تۇفېلكا

تۇفېلكا بولسا كىرپىك تۈكلۈكلەر سىنىپىنىڭ ۋەكىللىك تۈرى، شۇنداقلا ئىپتىدائىي ھايۋان مەسىلەن، تۇفېلكا ۋەكىللىك تۈرىدىن تۇفېلكا تاتلىق سۇدا ياشايدۇ، ئادەتتە كۆل، كىچىك ئۆستەڭ، چۆچەكلەردە بولىدۇ. دۇنيا بويىچە مەلۇم بولغان 22 خىل، كۆپ ئۇچرايدىغان چوڭ تۇفېلكا (ئۇزۇنلۇقى 180 ~ 300 مىكرومىتېر)، قوش كىچىك يادرو تۇفېلكا (ئۇزۇنلىقى 80 ~ 170 مىكرومىتېر، ئىككىگە كېڭىيىپ تارىيالايدىغان ۋاكۇئولا، ئىككى كىچىك يادروسى بار، ناھايىتى كىچىك بولىدۇ)، كۆپ كىچىك يادرو تۇفېلكا (ئۇزۇنلۇقى 180～310 مىكرومىتېر، بەزىدە ئۈچكە كېڭىيىپ تارىيالايدىغان ۋاكۇئولا، كىچىك يادرو پۈۋەكچىلىك 3～12 مىكرومېتىر) بار، يېشىل تۇفېلكا (تەن ئۇزۇنلۇقى 80 ~ 150 مىكرومىتېر، سىتوپلازما ئىچىدە يېشىل يۈسۈن بىلەن بىللە ياشايدۇ، قۇياش نۇرىنى كۆرۈپ يېتىلگەندىن كېيىن، پىل تېنى يېشىل، بىر كىچىك يادرو بولۇپ، زىچ تىپلىق)، چوڭ تۇفېلكا ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغانلىرى. 

گىمېنوستومات ئەترىتىگە تەۋە تۇفېلكا پارامېتسىيە ئۇرۇقدىشىدۇر. ئورگانىك ماددىلار بىر قەدەر مول كۆلچەكلەردە ياشايدۇ، ئاستا ئېقىم كىچىك جىلغا، ئۆستەڭ شۇنداقلا ئاھالىلەر رايونى يېقىن ئەتراپتا سۇ. چوڭ تۇفېلكا — ئىپتىدائىي ھايۋانلار ئىچىدە تېنى بىر قەدەر چوڭ تۈرى، تېنىنىڭ ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 180 ~ 300 مىكرومىتىر، كۆز بىلەن كۆزەتكەندە تەركىبىدە كۆپ مىقداردا تۇفېلكا سۇيۇقلۇقى، نۇرغۇن يىڭنىسىمان بولىدۇ، پارقىراپ تۇرغان ئاق رەڭلىك كىچىك نۇقتىسى لەيلىتىش كۈچى، ئاق چېكىت بولسا تۇفېلكا.

ئىچكى ۋە تاشقى ھۈجەيرىلەر ئوتتۇرىسىدا ئىككى كېڭىيىپ تارىيالايدىغان ۋاكۇئولا، بىر تەن ئالدى، بىر بەدەن ئارقا قىسمى. ھەر بىر كېڭىيىپ تارىيالايدىغان ۋاكۇئولا ئەتراپتىكى سىتوپلازما ياردەم قولىنى سۇنۇپ، رادىئوئاكتىپلىق تىزىلغان يىغىش تۇرۇبىسى، بۇ نەيچە ئۇچ قىسمى بىلەن ئىچكى پلازما تورىنىڭ نەيچىسى بىلەن تۇتىشىدۇ. ئالدى-كەينى ئىككى كېڭىيىپ تارىيالايدىغان ۋاكۇئولا ئالمىشىپ تارىيىش، ئۇنىڭ تېنىدىكى سۇنىڭ تەڭپۇڭلۇق ساقلاپ قالالايدىغانلىقىنى كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇ، كېڭىيىپ تارىيالايدىغان ۋاكۇئولانىڭ ئوسموتىك بېسىمنى تەڭشەش ۋە چىقىرىپ تاشلاش رولى بار. 

تۇفېلكا نەپەسلىنىش رولى ئاساسلىقى تېنىنىڭ سىرتقى پەردىسى تەرىپىدىن قوبۇل قىلىپ، سۇدىكى ئوكسىگېن، مېتابولىزم جەريانىدا ئىشلەپچىقارغان كاربون (Ⅳ) ئوكسىدى بەدەن سىرتىغا چىقىرىپ تاشلايدۇ. چوڭ تۇفېلكىنىڭ 2 ھۈجەيرە يادروسى بار، چوڭ يادرو ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن مۇناسىۋەتلىك، كىچىك يادرو كۆپىيىش بىلەن مۇناسىۋەتلىك. 

