سەۋەبى يەنە بۇلا ئەمەس :
قومۇلدا يېڭىلار دەپ يەنە بىر تۈركۈم كىشىلەر بولۇپ ئۇلارنى  كىچىك چېغىدا قومۇلدىكى ئۇيغۇرلار ئىچكىرى ئۆلكىدىن ئېلىپ چىقىپ بېقىۋالغان ، كېيىن چوڭ بولۇپ تويىنى قىلغان، شۇ تركۈم كىشىلەرنىڭ ئەۋلادلىرى خەنزۇ چىراي كېلىدۇ

بۇنداق كىشىلەر بولغان تەقدىردىمۇ بەكلا ئاز. تۇرپان، لوپنور ئۇيغۇرلىرىنى بۇ نۇقتىدا چۈشەندۈرۈشكە ئامالسىزمىز. شۇڭا بۇنداق ئۇششاق نۇقتىلار دىققەتكە ئەرزىمەيدۇ.

تۈركلەر قايسى ئىرققا تەۋە؟

«تۈركلەر سېرق موڭغۇل ئىرقىغا ئەمەس، ئاق ئارىئان ئىرقىدىندۇر» پەقەت ئوبيېكتىپ ئاساسلارغا تايانمىغان بۇ ھۆكۈمگە نىسبەتەن بۈگۈنگىچە بىلىنگەن چۈشەنچىلىرىمىزنى ئىلىم يولى بىلەن سۆزلىمەكچىمىز: بۈگۈن ئىنسانلار  تېرە رەڭلىرىگە ئەمەس، بەلكى تىللىرىغا قاراپ گۇرۇپپىلارغا بۆلىنىدۇ. بۇرۇندىن ئاق ئىرق نامى ئارىئان ئىرقىدا توپلانغان ئارىئانلار بىلەن سامىلار بىر-بىرىدىن ئۇزاق ياشىشى، ئوخشاشلا قەدىمدىن سېرىق ئىرقتىن سانالغان تۈرك ۋە موڭغۇللار بىلەن خەنزۇلارنىڭ ھېچبىر ئىرقى يېقىنلىقى بولماسلىقى بۈگۈن ھەممە كىشى تەرىپىدىن قوبۇل قىلىنغاندۇر. قەدىمدىن تۈركلەر سېرىق ئىرقنىڭ ئالتاي-ئۇرال گۇرۇپپىسىدىن سانىلىدۇ ۋە بۇ گۇرۇپپىغا تۈركلەر، موڭغۇللار، توڭغۇسلار، فىنلەر ۋە ماجارلار كىرىدۇ. بۇگۈن فىن ۋە ماجارلارنىڭ يېقىن تۇغقانلىقىنى ئىسپات بولغان ۋە ھەتتا فىن، ئېستون ۋە ماجارلاردىن مۇرەككەپ بىر فىن-ئوگۇر قۇرۇلمىسىنى تۈزسە ھەم، تۈركلەر، موڭغۇللار، تۇڭغۇسلارنىڭ بۇلارغا تۇغقانچىلىقى ئىسپاتلانمىدى. باشقا تەرەپتىن تۈركلەر بىلەن موڭغۇللارنىڭ بىر ئۇرۇقتىن بولغانلىقى قەتئىي رەۋىشتە ئىسپاتلاندى ۋە تۇڭغۇسلارنىڭ بۇ گۇرۇپپىغا  تەۋەلىكى ئۈچۈن مۇۋاپپىقىيەتلىك خىزمەتلەر ئىشلەنمەكتە. ھەتتا بۈگۈنگە قەدەر تۈرك سانالغان چۇۋاشلارنىڭ ھەم تۇركلەر بىلەن موڭغۇللار ئارىسىدا ئىكەنلىكى ئېيتىلماقتا. تۈركلەر ۋە موڭغۇللار بىلەن ئارىئانلار ئارىسىدا بۈگۈنگە قەدەر ھېچبىر يېقىنلىق كۆرسىتىلمىدى ۋە ئىسپاتلانمىدى.
تۈركلەرنىڭ ئارىئان ئىرقىغا مەنسۇپلۇقى ھەققىدىكى خاتا چۈشەنچىلەرنىڭ نېمە ئۈچۈن قوبۇل بولىشى كېرەكلىكىنى بىلمەيمىز. شۇنداق قارايمىزكى، موڭغۇللارنىڭ ۋەھشى ۋە ياۋايى، ئارىئانلارنىڭ مەدەنىي بولغانلىقى ھەققىدىكى كونا قاراشلار بۇنىڭغا سەۋەب بولدى. بۇ قاراش بەزىدە ئۇ قەدەر غەلىتە شەكىللەر ئالدىكى، كۇرتلار ھەققىدە بىر يۈرۈش ماقالە نەشىر قىلغان بىر زات ئۆزىگە كۆرە، سانىغان بىر مۇنچە دەلىللەردىن كېيىن «كۇرتلارنىڭمۇ تۈركلەرگە ئوخشاش ئارىئان ۋە تۈرك ئىكەنلىكى»نى ئېلان قىلدى.
بۇ مەسىلىنى يالغۇز ھېسسىي چۈشەنچىلەرنىڭ مەھسۇلى دەپ ئويلاشقا مەجبۇرمىز. ۋەھشىي موڭغۇللار بىلەن تۇغقان بولماسلىق ئۈچۈن، تۇرانلىق ئىنكار ئېتىلسە، سىگانلار ھەم مەنسۇپ بولغان ئارىئان ئىرقىغا كىرىش بۇ خىياللىرىمىزغا تەسىر قىلماسمۇ؟!
موڭغۇل قانچلىك ۋەھشىي ۋە ياۋايى بولسا بولسۇن، ھەقىقىي نوچى ئەسكەرلەرگە ساھىپ بولغان. ھالبۇكى، تۈرك-موڭغۇل تۇغقانچىلىقى بۈگۈن ئىلمىي بىر ھەقىقەتتۇر. بۇلارنىڭ تارىخى ۋە قانلىرى بىر-بىرى بىلەن ئۇ قەدەر ئارىلىشىپ كەتكەنكى، ئۇلارنى ئايرىم-ئايرىم ئەسكەرتىشكە ئىمكان يوقتۇر.  ئوخشاش ئىسىمنى قوللىنىدىغان قەبىلىنىڭ يېرىمى تۈركچە، يېرىمى موڭغۇلچە سۆزلىشىدۇ. ھەتتا بەزىدە تارىخنىڭ بەزى دەۋرلىرىدە تۈركچە ئىشلەتسە، بىر زامانلاردىن كېيىن موڭغۇلچە ياكى ئىككى تىلنى تەڭ قوللانغان قەبىلىلەرنى كۆرىمىز. ئەمەلىيەتتە، چىڭگىزخان موڭغۇللاشقان بىر تۈركتۈر. ئاقساق تېمۇر بولسا، تۈركلەشكەن موڭغۇلدۇر.
