دۆلەت مەنپەئەتى

‹‹ دۆلەت مەنپەئەتى ›› ئۇقۇمى 17 – ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا ياۋروپادىكى مىللىي دۆلەتلەردە شەكىللەنگەندىن كېيىن تەدرىجىي ئوتتۇرىغا چىققان. فىرانسىيەلىك سىياسىيون، مۇتەپەككۈر، ئېپىسكوپ رىسېلىيۇ ئەڭ دەسلەپتە ‹‹ دۆلەت ھەممىدىن ئەلا ›› دېگەن نەزەرىيەنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، دۆلەتنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى ھەممىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ، دەپ قاراپ، بۇ ئارقىلىق ‹‹ پادىشاھ ھوقۇقى ھەممىدىن ئۈستۈن ›› دەيدىغان فېئودال ئىدىيەگە قارشى تۇرغان.

ئوبيېكتى

ئوبېيكت جەھەتتىن قارىغاندا، بارلىق قاندۇرىدىغان ياكى قاندۇرۇش ۋە دۆلەتنىڭ گۈللەپ تەرەققىي قىلىشى قاتارلىق جەھەتلەردە ھەم دۆلەتكە پايدىلىق ئىشلارنىڭ ھەممىسى دۆلەت مەنپەئىتى؛ ھەرقانداق دۆلەت مەنپەئىتى ھەممىسى قاندۇرۇش ياكى قاندۇرۇش ۋە دۆلەتنىڭ گۈللەپ تەرەققىي قىلىشى كېرەك ھەمدە دۆلەتكە پايدىلىق ئىش. 

ئاساسىي گەۋدىسى

سۇبيېكتتىن قارىغاندا، دۆلەت پەقەت دۆلەت مەنپەئەت سۇبيېكتىنىڭ مەنپەئىتىگە ئاساسەن. شۇنىڭ بىلەن، دۆلەت مەنپەئەتى بىلەن پادىشاھ مەنپەئەتى، ئەمەلدارلار مەنپەئەتى، ئوردا مەنپەئەتى، ھۆكۈمەت مەنپەئىتى، ھۆكۈمرانلار مەنپەئەتى، ھۆكۈمرانلىق قىلىنغۇچىلار مەنپەئەت، خەلق مەنپەئەتىگە زىچ مۇناسىۋەتلىك، ھەمدە ئوخشاش بولمىغان دەۋر ئوخشاش بولمىغان مۇرەككەپ مۇناسىۋىتى، لېكىن دۆلەت مەنپەئىتى دۆلەتنى ئاساسىي گەۋدە قىلغان، شۇڭا ئوخشىمايدۇ ، مەسىلەن ، ھەرقانداق بىر خىل مەنپەئەت، ھەتتا تاشقى جەھەتتە تولۇق غەيرىي مۇناسىۋىتى ئوخشاش بولمىغان ئۇقۇم. 

نەچچە يۈز يىلدىن بۇيان، دۆلەت مەنپەئەتى ئۇقۇمىدا كۆپ ئۆزگىرىش بولدى. ھازىر غەربتىكى خەلقئارا سىياسىي ساھەسىدىكىلەر كۆپ ھاللاردا مۇنداق قارايدۇ: مەزمۇنغا ئاساسەن، دۆلەت مەنپەئەتى سىياسىي مەنپەئەت، خەۋپسىزلىك مەنپەئەتى، ئىقتىسادىي مەنپەئەت، مەدەنىيەت مەنپەئەتى قاتارلىقلارغا بۆلۈنىدۇ. مۇھىملىق دەرىجىسىگە ئاساسەن، دۆلەت مەنپەئەتىنى يادرولۇق مەنپەئەت، مۇھىم مەنپەئەت ۋە ئادەتتىكى مەنپەئەت قاتارلىقلارغا بۆلۈشكە بولىدۇ.

يادرولۇق مەنپەئەت دۆلەتنىڭ ھايات – ماماتىغا چېتىلىدىغان، سودىلىشىش ياكى چېكىنىش تەس بولغان مۇھىم مەنپەئەتنى كۆرسىتىدۇ. مەسىلەن، تەيۋەن مەسىلىسى جۇڭگونىڭ يادرولۇق مەنپەئەتى. مۇھىم مەنپەئەت ئادەتتە دۆلەت تەرەققىياتىدا مۇھىم ۋە ھالقىلىق رول ئوينايدىغان مەنپەئەتنى كۆرسىتىدۇ. مەسىلەن، بەزى ئالىملار نېفىت، دېڭىز – ئوكيان تىرانسپورت بىخەتەرلىكى جۇڭگونىڭ ‹‹ مۇھىم مەنپەئەتى ›› بولۇشى كېرەك، دەپ قارايدۇ.

دۆلەت زېمىنى، دۆلەت كۈچى، نوپۇس قاتارلىق ئامىللارنىڭ ئۆزگىرىشىگە ئەگىشىپ، دۆلەت مەنپەئەتى ئۇقۇمى ۋە مەزمۇنىدا ئۈزلۈكسىز ئۆزگىرىش بولدى. ئادەتتە دۆلەتنىڭ ئەمەلىي كۈچى قانچە كۈچلۈك بولسا، ئۇنىڭ يادرولۇق مەنپەئەتى شۇنچە كۆپ بولىدۇ. مەسىلەن، ئامېرىكىدىن باشقا مۇتلەق كۆپ ساندىكى دۆلەتلەر چەت ئەللەردە ھەربىي بازا قۇرۇش، مۇھىم دېڭىز يولىدىكى ھەربىي بىخەتەرلىكنى ‹‹ يادرولۇق مەنپەئەت ›› دەپ قارىمايدۇ. ^[0]