مەن ماقالىنى يەنە بىر قېتىم ئوقۇپ چىقىپ بىر نەچچە نۇقتىغا قىزىقىپ قالدىم، بېرىنىگ بوغۇزىدا مەن باشتىكى ئىنكاسىمدا دەپ ئۆتكەندەك مۇز كۆۋرۈك بار ئىدى، بىراق ھىندىئانلارنى چىڭگىزخاندىن قاچقان ئۇيغۇرلار دېيىش سەل يەڭگىلتەكلىكمۇ قانداق ؟  چۈنكى بۇ مۇز كۆۋرۈك چىڭگىزخاننىڭ دەۋرىدىن نەچچە مىڭ يىللار بۇرۇنقى ئىش ئىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە قەدىمقى بۇ ئاھالىنى ئۇيغۇر دېيىشمۇ يەنىمۇ ئىنچىكىلەپ تەتقىق قىلىدىغان مەسىلە....
قىسىقىسى بۇ مەزمۇندىكى ماقالە بۇرۇن بىر قېتىم ئېلان قىلىنغان ئىدى، لېكىن بۇ ماقالىدا نۇرغۇن جەھەتلەردە ئېنىقسىزلىق مەۋجۇت، مەن مۇنبىرىمىزدىكى تارىخچى ۋە جۇغراپىيە ھەۋەسكارلىرىنىڭ تېخىمۇ ئىنچىكە قاراپ چىقىشىنى ئۈمىد قىلىمەن.

بۇنىڭدا سەل مۇجمەللىك بار ، تۇركى مىللەتلىرى بىلەن ئۇيغۇرلار دىگەن سۆز ، تۇركى مىللەتلىرى بەك كۆپقۇ ، پەقەت چۇشۇنەلمىدىم .

توۋا ، بۇ ھەقتىكى مەنبە قىنى ؟ كىم كۆردى ؟ ئاساسسىز گەپنى قىلشتىن بۇرۇن  ياخشى بىر ئويلىنايلى . تىخى ئۇزاق بولمىدى .<مۇ قۇرۇقلۇقى> ھەەققىدىكى مىش -مىشلەردىن قۇتۇلغىنى .ئەمدى بولغاندا ما گەپ پەيدا بولۇپتۇ .ئۆزىمىزنى پەخىرلەندۈردىغان ،مىللىي ھىسياتىمىزنى بەك <دوڭغايتىدىغان > بۇنداق نەرسىلەرگە قارا قويۇق  ئىشىنىپ يۈرمەيلى ...

پەخىرلەنگۈچى ئۆز نۆۋىـتىدە پەخىرلەندۈرگۈچى بولۇش كېرەك، بولمىسا ئۇ ئەشۇنداق ئىگسز <ئىشەك> تەك كىم كۈچلۈك بولسا شۇنىڭغا ئۆزنى زورلاپ بىقىۋىلشىنى تاما قىلدىغان بولۇپ قالىدۇ !