تارىخ تەتقىقاتى چوڭقۇرلاشقانچە، تۈركلەرنىڭ ۋە موڭغۇللارنىڭ ياۋايىلىقى ھەققىدىكى ئىبارىلەرنىڭ مۇبالىغە ئىكەنلىكى ئايان بولدى. بۇلارنىڭ زور غەلبىلىرى ھەم بۈيۈك مەدەنىي نەتىجىلىرى ئىلگىرى سۈرۈلمەكتە.
تۈركلەرنىڭ ئارىئان سانىلىشى نەتىجىسىدە مەيدانغا چىققان مەسىلىلەردىن بىرى ھىتىتلەرنىڭ تۈركلىشىشىدۇر. بۇنى ئىلگىرى سۈرگەن نەزەرىيىچىلەر تۈركلەرنىڭ ئاناتولىيىدىكى قەدىمىي ئىزلىرىنى ئىسپات ئەتمەك ۋە بىر ۋارىس ھەققى ئىزدەش مەقسىتىدە. شۇبھىسىز ھېسسىي جەھەتتىن بۇنى ھەممىمىز خالايمىز. بىراق ھەقىقەت شۇدۇر: ھىتىتلەرىن ئابىدىلىرى ئوقۇلدى ۋە بۇلارنىڭ تۈرك ئەمەس، ئارىئانلىقى ئوتتۇرىغا قويۇلدى.  ھىتىتلەرگە قوشۇلۇش ئۈچۈن ئارىئانلىقنى قوبۇل ئەتمەك بىز ئۈچۈن خەتەرلىك بىر يولدۇر. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئىرقىمىزنىڭ ئانتروپولوگىك خۇسۇسىيەتلىرى ھېچ ئارىئانلارغا ئوخشىمايدۇ. ھەتتا بىزنىڭ ئانتروپولوگىك خۇسۇسىيەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلىپ ئاناتولىيە تۈركلىرىنى قەدىمكى يۇنانلىقلارنىڭ تارمىقى دېيىشكە ئۇرۇنغانلارغا پايدىلىق زېمىن ھازىرلاپ بېرىدۇ. بۈگۈنكى ئىلمىي ھەقىقەتلەرگە تايىنىپ چۈشەنچىلىرىمىزنى شۇنداق خۇلاسە قىلىمىز:
تۈركلەر ئۈچۈن باشقا قەۋملەرنىڭ مەدەنىيىتىگە ساھىپ چىقماققا زۆرۈرىيەت يوق. بىز ئۆزىمىز ياراتقان مەدەنىيەتنى تامامەن دۇنياغا چۈشەندۈرەلىسەك، شۇنىڭ ئۆزى كۇپايە.
بۈگۈن مەدەنىي بىر مىللەت بولۇپ ياشىماق ئۈچۈن ئەيسادىن ئاۋالقى ئەسىرلەردىن بىر مەدەنىيەت ياراتماققا زۆرۈرىيەت يوق. ئەمەلىيەتتە، بۈگۈنكى ياۋروپا مىللەتلىرىنىڭ ھېچبىرى بۇنداق قەدىمىي مەدەنىيەت ساھىبى ئەمەس. غەربنىڭ مەدەنىيەتتە شەرقتىىن ئۈستۈن تۇرۇشى 16-ئەسىرلەردە باشلانغان.
بۇنداق يازمىلار ياشلىرىمىزنى ۋە تۈرك تارىخى بىلەن يېقىندىن ۋە چوڭقۇردىن ئالاقىدار بولمىغان قېرىنداشلىرىمىزنىڭ پىكرىنى بۇلغايدۇ. ئۆتكەن ئىنكاس، ئىشەنچ ھېسلىرىنى ئازايتىدۇ. مەۋجۇت ھەقىقەتلەرگە شۇبھە بىلەن قارىشىغا سەۋەب بولىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن تۈرك بالىلىرىغا ئوچۇق قىلىپ ئېيتىشىمىز كېرەككى:«سېنىڭ بوۋىلىرىڭ قۇرغاق تۇپراقلاردا، رەھىمسىز ئىقلىملاردا ۋە ساناقسىز مىللەتلەرنىڭ ئارىسىدا ياشىغانلىقى ئۈچۈن مۇكەممەل ئەسكەر بولغان ۋە ئۆمرى تەبىئەت ۋە مىللەتلەر بىلەن كۆرەش قىلىپ ئۆتكەن. شۇنداق بولسىمۇ، پۇرسەت تاپقان زامان يۈكسەك مەدەنىيەت ياراتقان.  ئەمما ئەسكەرلىكتە قازانغان يۈكسەك مۇۋاپپىقىيەتلىرى ھازىرغىچە مەدەنىيەت ساھەسىدە كۆرسىتىشكە ۋاقىت بولمىغان.»
بۇ ھالدا بىز تەۋە بولغان ئىرقنىڭ ئىسمى نېمە؟ بۇنى ئالتاي ۋە تۇران ئىرقى دەيدۇ. بىز بۇ ئانا ئۇرۇقتىن كۆپەيگەن ۋە ئاخىرى ئۇندىن ئايرىلغان تارماقلاردىن تەشكىللەنگەن بىر بۆلىكىمىز. ئارىئان بولمىغىنىمىز شىنجاڭدىكى رەسىملەر(مىڭئۆي) ۋە تۈرك ھەيكەللىرىدىن ئىسپاتلاندى. بۇ رەسىملەردىن مۇھىم بىر قىسمى گېرمان ئالىملىرى تەرىپىدىن نەشىر قىلىندى. ئۇلاردا تۈرك، خەنزۇ، ئىران ۋە ھىندى سىمالىرى ناھايىتى خاسلىققا ئىگە بىر شەكىلدە پەرقلىقتۇر. بۇ سېلىشتۇرۇشتا ئارىئان بولمىغىنىمىزغا ئاخىرقى ۋە توغرا بىر دەلىل بار.

