چېڭ شۆۋۇ

            ئابابەكرى 、ئابدۇررېشىت تەرجىمىسى

     لۇشۈن جۇڭگو مەدەنىيىتىنى "ئادەمخور مەدەنىيەت" دەپ ، بوياڭ "ئىدىش مەدەنىيىتى" دەپ تەرىپلىگەنىدى . ھالبۇكى ، قاپ يۈرۈكلىك بولسىمۇ ، بۇنى "گەپدانلىق مەدەنىيىتى" دەپ تەرىپلىگۈم كېلىۋاتىدۇ .
     ئۇنداقتا گەپدانلىق  مەدەنىيىتى دېگەن زادى نېمە ؟  مېنىڭچە ، گەپدانلىق  مەدەنىيىتى ئېغىزدا شەھەر ئالىدىغان ساختىپەزلىك ، ئاتنى ئايلىخانغا ، يولنى سارىخانغا سالىدىغان ئالا كۆڭۈللۇك ، تىلى شېكەر ، دىلى زەھەر ناكەسلىك بولسا كېرەك .
     گەپدانلىق  مەدەنىيىتى ساھىبلىرى قانداقتۇر مەدىكارلار ياكى سەھرادىكى دوڭغاق بوۋايلار ئەمەس ، بەلكى كۆپىنچىسى ئۆزلىرىنى قالتىس
سانايدىغان نوپۇزلۇق ، مەرتىۋىلىك كىشىلەردۇر .
      ئۇنداقلار مەنسەپ سەيناسىدىكى بىرنى چۈشكۈرۈپ قويسا ئالەم تەۋرەيدىغان مەرتىۋىسى يۈكسەك تاجىدارلاردىن بولۇشىمۇ مۇمكىن . ئىشقىلىپ گەپدانلىق  مەدەنىيىتى ساھىبلىرى قۇرساق باقتى نانقېپىلاردىن ئەمەس . ئۇلار راستىنلا كۆزى ئۆتكۈر ، ئىش تەۋرىتەلەيدىغان "قۇدرەت" ئىگىلىرى . شۇغىنىسى ، ھە دېسىلا يوقىرىغا يامىشىش ئىستىكى ئۇلارنىڭ ئىنسانىي قەدىر _ قىممىتى ۋە پەزىلىتىنى چاكىنلاشتۇرىۋەتكەن .
      گەپدانلىق مەدەنىيىتىنىڭ رولچىلىرى ئادەتتە مەنسەبدارلاردىن كۆپرەك چىقىدۇ . ئۇلار بىزنى غايىلىك ، ئەخلاقلىق ، مەدىنىي ، خالىس بۇلۇشقا ئۈندەيدۇ . بىزدىن قەلبى گۆزەل ، تىلى گۆزەل ، ئىش _ ھەرىكىتى گۆزەل ، مۇھىتى گۆزەللىكىنى تەلەپ قىلىپ تۇرىدۇ . پاك _ دىيانەتلىك ، ئوچۇق _ ئاشكارە بولۇشنى ، جاپادا ئالدىدا ، ھالاۋەتتە كەينىدە تۇرۇشنى تەشەببۇس قىلىدۇ . ئاخىرىدا ئېغزىنىڭ ئۇچىدىكى ھېكمەتلىك مىسال _ ئىبارىلەر ۋە تەسىرلىك شەرھ _ بايانلىرى بىلەن ئاۋامنى قايىل قىلىپ ۋە سەجدە قىلدۇرۇپ ، ئۆزلىرىنىڭ "مەبۇد" ئىكەنلىكىگە ئىشەندۈرىدۇ . ئەمەلىيەتتە بولساگەپدانلىق مەدەنىيىتىنىڭ بۇ ئۇستا رولچىلىرى ئاشۇ ئۇستاتلىقلىرى بىلەن نەيرەڭ ئىشلىتىپ ، قەبىھ قىلمىش _ ئەتمىشلىرىدە قانۇننى بۇزىدۇ . ئۇلار جىنايى قىلمىشلىرى سەۋەبلىك قانۇن تورىغا چۈشكەندىلا ، ئاندىن نېمىنىڭ تىلى تۈزۈكلۈك ، دىلى بۇزۇقلۇق ، نېمىنىڭ ئىككى يۈزلىمىلىك ، رەزىللىك ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتەلەيسىز .
      ھالبۇكى ، ئۇلارنىڭ پەلپەتىش گەپ _ سۆزلىرى بەزىدە ئاۋامنى قايمۇقتۇرۇپ ، گاڭگىرىتىپلا قويىدۇ . " مەدەنىيەت سەركىسى" ، " پاي چېكى باشسى" ، "لاتارىيە ئۇستىسى" ، "قۇرئەنداز" دېگەندەك ناملار بىلەن تەرىپلىنىدىغان بۇ كاتتىلار نوپۇز "مەپە"سى بىلەن سورۇنمۇ سورۇن قاتىراپ يۈرۈپ ، ھېلى پاي چېكى باھاسىنىڭ ئۆرلەيدىغانلىقىدىن ، ھېلى قىيامەتتىن بېشارەتلەرنى بېرىشىدۇ . "چۆچۆرە ئىچمەكتىن مەقسەت گۆش يېمەك" دېگەندەك ، ئۇلارنىڭ ۋەزخانىلىق قىلىشىمۇ دەل يېنىنى توملاش ئۈچۈندۇر . گەپدانلىق  مەدەنىيىتىنىڭ سەركىلىرىدىن شۇنداق دەپ سۇرىغۇم كېلىۋاتىدۇ : لاتارىيە ، پاي چېكى بازىرىنىڭ نەرخ - ناۋاسىنى يۈزدەيۈز توغرا پەرەز قىلالايدىغان تۇرۇقلۇق ، نېمىشقا ئاشۇ بازاردىن ئۈزەڭلارلا پۇل تېپىپ تىقىلىپ كەتمەي ، ھە دېسە تۆت تەڭگە ئۈچۈن ئېغزىڭلارنىڭ بىر قات تېرىسى چۈشۈپ كەتكىچە ۋەزخانىلىق قىلىسىلەر ؟  