بۇنىمۇ يوق دىگىلى بولمايدۇ     

1926-يىلى سىتالىن بىر پۈتۈن ئوتتۇرا ئاسىيا تۈركىي قەبىلىلىرىنى بىرقانچە مىللەت گەۋدىسىگە بۆلۈپ، ئۇلارنى ئۇزۇنغا سوزۇلغان مىللىي مەدەنىيەت تالىشىش قاينىمىغا تىقىپ قويدى. نەتىجىدە بۇ كۈرەشتە نوپۇسى نەچچە مىليۇنغا يېتىدىغان ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە ئافغانىستان ئۇيغۇرلىرى يوقۇلۇپ كەتتى. ئاتۇ پاجىئەسىدە 25 مىڭ ئۇيغۇر قىرغىن قىلىنسىمۇ، ئۇيغۇرلارنىڭ ھېچقانداق قېرىنداشلىرى ياكى ئىگىسى چىقمىدى.
كېيىن بەزى تارىخچىلار قارىسىغىلا ئۇيغۇر تارىخىي رىۋايەتلىرىدىكى ئاياللىق ئوبىراز ئۇماينى غەرىبىي جۇ خانى جۇمۇۋاڭغا زورلاپ «خوتۇنلۇق» قا تۇتۇپ بەردى.
ئاندىن ئۇيغۇرنىڭ ئانا ماكانىنى زورلاپ تارايتىپ، موڭغۇليىگە قىستاپ ئاپىرىپ، تارىم-جۇڭغار-تەڭرى تاغ ۋادىسىدا ياشىغانلىقىمىزنى ئىنكار قىلدى ھەمدە موڭغۇليىدىكى ئۇرخۇن ئۇيغۇر خانلىقى يىمىرىلگەندىن كېيىن، ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز قېرىنداشلىرىنى ۋە غەربتىكى ماكانىنى پانا تارتىپ كەلگەنلىكىنى باشقىلارنىڭ يۇرتىغا كۆچكەنگە چىقاردى.
نەچچە ئەسىرلىك ئۇيغۇر مەدەنىيىتى ۋە ئۇيغۇر تىلىغا ھاقارەت قىلىپ، تارىخىي پاكىتلارنىڭ ئەكسىچە، پۈتۈنسۈرۈك بىر مىللەتنىڭ ياراتقان تىل ۋە مەدەنىيىتىنى بىر شەخسنىڭ نامىغا تاشلاپ بېرىپ، نومۇسسىزلارچە «چاغاتاي تىلى» ۋە «چاغاتاي مەدەانىيىتى» دەپ ئاتىدى.
ئەمدى بۇ گەپ چىقىپتۇ. بىز يەنە بىر مەزگىل مۇشۇ يالغان-ياۋىداقلار بىلەن قايمۇقۇپ، پىكىرىمىزنى بىھۇدە چېچىپ يۈرسەك، ئالدىمىزدىكى نىشان-مەنزىللىرىمىزنى قايسى ۋاقىتتا ئىشقا ئاشۇرالايمىز؟!
بىز ئىندىئانلار بىلەن بىر تۇغقانمۇ دەيلى، ئۇنىڭ بىزگە نېمە پايدا-زىيىنى؟ ئىندىئانلار بۇ مۇناسىۋەت بىلەن بىزگە نېمە ئىش قىلىپ بېرىدىكەن؟ ئىندىئان؛لار بىز ئۇيغۇرنى قانچىلىك بىلىدىكەن؟
باشقىلارنىڭ دېپىغا داۋاملىق ئۇسۇل ئويناۋەرمەيلى. تارىخنى توختىماي ئاستى-ئۈستۈن قىلىپ، بىزنى تۈگۈمۈس ساختا پىكىر قاينىمىغا ئىتتىرىپ، بىر قەدەم ئالدىغا ماڭدۇرسا، ئون قەدەم ئارقىغا ماڭدۇرىدىغان تاۋۇس ئەللەيىنلەردىن، شەكلى ئۆزگەرگەن شەيتانلاردىن، «غەرپكە ساياھەت» تىكى ئەپسۈن چەمبىرىكىدىن ئاگاھ بولايلى.