مەنبە:http://www.bilge-kagan.org/turk-tarihi/turkler-hangi-irka-mensuptur.html

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 1قەۋەتتىكى sarsan88دە2011-06-06 20:08يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
سەۋەبى يەنە بۇلا ئەمەس :
قومۇلدا يېڭىلار دەپ يەنە بىر تۈركۈم كىشىلەر بولۇپ ئۇلارنى  كىچىك چېغىدا قومۇلدىكى ئۇيغۇرلار ئىچكىرى ئۆلكىدىن ئېلىپ چىقىپ بېقىۋالغان ، كېيىن چوڭ بولۇپ تويىنى قىلغان، شۇ تركۈم كىشىلەرنىڭ ئەۋلادلىرى خەنزۇ چىراي كېلىدۇ

 بۇ ئىنكاس ئورۇنلۇق ، ھەقىقەتەن شۇنداق بولغان  تارقىلىش ۋە دائىرىسىنى سىتاستىكا قىلماق تەس ، چۈنكى شۇ چاغدا قانچىلىك بالىنى ئېلىپ چىقىپ بېقىۋالغانلىقى نامەلۇم ،

 ئەگەر 200 دەپ پەرەز قىلساقچۇ ؟
 200 بالا چوڭ بولۇپ توي قىلىپ بالىلىق بولدى ، ئۇيغۇرلار كۆپىنچە 2 بالىلىق بولىدۇ . دىمەك بۇ چاغدا بۇ خىل ئارىلاشما قانلىقتىن قانچىسى بولىدۇ ،600 .    ئاندىنچۇ ؟  دىمەك شۇنداق ھەسسىلىنىش ئارقىلىق ھېساپلىپ بېقىڭ !