شۇڭا ، گەپدانلىق  مەدەنىيىتىنڭ سەرخىللىرى سەمىڭلاردا بولغايكى ، ئەخلاق ۋە پەزىلەتنى ئۇنتۇپ قالماڭلار ، بولمىسا ، سۇنى لېيىتىپ بېلىق تۇتىمەن دەپ يۈرۈپ ، ئاخىرى "مۇتەخەسسىسلىك" تاجىنىڭ ئاستىدا بۇرۇقتۇما بولغىنىڭلارچە قاتتىق ۋە ئاچچىق كۈلكىگە قالىسىلەر .
       گەپدانلىق  مەدەنىيىتىنڭ يادروسى ئېغىز بىلەن گەپتە . شۇڭا ئېغىز بىلەن گەپ بىر _ بىرىگە دوست تارتىشىپ ئالەمنى مالەم قىلالايدۇ . دېمەك ، گەپدانلىقى بىلەن ۋەزخانلىق قىلىپ ئۆزىنى كۆككە كۆتىرىدىغانلار كۆپىنچە ھالدا مۇئەللەقتە تۇرۇۋېلىپ ئاز ئۇچىرايدىغان يېقىملىق تېرمىنلار ۋە جاھاندا بار دەبدەبىلىك گەپلەر بىلەن باشقىلارنى گاڭگىرىتىدۇ . ئېغىزلىرىدىن چىقىۋاتقان گەپلىرىنىڭ قانداق نېتىجە بېرىدىغانلىقىدىن پەرۋايى پەلەك ، ھېلى دېگىنىنى ھىلى ئۇنتۇيدۇ ؛ ئاشۇ ۋەزىلىرى بىلەن ئەل _ ئاۋامنى كولدۇرلىتپ ، ئۆزلىرى تاغ چوققىسىدا تۇرۇپ تاماشا كۆرىدۇ . دېمەك  بۇنداق گېپىدە تۇرمايدىغان ، ئاغزى بىلەن كۆتىنىڭ پەرقى يوق "گەپدان" لار ئالدامچىلىقى بىلەن زىيانكەشلەردۇر . ئۇلار خۇددى قول چىرىقى ئەتراپنى يورۇتۇپ ، ئۆزىنى يورۇتمىغاندەك ، كىشىلەر ھەققىدە قىل سىغماس زاكونلار بىلەن مۇتالىئە قىلىشىدۇ . گېزى كەلگەندە ھەتتا باشقىلارنى دەسسەپ _ چەيلەپ ، يەر بىلەن يەكسان قىلىۋېتىدۇ . ئۆزلىرى بولسا ، بىر چەتتە تۇرۇپ تاماشا كۆرىدۇ . مىسالەن : سىچۇەن ۋىنچۇەندىكى يەر تەۋرەش ئاپىتى مەزگىلىدە يۈز بەرگەن "فەن قاچقۇن ۋەقەسى" ھەققىدىكى تالاش _ تارتىشلار دەل ۋابادەك يامرىغان گەپدانلىق  مەدەنىيىتىنڭ تىپىك مىسالىدۇر .
      گەپدانلىق  مەدەنىيىتى تەشەببۇسچىلىرىنىڭ كۆپىنچىسى ئادەتتە "دېگىنىم دېگەن" دەپلا تۇرىۋالىدۇ . بۇ قانداڭتۇر ئۇلارنىڭ  نەزەر دائىرسىنىڭ كەڭرى ، ئىلىم _ بىلىمگە كامىللىقىدىن ئەمەس ، بەلكى ئۆزلىرىدىكى سەۋەنلىكلەرنى بىلىپ تۇرۇپمۇ " مېنىڭ راست" دەپ تۇرۇۋالىدىغان جاھىللىقىدىندۇر . ئۇلار ھە دېسىلا ، "دەتتىكام" دەپ ئاتىدىغان قىمارۋازلارغا ئوخشايدۇ . قىسقىسى، يولسىزلىقىدىن تىلى تۇتۇلۇپ قالغاندا نوپۇزىنى شېپى كەلتۈرۈپ ئۇششۇقلۇق قىلىش _ ساختىلىق ۋە شەپقەتسىزلىكنىڭ ئالامىتىدۇر . بۇنىڭغا كۆرە شۇنداق سۇئال قويغۇلۇقكى : بىر ئالىم ھەققانىيەتتە چىڭ تۇرۇشتەك مەردانىلىقىنى ئىپادىلىمىسە ، ئۇنى ئالىم دېگىلى بولسۇنمۇ ؟  ئەل _ ئاۋامنىڭ ھال _ كۈنىنى ئويلاشقا رەغدى بولمىغاچقا ، ھە دېسىلا ۋەزخانىلىق قىلىپ قۇرۇق گەپ ساتىدىغان مەنسەپدار پۇقرانىڭ ئىشەنچىسىگە ئېرىشەلىسۇنمۇ ؟ !

