تىمپۇ

تىمپۇ شەھىرى بۇتان پادىشاھلىقىنىڭ پايتەختى، شۇنداقلا بۇتاننىڭ سىياسىي، ھەربىي ئىشلار، دىن ۋە مەدەنىيەت مەركىزى.  ئۇ تەخمىنەن 50 مىڭ نوپۇسى بار شەھەر. بۇ يەردە پەقەت بىر پۇتبول مەيدانى، ۋاسكېتبول مەيدانى، چويلا توپ مەيدانى، بىر كىچىك تىپتىكى گولف توپ مەيدانى بار. بۇ يەردە ھەممىدىن تەرىپلەشكە ئەرزىيدىغىنى شۇكى، مەنزىرىسى گۈزەل ۋە ئۆزگىچە مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى بار. 

بۇ «شەرەپلىك دىنىي قەلئە» دېگەن ھېكايە 13-ئەسىردىلا بارلىققا كەلگەن. ھازىرقى زامان بۇتانلىقلار ئېتىقاد قىلىدىغان دىن ئاساسچىسى ئارچا خوجا دۇ گومۇ، شىگما لاما لايىھەلىگەن بىر كىچىككىنە ئىبادەتخانا، يەنى: توئىن قەلئە (كۆك تاش قەلئە).  

كىيىنىش ئادىتى

بۇتان پايتەختى سۇلالىسى ئوردىسى تىمپۇلىقلار كوچاىدا ماڭغاندا، ئاياللار ئۇزۇن كىيىملەرنى كىيىدۇ،پۇتىنىڭ ئۇچچىنىلا كۆرگىلى بولىدۇ؛ ئەرلەرنىڭ ھەممىسى كەڭ يەڭلىك كىيىم كەمزۇل كىيىپ، «مېۋە» ئەنئەنىۋى ئۇزۇن چاپان كىيىدۇ، يەڭلىرى ئاپئاق رەتلىك، ئاستى تەرىپىگە ئۇزۇنراق يوپكا ۋە ئۇزۇن پايپاق. 

دىنىي ئېتىقاد 

تىمپۇ پادىشاھلىقىنىڭ دىنى ئىنتايىن روناق تاپقان، تىبەت بۇددا دىنىنى ئۇلارنىڭ دۆلەت دىنى قىلغان. تەۋەسىدە چوڭ لاما بىلەن قاپلىنىپ تۇرىدۇ. تارىختا، تىمبۇئې دىنىي داھىيسى تۇرۇشلۇق جاي بولۇپ، بۇگۇنكى كۇنگىچە ساقلىنىپ كەلمەكتە، نۇرغۇن ياسىلىشى نەپىس بۇتخانا-ئىبادەتخانا قۇرۇلۇشلىرىدا ۋە قەلئە.

يېمەك-ئىچمەك مەدەنىيىتى 

تىمپۇ ئادەمنىڭ تۇرمۇش ئادىتى ۋە جۇڭگولۇقلارغا ئوخشاشئۇلارمۇ جۇۋاۋا يەيدۇ. لېكىن، تىمپۇ كۆكتات مۇچە بىلەن جۇڭگونىڭ سىچۇەنقورۇمىلىرىنىڭ ئاچچىقلىقى ئېشىپ چۈشسە چۈشىدۇكى، قېلىشمايدۇ. تىمپۇ ئادەملىرىمۇچنى كۆكتات، دورا - دەرمەكلا بولماستىن ھەممىنى ئۆگزىدە ئاپتاپقا يېيىپقۇرىتىدۇ، كۇندۈلۈك تۇرمۇشتا، تىمپۇلىقلار، قۇرۇق لازاىدىن باشقا ھەمە كۆكتاتنى،توغرالغان خام مۇچ،  سوغۇق سەي، يىيىشنى ياخشى كۆرىدۇ، بىۋاسىتە سالات يەيدۇ.

سەنئەت ۋە مەدەنىيەت 

ئېگىز ھىمالايا تېغىدا، تەبىئەتدۇنياسىدىكى رەڭگى تېخىمۇ روشەن نامايەن بولغان يارقىن نوقتىسى. تاماشا قىلغۇچىلارقارىغاندا، ئۇلار گويا خىيالىي تۈس ئالغان. قېنىق يېشىل جىلغا ۋە يانتۇ يەر،كۆپكۆك ئاسمان، دەريا، قوڭۇر رەڭ ياكى ئالتۇن رەڭ ئېگىزلىك يايلاقتىكى ئاق قار،بارلىق بۇ − كېسىپ رەڭ بۇتان سەنئىتىنىڭ ئاساسىي رەڭ ھاسىل قىلىدۇ. بۇ خىل رەڭلەربارلىققا كېلىشى تەبىئەت دۇنياسىدىكى ئامىللا ئەمەس، بەلكى شۇ مۇناسىۋەت بىلەندىنىي ئەنئەنىسى. ھىمالايا تېغىدىكى بۇددىستلار ئارىسىدا، رەڭگە بولغان دىققەت ۋەرەڭگى تۈپەيلىدىن كېلىپ چىققان لىيەنشىياڭ بۇددا دىنى ئېتىكاپتا ئولتۇرۇش ۋە دىنىيمۇراسىملىرى بىر تەركىبى قىسىمى ۋە قىسمەن بۆلىكى. 

تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە شىن توقاي قەلئە جايلاشقان، پايتەختى بەش مىل  ۋادىسىدىن ئايرىلىپ كىرىش ئېغىزىدا. ئۇ ئاۋاڭ نانكيې - يىلى 1627 - يىلى ياسالغان. بۇ چىرايلىق ئىمارەت بۇتان مۇھاپىزەت تېمى ئەڭ قەدىمكى بىر ئىبادەتخانا بار ئىدى. ئۇ ئىلگىرى دۆلەت تۇنجى ئىجتىمائىي ۋە دىنىي تەلىم - تەربىيە مەركىزى ھېسابلىنىدۇ. ئەمدى، راھىبلار بۇددا دىنى مەدەنىيىتىنى تەتقىق قىلىدىغان جاي بولۇپ قالدى. ^[0]