ئۆتكەندە بىر سورۇندا مۇشۇ تېمىغا يانداش بىر مەسىلە توغۇرلۇق پاراڭ بولدى.
 تارىخى رومانلاردا كۆپىنچە تاجاۋۇز قىلغانلىق ئەھۋاللىرىنى بىلىمىز ، قومۇل تۇرپاننى  ئىچكىرىدىن چىققان ماجۇڭيىڭ تولا مالىماتاڭ قىلغان .يەنە موڭغۇللارمۇ تاجاۋۇز قىلغان ،
 شۇ تاجاۋۇز قىلغانلار مال -مۈلۈكنى بۇلىغاندىن سىرت يەنە قىز ئاياللارنى دەپسەندە قىلىدىغان ئەھۋالمۇ كۆپرەك .
 شۇنداق بولغاندا تارىختا كۆپىنچە ئاياللارنىڭ تۇققان بالىلىرى ئاشۇ موڭغۇل ياكى تۇڭگانلارنىڭ بوپ قېلىشى ئەھۋالىنى نەزەردىن ساقىت قىلغىلى بولمايدۇ .  بۇنىمۇ يوقىرىقىغا ئوخشاش ھېساپلىساق يەنە بىر 3 خانىلىق سان چىقىپ قېلىشى مۇمكىن !
 

قومۇلدا سىز ئېيتقاندەك 200 بالىنى ئېچىقىپ بېقىۋالغانلىقىدەك ئۇنداق تارىخىي خاتىرە يوق. مۇبادا راستىنلا شۇنداق بىر ئىش بولدى دېگەن تەقدىردىمۇ، ئۇ 200 بالا ھەممىسى ئەي بولۇپ، ھەممىسىنىڭ ئەي بولۇپ كېتىشى ناتايىن. ئۇنى ئەينى زاماندىكى ئومۇمىي نوپۇس سانىغا نىسبەتلەشتۈرۈپ، ئۇنىڭ بۈگۈنكى قومۇل نوپۇسىدا تۇتقان نىسبىتىگە ئايلاندۇرغىنىمىزدا تولىمۇ ئاز سان چىقىدۇ. بۇنداق ئاز نىسبەتنى ئېتىبارغا ئېلىش ھاجەت ئەمەس.  قەدىمدە ئۇرۇش ۋاقىتلىرىدا ئاياللارغا نومۇسسىزلىق قىلىش ئىشلىرىغا كەلسەك، ئۇرۇش ۋاقىتلىرىدا ئاياللارنىڭ ئۇنداق بالىلارنى تۇغالىشى ۋە ئەي قىلالىشى تولىمۇ تەس ئىش. بۇنداق ئۇششاق مەسىلىلەرنى نەزەردىن ساقىت قىلىشقا تامامەن بولىدۇ.

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 5قەۋەتتىكى uyghurgholدە2011-06-08 23:53يوللىغان يازمىسىغا نەقىل :
قومۇلدا سىز ئېيتقاندەك 200 بالىنى ئېچىقىپ بېقىۋالغانلىقىدەك ئۇنداق تارىخىي خاتىرە يوق. مۇبادا راستىنلا شۇنداق بىر ئىش بولدى دېگەن تەقدىردىمۇ، ئۇ 200 بالا ھەممىسى ئەي بولۇپ، ھەممىسىنىڭ ئەي بولۇپ كېتىشى ناتايىن. ئۇنى ئەينى زاماندىكى ئومۇمىي نوپۇس سانىغا نىسبەتلەشتۈرۈپ، ئۇنىڭ بۈگۈنكى قومۇل نوپۇسىدا تۇتقان نىسبىتىگە ئايلاندۇرغىنىمىزدا تولىمۇ ئاز سان چىقىدۇ. بۇنداق ئاز نىسبەتنى ئېتىبارغا ئېلىش ھاجەت ئەمەس.  قەدىمدە ئۇرۇش ۋاقىتلىرىدا ئاياللارغا نومۇسسىزلىق قىلىش ئىشلىرىغا كەلسەك، ئۇرۇش ۋاقىتلىرىدا ئاياللارنىڭ ئۇنداق بالىلارنى تۇغالىشى ۋە ئەي قىلالىشى تولىمۇ تەس ئىش. بۇنداق ئۇششاق مەسىلىلەرنى نەزەردىن ساقىت قىلىشقا تامامەن بولىدۇ.