تارىختىن ئاز-تۇلا خەۋىرى بار ھەرقانداق بىرسىمىزگە مەلۇمكى، مەيلى ئۆزىمىزدىكى بولسۇن، مەيلى باشقىلاردىكى تارىخىي خاتىرىلەردە بولسۇن، بىر مىللەت، بىر قەۋمنىڭ ھەممىسى ئەمەس ئۇنىڭ كىچىككىنە بىر پارچىسىنىڭ موڭغۇل ئىمپېريىسى دەۋرىدىكىدەك ئالاھىدە مۇھىتتا ئەمەس، ئادەتتىكى چاغلاردىكى يۆتكىلىشىمۇ نەزەردىن چۈشۈپ قالغان ئەمەس. ئۇ يا خاتىرە يا قىسسە-داستان ياكى ئەپسانە-رىۋايەت شەكلىدە ساقلىنىپ قالغان. شۇنداق تۇرۇغلۇق شۇنچە كۆپ ئۇيغۇرنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيادىن ئارىدا ھېچبىر ئىز قالدۇرماي، تەلتۆكۈست ھالدا ئامېرىكىغا كېتىشى ۋە ئۇ توغرىدا خاترىرە ساقلانماسلىقى مۈمكىنمۇ؟! يەنە كېلىپ چىڭگىز قوشۇنلىرى شەرقتىن كەلگەن تۇرسا، ئۇيغۇرلار ئۇلاردىن قورقۇپ تۇرۇپ قانداقسىگە غەربكە-ئاناتولىيە-ياۋروپا تامان قاچماي باسقۇنچى موڭغۇللار كەلگەن تەرەپكە قېچىپ قالدى؟
«ئامېركا ئىندىئالىرى موڭغۇللاردىن قورقۇپ قاچقان ئۇيغۇرلارنىڭ ئەۋلادى» دېيىش، موڭغۇل ئىمپېريىسى دەۋرىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئورنىنى ئىنكار قىلغانلىق ۋە بۇ ئىككى مىللەتنىڭ بۈگۈنكى يېقىن مۇناسىۋىتىگە زىيانكەشلىك قىلىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆزىگە يېقىن بىر مىللەت بىلەن ئۆچەكىشىشنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلىق.
بىزنىڭ بىر مۇھىم ئاجىزلىقىمىز، تارىخ توغرىسىدا شۇنداق ياخشى كىتاب ۋە تور ئەسەرلىرى تۇرسا ئوقۇمايمىز. بىراق، تارىخقا مۇناسىۋەتلىك ئادەتتىكى بىرەر مەسىلىگە كەلسەك، بىلىدىغانلار بىر نەرسە دېسەك، دەيمىز. تارىخنى بىلىش بىزنىڭ بۇرچىمىز. تارىخنى بىلىش ئۆزىمىزگە، روھىيىتىمىزگە، مىللىي كىملىكىمىزگە، ئەجداد-ئۇدۇمىمىزغا يېقىنلىشىشتۇر. شۇڭا تارىخىي ئەسەرلەرنى ئوقۇپ قويايلى. تارىخىي ئەسەر يوللىغۇچىلار چەتتە قالمىسۇن. تارىخنى بىلمەي باشقىلارنىڭ دېپىغا بوشراق ئۇسۇل ئوينايلى. تورغا ئۆزىمىزنىڭ مەۋجۇتلۇقىمىز ۋە ئۇيۇشۇشچانلىقىمىزغا، ئەخلاق-ئۇدۇم، ئېتىقادىمىزغا زىيانلىق نەرسىلەرنى يوللىمايلى.
يوللىغان باش سۈرىتىمىزنىڭ مىللىي، ئەخلاقىي ۋە ئېتىقاد تۇيغۇسىغىمۇ دىەققەت قىلايلى. بەزى توردىكى سۆيۈشىۋاتقان باش سۈرەتلىرىگە قاراپ ئادەمنىۇ قۇسقىسى كېلىدۇ. ئۇلار مىللىي تورچىلىقىمىزدىكى ئەخلاق-ئۇدۇملىرىمىزنىڭ قاتىللىرىدۇر. ئەۋرىتىنى يېپىشنى بىلمەيدىغان شەھۋەت ئەخلەتلىرىدۇر!