  (   داۋامى بار ) 
 

قىنى ئاخىرنى كۈرۈپ ئاندى بىرنىمە دەي لىكىن بىرنەرسە دىگۈملا كىلىپ تۇرىدۇ

ياخشى يىزىلغان ماقالە ئىكەن، تەرجىمىسىمۇ بەك ياخشى چىقىپتۇ...

      گەپدانلىق  مەدەنىيىتىنىڭ رولچىلىرى ئەتىدىن كەچكىچە ئۆزلىرىنىڭ نام _ ئاتىقى بىلەن پايدا _ زىيىنىنىڭ كويىدىلا پايپاسلايدىغانلار تۇرسا ، ئۇلارنىڭ ئەڭ تۆۋەن قاتلامدىكىلەر ئۈچۈن كاللا قاتۇرۇپ بېقىشىغا ھەپسىلىسى بولارمۇ ؟
      ئۇلار ئەتمىشلىرىنىڭ رېئاللىققا مۇخالىپ ئىكەنلىكىنى بىلىپ تۇرسىمۇ ، ئەمما « ئىلغار ئىدىيە» دەپ ماختايدۇ ؛ ئۆزلىرىچە «مەدەنىيەت گۈللىرى» دەپ ئاتىۋالغان نېتىجىلىرى ئارقىلىق مەۋھۇم بويۇنتۇرۇقلارنى ھازىرلاپ ، ئۇنى مەنىۋى ھۇجۇمنىڭ تاكتېكىسى سۈپىتىدە قوللىنىدۇ . بۇنىڭ تۈپكى ماھىيىتى _ ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئۆز كۆمىچىگە چوغ تارتىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس ! دېمەك ئۇلار مۇئەللەقتىكى داڭقان پۇتى «مەدەنىيەت»نىڭ توغۇندىلىرى ياكى «تەربىيىچى ئاتا»لاردۇر . ئۇلار ئۆزلىرىنى ئاجىزلار بىلەن بىر جان ، بىر تەن دەپ ئاتىشىدۇ . لېكىن ، بىر بوردا نانغىمۇ ئەرزىمەيدىغان قۇرۇق ھېسداشلىقتىن ئۆزگىنى بىلمىگەچكە ، ئاجىزلارنىڭ دەردىگە دەرمان بولۇشقا ھەرگىزمۇ قادىر بولالمايدۇ .
     گەپدانلىق  مەدەنىيىتى تەرەپدارلىرى _ قارىماققا ئەلنىڭ سەرخىللىرى ، ھالبۇكى ، بۇ «سەرخىللار» ئۆزلىرىگە شۇنداق سۇئاللارنى قويۇپ بېقىشى كېرەك :  «ھالقىلىق پەيتلەردە ئۈزەم ئۈچۈن چوت سوقتۇممۇ ياكى ئاۋام ئۈچۈنمۇ ؟» ، «سۈر ھەيۋەمنى پەش قىلىپ ئاۋامنىڭ رىزقىغا ئولتۇردۇممۇ _ يوق ؟ » .
     گەپدانلىق  مەدەنىيىتى ساھىبلىرىنىڭ ئىنسابسىزلىقى __  جەمئىيەتنىڭ تراتېگىيىسى . قىسقىسى ، بۈگۈنكى كۈندە گەپدانلىق  مەدەنىيىتى ۋابادەك يامراپ تۇرۇپتۇ . شۇ نۇقتا ئايانكى ، ئېغزىدا شەھەر ئالىدىغان ئۇنداق گەپدانلارنىڭ ئەلگە قىلچە پايدىسى يوق . ھالبۇكى ، ئۇلارنىڭ ۋاقتىنى ، زېھنىنى قۇربانلىق ئورنىدىكى ئاق كۆڭۈل كىشىلەرنىڭ دۇرۇس نىيىتىنى ئىسراپ قىلىپ ، ئۆزلىرىنىڭ ، ئۆزگىلەرنىڭ ۋە ئەلنىڭ بەختىگە ئولـتۇرۇۋاتقانلىقى ھەق راست ! گەپدانلىق  مەدەنىيىتى ساھىبلىرىنى شۇنداق دەپ ئاگاھلاندۇرغۇم كېلىۋاتىدۇ :  ئەي گەپ_____________دانلار ، ھوشۇڭلارنى يىغىڭلار !