سىزگە كىم دەيدۇ ئۇنداق تارىخ يوق دەپ ، جەمئىيەت تەكشۈرۈش قىلىپ بېقىڭ :
مەن تونۇيدىغانلاردىنلا 4-5 ى بار ،  بىرسىنىڭ بوۋىسى ئەسلى  خەنزۇكەن ، باشقىلار كىچىكىدە ئېلىپ چىقىپ بېقىپ چوڭ قىلىپتىكەن ،ھازىر شۇ بوۋىنىڭ 4-5 پەرزەنتى ،ۋە ئۇلاردىن بولغان 1دىن 2دىن بۇلۇپ بۇ جەمەتتە ئاز دىگەندىمۇ 20دەك ئادەم بار ،  قالغانلىرىمۇ شۇنداق ، بوۋىسىى ياكى مومىسى ساپ ئۇيغۇر ئەمەس !
 ئەمەلىيەتتە مەن 200 دەپ ئەڭ ئەڭ تۆۋەن چەكنى دەپ قويغان .
 يەنە بىرسى ئۇرۇش ۋاقىتىلىرىدا قانداقسىگە بالىلارنى تۇغالىشى تەس دەيسىز ! ھامىلدار بولغان ئىكەن تۇغالايدۇ ، ئۇ چاغدا ئاياللار ھازىرقى ئاياللاردەك ئاجىز ئەمەس ، بىرنىمۇ ئوڭشاپ تۇغالماي ئوپىراتسىيە قىلدۇرىدىغان ،  شۇ قىيىنچىلىقتىمۇ 10 نەچچە بالىنى تۇغۇپ قاتارغا قوشۇپ كەلگەن ، ئاندىن بىزدە بالا تۇغۇلسا رىسقى بىلەن تۇغۇلىدۇ دىگەن گەپ بار ، زاغرا نان بىلەن بولسىمۇ ئاچ- توق بېقىپ ئەي قىلىۋالىدۇ .
   كىتاپقا يېزىلغانلا بولسا تارىخ بولمايدۇ ، بۇمۇ بىر قومۇل تۇرپاننىڭ ئەينەن تارىخى .
  ھېسىياتقا بېرىلىپ بۇ پاكىتلىرىمنى چەتكە قاقماڭ ، بۇ ئاللىقاچان تارىخ بوپ قالغان ،ئېتىراپ قىلساق ئەلۋەتتە بولىدۇ !
 تورداشلاردىن يېڭىلار  توغۇرلۇق بىلىدىغانلار بولسا سۆزلەپ باقساڭلار !
 توخوتۇر چوقۇم بىلىدۇ ؟