تۇفېلكاتۇفېلكىنىڭ كۆپىيىشىنى جىنىسسىز كۆپىيىش ۋە جىنىسلىق كۆپىيىش دەپ ئايرىشقا بولىدۇ. جىنسسىز كۆپىيىش، كىچىك يادرو يىپلىق بۆلۈنۈش ۋە  چوڭ يادرو يىپسىز بۆلۈنۈش دەپ ئىككىگە ئايرىلىدۇ. ئاندىن ستوپلازمىدا ئىككىگە بۆلۈنۈپ، ئەڭ ئاخىرىدا قۇرت تېنىدىكى ئوتتۇرا قىسمىدىكى توغرا كەسمە يۈزىدە ئىككى يېڭى يەككە تەنگە ئايلىنىدۇ. 

چوڭ تۇفېلكا بەدەن ئىچىدە ھۈجەيرە پىلازمىسى شەكلىدە ياشايدۇ، سىتوپلازما كۆچۈشىگە قاراپ، بەدەندە ئوزۇقلۇق ۋاكۇئولىسىغا ئەگىشىپ يۆتكىلىدۇ، كۆپۈك تەركىبىدىكى ئوزۇقلۇق تەدرىجىي ھالدا ھەزىم قىلىپ ۋە قوبۇل قىلىپ، يېمەكلىك قالدۇقلىرىنى بەدەن ئارقا يان ھۈجەيرە چىقىرىش تۆشۈكى ئارقىلىق بەدەن سىرتىغا چىقىرىپ تاشلايدۇ. تۇفېلكا سىرتقى پەردىسى ئارقىلىق نەپەسلىنىدۇ، سۇدا ئېرىگەن ئوكسىگېننى سۈمۈرىدۇ، ئورگانىك ماددىلارنى پارچىلاپ ئېنېرگىيە قويۇپ بېرىدۇ، ئازوتلۇق كېرەكسىز ماددىلارنىڭ پەيدا بولغان كاربون (Ⅳ) ئوكسىد ۋە بەزى ماددىلارنى سىرتقى پەردىسى ئارقىلىق بەدەن سىرتىغا چىقىرىۋېتىلىدۇ. ئورگانىك ماددا مول كۆلچەكلەردە ياشاشنى ياخشى كۆرىدۇ.

سىرتقى پەردە 

سازلىقتا ياشايدىغان سىرتقى پەردە تېنىنىڭ سىرتقى يۈزىدە ئۈچ قەۋەت بىرلىك پەردە ھاسىل بولىدۇ. ئەڭ سىرتقى يۈزىدىكى بىر قەۋەت پلازما پەردىسى بولۇپ، ئۇ تەن ۋە تۈكچە سىرىتقى يۈزىنى داۋاملىشىشچانلىققا ئىگە. ئارىلىقتىكى بىر قەۋەت سۇلياۋ يوپۇق ۋە ئەڭ ئىچىدىكى بىر قەۋەت پەردە ھاسىلى بەلگىلىك قانۇنىيەت بويىچە بۆرەكسىمان سىرتقى پەردىسىگە تىزىلغان. بۇ خىل سىرتقى پەردە كۆپۈك پەردىسىنىڭ قاتتىقلىقى رولىنى كۈچەيتىش پەردىسى، لېكىن تۇفېلكا قۇرتىغا نىسبەتەن قىسمەن ئېگىلىش ھەرىكىتى پەيدا قىلغان.

ھۈجەيرە چىقىرىش تۆشۈكى 

ھۈجەيرە چىقىرىش تۆشۈكىدە بولسا تۇفېلكا-ھەزىم بولمىغان يېمەكلىكلەرنىڭ قالدۇقى بولمايدۇ، گەندە چىقىرىشتىكى بىر مەڭگۈلۈك مۇئەييەن قۇرۇلما ھۈجەيرە ئەزاسى. ئۇنىڭ ئورنى ئادەتتە تېنىنىڭ قورساق تەرىپىدە، ئېغىز ئېرىقچىسى ئارقا تۆۋەن تەرىپىگە جايلىشىدۇ. مەقئەت ئايلانمىسى ۋە ھۈجەيرە چىقىرىش تۆشۈكى ئېغىزىدىن تەركىب تاپىدۇ. ھۈجەيرە چىقىرىش تۆشۈكى ئادەتتە ئاسانلىقچە كۆرۈلمەيدۇ، چۈنكى ئۇ ئومۇمىي ھالەتتە تۇرىدۇ، پەقەت چوڭ تەرەت قىلغاندا كۆرگىلى بولىدۇ.  ^[0]