى نامىدا دورىغا ئىشلىتىلىدۇ.

ئائىلىسى

شاترەنجى ئائىلىسىدىكى كۆپ يىللىق پېلەكلىك چاتقالسىمان سامان غوللۇق ئۆسۈملۈك

تۈرى

بۇ خىل يىلتىز شاترەنجى ھىندى ۋە شاترەنجى شامى دەپ ئىككى خىل بولىدۇ.

يىلتىزى

ئۈنۈملۈك تەركىبى

 يىلتىزىنىڭ تەركىبىدە پلومباگېن (Plumbagin)تۇتىدۇ. يەنە ئاقسىل فېرمنتلىرى، قۇمۇش شېكىرى فېرمىنتى، گىلىكوزا، مېۋە قەنتى بار. 

 پالەچ، لەقۋا، پەي - مۇسكۇللار بوشاپ كېتىش، ھەزىم ئاجىزلىقلىرى، بوغۇم ئاغرىقى،بەل ئاغرىقى، بەرەس، بەھەق، قىچىشقاق، تەمرەتكە، تېرە قاسراقلىشىش قاتارلىقلارغا ئىشلىتىلىدۇ. 

تېرىنى قۇۋۋەتلەش، چىراينى پارقىرىتىش، تېرىلەرنى قىزارتىش، غىدىقلاش، پەي - مۇسكۇللارنى چىڭىتىش، ھەزىمنى ياخشىلاش، باھنى قۇۋۋەتلەش، قۇيۇق خىلىتلارنى سۈرۈش، ئاۋازنى ساپ قىلىش خۇسۇسىيىتىگە ئىگە .

خاس تەسىرى

تېرىنى ئوزۇقلاندۇرۇش، قىزارتىش، تېرە رەڭ ماددىسىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش.

ئورۇنباسارى

تال كېسەللىكلىرىدە سىيادان، باشقا كېسەللەردە ئوردان،زۆرەمباد. 

ئەكىس تەسىرى

ئۆپكىگە زىيان قىلىدۇ.

تۈزەتكۈچىسى

ئەرەب يىلىمى، مەستىكى

 مەركىزىي نېرۋا سىستېمسىنى قوزغىتىدۇ، مىقدارىدىن ئېشىپ كەتسە پالەچلەندۈرىدۇ، باكتېرىيىگە قارشى تۇرۇش رولى بار. 

1.    شاتىرەنجى ۋە سامساقتىن  10 گرام، باپچىدىن 7 گرام، زەيتۇن يېغىدىن 10 گرام ئېلىپ مەلھەم تەييارلاپ چېپىپ بەرسە بەرەس، بەھەققە مەنپەئەت قىلىدۇ.

2.   شاتىرەنجى، ئاقىرقارھا دىن 10 گرام ، قارامۇچتىن 5 گرامنى ئىككى دانە تۇخۇم سېرىقى بىلەن قوشۇلۇپ سۇپۇپ قىلىپ بەرسە باھ ئاجىزلىقىغا مەنپەئەت قىلىدۇ.

3.    شاتىرەنجى، ھوماما، بەدىيان، زەنجىۋىل قاتارلىقلاردىن 10 گرام،  ئاقىرقارھادىن  7 گرام، توربوتتىن 5 گرام، ھەسەل

 ئىككى ھەسسە ئېلىپ مەجۇن تەييارلاپ بەرسە بەدەندىكى غەيرى تەبىئىي خىلىتنى سۈرىدۇ.

4.    سىركە بىلەن قوشۇپ شۈمۈپ بەرسە ياكى يەرلىك ئورۇنغا تېڭىپ بەرسە بوغۇم ئاغرىقىغا ياخشى مەنپەئەت قىلىدۇ.

يىغىش

يىل بويى  يىغىۋالغىلى بولىدۇ.^[0]