ئىسمىڭىز ساتاركەن ھە؟ ساتار  

ھەقىقەتەنمۇ 200 دەپ تۇرايلى بۇ ساننى(بىراق ئۇيغۇرلارنىڭ بىرلا ۋاقىتتا ئۇنچە كۆپ خەنزۇ ياكى باشقا مىللەتنى بېقىۋېلىشى شۇ دەۋردىكى كىشىلەرنىڭ ئىدىيەسىگە سىغىشىمۇ بىر مەسىلە)، بىراق سىز ئۇ 200ئادەمنى قومۇلنىڭ شۇ ۋاقىتتىكى ئومۇمىي نوپۇسىغا نىسبەتلەشتۈرۈڭ، قانچە پىرسەنتنى ئىگىلەيدۇ ئۇ كىشىلەر، بۇنى بىلىش كېرەك. ئاندىن شۇ نىسبەتنى ئۇلارنىڭ ئومۇمىي قومۇل نوپۇسىغا تەسىر كۆرسىتىش-كۆرسەتمەس مەسىلىسى ئۈچۈن پايدىلانغان مۇۋاپىق. 1911-يىلىدىكى قومۇل ۋاڭىغا قاراشلىق نوپۇس، يەنى ئۇيغۇرلارنىڭ نوپۇسى ３３７２５بولغان. (مەنبە http://www.hami.gov.cn/10037/10037/00016/00013/10000/2010/80590.htm) بۇ نوپۇسنىڭ ئىچىگە سىز ئېيتقاندەك 200 يات مىللەت نوپۇسى قوشۇلدى دەيلى، ئۇلار ئومۇمىي نوپۇستا %0.5 نى ئىگىلەيدۇ. بۇنداق ئاز سان قومۇل ئۇيغۇرلىرىنىڭ ئېتنىك قاتلىمىغا قانچىلىك دەرىجىدە تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن؟! ئۇرۇش ۋاقىتلىرىدا ئۇنداق شەرمەندىچىلىكلەر بولغاندا، ھامىلە قېلىشى بىر مەسىلە، قالغان تەقدىردىمۇ سىز ئۇنى شۇ ۋاقىتتىكى كىشىلەرنىڭ ئىدىيەسى نۇقتىسىدىن ئويلىسىڭىز، ئۇنداق بولغانى بالىلارنى تۇغۇش ۋە تەربىيەلەشنى شۇ زاماندا قانچىلىك كىشى قوبۇل قىلىپ، كۆڭۈل كۆتۈرۈپ تەربىيەلەيدۇ، بۇ مەسىلىلەرنى ئويلاشقاندا ئۇمۇ دىققەتنى چەككۈدەك دەرىجىدە كۆپ ئەمەس. ئەلۋەتتە، ھېچبىر مىللەت، قەۋمنىڭ قېنى ساپ بولمايدۇ، بۇنىسى ھەقىقەت. ئەمما نىسپىيلىك نۇقتىسىدىن قارىغاندا قومۇل ئۇيغۇرلىرىنىڭ قېنىنى خېلى ساپ دەپ قاراشقا بولىدۇ. قومۇل، تۇرپان، لوپنور ئۇيغۇرلىرىدا موڭغۇللوئىدلىق ئالاھىدىلىكنىڭ گەۋدىلىك بولۇشىدىكى سەۋەپ ھەرگىزمۇ سىز ئېيتقاندەك ئۇششاق سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئەمەس، بەلكى قەدىمكى ئۇيغۇر قېنىنىڭ بىر قەدەر ساپ ھالەتتە داۋام قىلىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. بۇنى بىز قازاق-قىرغىز قاتارلىق باشقىلار بىلەن ئالاقىسى ئاز بولغان چارۋىچى مىللەتلەر ۋە سىبىرىيەدە ئاساسەن باشقىلار بىلەن ئالاقە قىلمىغان ياقۇت، توۋا، خاكاس قاتارلىق مىللەتلەر بىلەن سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق تېخىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا دەلىللەپ بېرەلەيمىز.

بۇنى ئابلەت ئابدىرىھىم ياخشى چۈشەندۈرۈپ بەرگەن ئىدى بىر چاغلاردا...
يېڭىلار بىلەن مۇناسىۋىتى ئاز جۇمۇ...