        _________________
     * دۇجياڭيەن گۇاڭيا ئوتتۇرا مەكتىۋىنىڭ مۇئەللىمى فەن مېيجۇڭ قاتتىق يەر تەۋرىگەن ئاشۇ مىنۇتلاردا ئوقۇغۇچىلارنى تاشلاپلا سىنىپتىن ئۆزى يالغۇز قېچىپ چىقىپ كەتكەن . ئۇ ئارىدىن ئۇزۇن ئۆتمەي ئىنتېر تورىدىكى «تاغ تىتترىگەن ئاشۇ دەقىقىلەر» سەرلەۋىلىك ماقالىسىدا قىلچە ھېيىقمايلا : «ئەزرائىل يېتىپ كەلگەن ئاشۇ مىنۇتلاردا مېنى باشقىلارنىڭ ھايات _ ماماتىنى ئويلىدى دېسە ئېھتىمال قىزىمنى ئويلىغاندىمەن . شۇ ئەمەسمۇ ، ئادەم جان ھەلقۇمىغا كەلگەندە باشقىلار تۈگۈل ئانىسىنىمۇ تاشلاپ قاچىدىغان گەپتە ! » دېگەندەك يۈرەك سۆزلىرىنى بايان قىلغان .
      ئىنتېر تورىدىكى بۇ ماقالە جەمئىيەتتە قاتتىق غۇلغۇلا قوزغىدى . بەزى تورداشلار بېيجىڭ پىداگوگىكا ئونىۋېرسىتېتى تارىخ كەسپىنى پۈتتۈرگەن بۇ مۇئەللىمنى _ «ئۇچىغا چىققان نومۇسسىز فەن قاچقۇننى مائارىپ قوشۇنىدىن قەتئىي تازىلىۋېتىش كېرەك » دېسە ، يەنە بەزىلەر «بۇ دېگەن فەن مېيجۇڭنىڭ ئەركىنلىكى» دەپ ، ئۇنىڭ تەرىپىنى ئېلىشتى . كۈچلۈك جامائەت پىكرىنىڭ بېسىمى ئاستىدا قالغان مەكتەپ مۇدىرى «فەن قاچقۇن»نى خىزمەتتىن ھەيدەش ياكى ھەيدىمەسلىك ھەققىدە تېخىچە بىر قارارغا كېلەلمەي ، ھازىرچە ئۇنىڭ مۇنبەرگە چىقىش سالاھىيىتىنى ئېلىۋېتىپ تۇردى .
      تۈگىدى .
        
          «شىنجاڭ مەدەنىيىتى»دىن ئېلىندى .
         «باغداش تورى»غا خاس . رۇخسەتسىز كۆچۈرمەڭ .  

   تەرجىمان قېرىندىشىم، رەخمەت سىزگە!

ئېسىل ئەسەر، ئېسىل تەرجىمە ئەسەر بىلەن تونۇشقىنىمغا خوشالمەن.