قۇمۇل-تۇرپان، لۇپنۇر ئۇيغۇرلىرىنى مۇڭغۇلىئىد دەپ مۇئەيەنلەشتۈرۋىتىش بۇ تۇغرا ئەمەس، قۇمۇللۇق ئۇيغۇرلار ئەينى ۋاقىتتا ئىچكىردىكى خەنزۇلارنىڭ بالىلىرىنى بىقىۋىلىپ  چىراي تۇقى خەنزۇلىشىپ كەتكەن دىگەنلىكمۇ بىمەنىلىك، بۇ تۇغۇرلۇقمۇ ھىچقانداق تارخىي ئۇچۇر يۇق، بەلكى بىرەر يىتىم خەنزۇ بالىسىنى بىقىۋالغاندۇ،قۇمۇل- تۇرپان ، لۇپنۇر ئۇيغۇرلىرى قەدىمكى ئۇيغۇر تىلىنىڭ يەنى تۈرۈك تىلىنىڭ تۇغرا ئالاھىدلىكىنى، ئۈرۈپ - ئادەت ۋە باشقا جەھەتتىكى ئالاھىدلىكىنى ئەڭ تۇغرا  ساپ ھالەتتە ساقلاپ قالغان يۇرتلار ھىساپلىنىدۇ، تۈركى خەلىقلەرنىڭ زۇر كۈپچىلىگى مۇڭغۇللىئىدلىق خەلىقلەرنى كىلىش مەنبەسى قىلغان ئەمەس، شۇڭا ھازىرقى تۈركى خەلىقلەرنىڭ زۇر كۈپچىلىگى ياۋرۇپا ئېرقىغا كىرىدۇ، يەنى تۈرك، ئەزاربەيجان ،تۈركمەن، تاتار، ئۇيغۇر، ئۈزبىك ،گاگائۇز، باشقىرىت، قۇمىق، بالقار قاتارلىق تۈركلەر ياۋرۇپا ئېرقىغا تەۋە. قەدىمكى ئۇيغۇرلار تىپىك ياۋرۇپا ئېرقىدا بۇلۇپ، كىيىن ئۇيغۇرلاشقان چاغاتاي مۇڭغۇلىرىنىڭ قۇشۇلىشىدىن بۈگىنكى زامان ئۇيغۇرلىرى شەكىللەنگەن. ھازىرقى ئۇيغۇرلار مۇڭغۇل ئېرقى ئارلاشقان ياۋرۇپا ئېرقىنىڭ ھىندى- پامىر، كاۋكاز تىپىغان كىرىدۇ، لىكىن ھەمىلا ئۇيغۇرنىڭ بەدەن قۇرۇلمىسى ياۋرۇپائىد ئالاھىدلىككە ئىگە.تۇرپان- قۇمۇل، لۇپنۇر ئۇيغۇرلىرىدىكى قىسمەن مۇڭغۇلىئىد ئالاھىدلىكلەرنى كۈرۈپلابۇلارنى مۇڭغۇللىئىد دەپ مۇئەيەنلەشتۈرۋەتسەك بۇ پۈتۈنلەي بىمەنىلىك، ئەينى ۋاقىتتا ئۇيغۇرلاشقا چاغاتاي مۇڭغۇلىرى  بارچە ئۇيغۇرلارغا ئازدۇ كۈپتۈر قۇشۇلۇپ كەتكەن بۇلغاچقا مۇڭغۇلئىد ئالاھىدلىك كۈچلۈكرەك بۇلغان ئۇيغۇرلارنى بىز تۇرپان - قۇمۇل، لۇپنۇرلاردىنلا ئۇچىتىپ قالماي يەنە بارچە ئۇيغۇر يۇرتلىرىدا ئۇچىرتىمىز، قەشقەردە، خۇتەندە، يەركەندە، دۇلاندا، ئىلىدا ئۇچىرتىمىز. بۇ ئۇيغۇرلارغا مۇڭغۇللارنىڭ قۇشۇلغانلىقىنىڭ دەلىلى. ئۇيغۇرلاشقان مۇڭغۇللارغا قارغاندا، قازاقلاشقان، ئۈزبىكلەشكەن، قىرغىزلاشقان مۇڭغۇللار تېخىمۇ كۈپ. تۇرپان ئاستانە، ياڭخېي، قەدىمقى قەبرىستانلىقىدىن چىققان قەدىمكى ئۇيغۇرلار ھىساپلىندىغان جەسەتلەردىن ئۇلارنىڭ تىپىك ياۋرۇپا ئېرقىدا  ئىكەنلىگى چىقىپ تۇرۇدۇ، تۇرپان مۇزىيىدىمۇ تۇرپاندىكى ياشىغان قەدىمكى ئۇيغۇرلار تىپىك ياۋرۇپا ئېرقى ۋە مۇڭغۇل ئېرقى ئاز نىسپەتنى، ياۋرۇپا ئېرقى   ئۈستۈنلىكىنى ئگلەيدۇ دەپ ئىزاھ بىرىدۇ، لۇپنۇرلۇقلارمۇ ئەينى ۋاقىتتاياۋرۇپا ئېرقى ئالاھىدلىكى ئۈستۈن ئۇرۇننى ئىيگلەپ كىيىن مۇڭغۇللارنىڭ كىلىشى بىلەن مۇڭغۇلارچە تەركىپلەرنى يۇقتۇرۋالغانلىغىغا دائىر تارىخي مەلۇماتلار   ئىنتايىن كۈپ، ئەلبەتتە قۇمۇلمۇ شۇنداق، تارىخقا نەزەر سالساق قەشقەر، خۇتەن، يەركەنلەردە ئۇيغۇرلار بىلەن تۇي قىلغان  ھىندىلار، پاكىستانلىقلار، ئافغانلارمۇ بار، بۇلارنىڭ بالىلىرى كىيىن ئۇيغۇر بۇلغان. شۇڭا بىز تۇرپان - قۇمۇل ،لۇپنۇر ئۇيغۇرلىرىنى مۇڭغۇلىئىد دىسەك بۇ ئەقىلگە سىغمايدۇ.  ناخشىچى مۈمىنجانغاقاراپ بىقىڭ، داڭلىق رەسسام  غازى ئەمەتكە قاراپ بېقىڭ ئۇلارمۇ قەشقەردىن ،مارالبىشىدىن، ،ئۇلاردىمۇ مۇڭغۇل ئېرقى ئالاھىدلىكى بار. تۇرپان- قۇمۇل- لۇپنۇر ئۇيغۇرلىرى قەدىمقى ئۇيغۇرلارنىڭ ئۈرۈپ- ئادەت، تۇرمۇش ئالاھىدلىكىنى، تىلىنى ئەڭ ساپ ياخشى ساقلاپ قالغان يۇرتلار ھىساپلىنىدۇ.  ھازىرقى ئۇيغۇر تىلى بىرئەسىردە بىر قانچە قىتىم ئۇيغۇر تىلىنىڭ تەلەپۇز ۋە ئىملا قائىدىسىنى قىلىپلاشتۇرمىز دەپ  ئۈزگەرتىپ ئۇيغۇر تىلىنىڭ، تۇغرىسى تۈركى تىلىنىڭ تۇغرا ئالاھىدلىكىدىن يىراقلاپ كەتۇق، بۇ دەل بىزنىڭ ئەينى ۋاقىتىكى تىلشۇناسلىرىمىزنىڭ تۇرپان- قۇمۇل، لۇپنۇر شىۋىلىرىنى ئۇيلاشماي، ئۈز يۇرتلىرىنىڭ شىۋىلىرىنى ئاساس قىلغانلىقتىن، بۈگىنكىدەك تاۋۇشلارنى تۇغرا تەلەپۇز قىلماي چۈشۈرۈپ تەلەپۇز قىلدىغان، ئىملاسى بىلەن تەلەپۇزى ئۇتۇرسىدا زۇر پەرىق بار  تۇغرا بۇلمىغان ئۇيغۇر تىلىنى ئىشلىتىۋاتىمىز.ئۈزبىك تىلى بىلەن ئۇيغۇر تىلى ئازاتلىقىتىن بۇرۇن زۇر پەرىقلەنمەيتى، ئەمما بىز بىرى قانچە قىتىم تەلەپۇز ۋە ئىملا قائىدىسىنى ئۈزگەرتىپ خاتالاشتۇق، شۇنۇڭ بىلەن ئۇرتاق چاغاتاي تىلى دىگەن نامغا ئىگە ئۇيغۇر ، ئۈزبنىك تىلىلىرى بىر- بىرىدىن پەرەقلىندىغان بۇلۇپ قالدى، كۈپلىگەن تۈركى تىللاردا تەلەپۇزنى ئىملاغا بۇيسۇندۇردۇ، بىزدەك ئىملاسى بىلەن تەلەپۇز ئۇتۇرسىدا پەرىق يۇق، تۈرك، ئازەر، ئۈزبىك، تۈركمەن، تاتار قاتارلىق تۈركلەر بىزدەك  كۈپ قىتىم تەلەپپۇز ۋە ئىملا قائىدىسىنى ئۈزگەرتكەن ئەمەس، شۇڭا ئۇلار تۈركى تىلىرىنىڭ تۇغرا ئالاھىدلىكلىرىنى ياخشى ساقلىغان، تۇرپان - قۇمۇل،لۇپنۇر شىۋىلىرى ئۇيغۇر شىۋىلىرى ئىچىدە ئۇيغۇر تىلىنىڭ تۇغرا ئالاھىدلىكىنى ئەڭ ياخشى ساقلىغان شىۋە ھىساپلىنىدۇ. ئۈزبىك تىلىغا ئەڭ يېقىن شىۋىمۇ دەل تۇرپان شىۋىسىدۇر. ئۈزبىك تىلىدا<< دارۋاز، ئۇردەك، قارلىغاچ، ئۇرما...>> دىگەن سۈزلەرنى<ر>> تاۋۇشىنى چۈشۈرۈپ قۇيماي يازىدۇۋە تەلەپۇز قىلىدۇ، كۈپلىك قۇشۇمچىسى قۇشۇلدىغان ھۈرمەت سۈزلىرىدە<< سىزلەرنىڭ، سىزلەرگە، ئاتىڭىزلەر، كىتابىڭىزلار، كۈزىڭىزلەر...>> دەپ تەلەپۇز قىلىدۇ ۋە يازىدۇ، بۈگىنكى تۇرپارن شىۋىسىدىمۇ بارلىق سۈزلەرنى ئۈزبەكچىدىكىدەكلا<<ئۈردەك، قارلىغاچ، ئۇرما، ئۇراق، دارۋاز، ئانار، دۇتتار...>> دەپ تەلەپۇز قىلىدۇن ۋە سىزلەرنىڭ ،سىزلەرگە، كىلىڭىزلەر، ئۈكىڭىزلەر، كىيمىڭىزلەر، يانفۇنىڭىزلەر دەپ تەلەپۇز قىلىدۇ.بۇنداق مىساللار ئىنتايىن كۈپ ،قىسقىسى تۇرپان - قۇمۇل، لۇپنۇرلۇقلارتەلەپۇزنى كىتاپتىكى ئىملاغا بۇيسۇندۇرۇپ تەلەپۇز قىلىدۇ.