   ھەي جامائەت سۆزىمگە قۇلاق سېلىڭلار، بۇنىڭغا مەن ئۆزەمنى جاۋاپ بېرىشكە ھەقلىق دەپ تۇنۇدۇم:
    گەرچە ئاپتورنىڭ ئىسىمىنى ئۇنتۇپ قالغان بولساممۇ، لېكىن ئۇ كىتاپنىڭ ئىسىمىنى مەڭگۈ يادىمدىن چىقىرالمايمەن.  «بار ئىكەنمەن يادىڭدا دۇنيا» دېگەن كىتاپتىكى «قەدىمكى قۇرۇقلۇق <مۇ> » نى ئوقۇپ بېقىڭلار.
    ئۇنىڭدا ئاپتور شۇنداق جانلىق پاكىتلار ئارقىلىق ھەقىقەتەنمۇ، ئامېرىكا ھىندىئانلىرى بىلەن تۈرۈكلەر جۈملىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ زىچ قانداشلىق مۇناسىۋىتىنىڭ بارلىقىنى چۈشەندۈرگەن. چىڭگىزخاننىڭ ئۇرۇشى يېقىندىكىلا ئىش، ئەمما ھىندىئانلارنىڭ ئامىركىغا بېرىشى بولسا، چىڭگىزخان دەۋرىدىن خېلى دەۋىرلەر بۇرۇنقى ئىش.
    دۇنيادا «تېنىچ ئوكيان» دىنمۇ بەكرەك جايىدا قويۇلغان ئىسىم بولمىسا كېرەك، چۈنكى بۇندىن ئۇزۇن دەۋىرلەر ئىلگىرى مۇشۇ تېنىچ ئوكياننىڭ مەركىزىدە دائىرىسى ئىنتايىن چوڭ بىر قۇرۇقلۇق بولۇپ، قۇياشقا چوقۇناتتى، ئۇلارنىڭ ئىگىلىكى شۇنداق تەرەققى قىلغان ئىدىكى ھەتتە شايى، تاۋارلاردىن كىيىم كىيىپ، يوللارغا تاش ياتقۇزۇپ قۇدرەتلىك گۈللەنگەن دۆلەتنى شەكىللەندۈرگەن. بىر قېتىملىق زور يەر تەۋرەش ئاپىتىدە پۈتۈن دېڭىزنىڭ ئاستى تەۋرەپ  بۇ زىمىن كومپەيكۇم بولۇپ كەتكەن، يانار تاغلار پارتىلىغان، دېڭىز سۈيى بۇ زىمىننى يۈتۈپ كەتكىلى تاسلا قالغان، چۆكمەي قېپ قالغان ئېگىزلىك ۋە ئاراللاردا بىر قىسىم كىشىلەر ھايات قالغان، چەكسىز دېڭىزنىڭ ئىچىدە ئوزۇقسىز قالغان ھاياتلار بولسا سۇدا ئېقىپ يۈرگەن ئۈلۈكلەرنىڭ گۆشلىرىنى يېيىشكە مەجبۇر بولغان (ھازىر بىز ئادەم گۈشى يەيدىغان قەبىلىلەرنى مەدەنىيەتسىز دەيمىز، ئەمەلىيەتتە ئۇلار ئاشۇ مەدەنىيەتلىك دۆلەت پۇقرالىرىنىڭ ئەۋلادلىرى).
     ئۇ كىتاپتا ئېيتىلىشىچە ئامىركا قىتئەسى بىلەن ياۋرۇپانى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان قېلىن مۇز قاتلىمى بولۇپ، شەرىقتىكىلەر شۇ مۇز قاتلىمى ئارقىلىق ئامىركا قىتئەسىگە كۈچۈپ كەتكەن، ئۇلارنىڭ ئۆتۈپ بولىشى بىلەن يەرشارىنىڭ ئىقلىم ئۆزگەر تىشى بىلەن مۇزلۇق ئېرىپ، قىتئەلەردە سىلجىش بولغان.
     ئەسئەت سۇلايماننىڭ  «تۇتېم مەدەنىيىتى» ناملىق كىتاۋىدا ئۇيغۇرلارمۇ ئات مىنگەندە «چۇھ» دەيدۇ، ھىندىئانلارمۇ ھەم شۇنداق ، ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرلار بىلەن تىل جەھەتتە ئوخشاشلىقى بارلىقىنى ئەسئەت سۇلايمان شۇ كىتاپتا كۆپ مىساللارنى ئالغان. بۇ كىتاپتا ئۇيغۇرلار ۋە ھىندىئانلار توغرىسىدا كۆپ ئۇچۇرلارنى بېرىدۇ.
      شۇڭا كۆپچىلىككە تەۋىسىيە قىلىدىغىنىم   «بار ئىكەنمەن يادىڭدا دۇنيا»، «تۇتېم مەدەنىيىتى» ئەسئەت سۇلايمان.  قاتارلىق ئىككى كىتاپنى ئوقۇپ كۆرۈڭلار. تارىخى بىلىمىڭلارغا ئاساس بولۇپ قېلىشى مۈمكىن.
    

نىمانداق  تېتىقسىز  گەپ  ئەمدى  بۇ ،  بىردەم  گىرمانلارغا  ئوخشايدۇ  دىسە ، بىر دەم  ئىندىئانغا  ئوخشايدۇ دىسە . . . توۋا  خۇدايىم ...  ئاخىرى  بىزنى  باشقا  بىر  مىللەتتىن  دىمىسە  خۇداغا  شۇكرى  دىسەك  بولامدۇ  نىمە ،- خالايىق !!!

ئاجايىپ تېما بولدى دىسە بۇ ،               بۇلتۇر 12-ئايدا مۇنبەرگە يوللۇنۇپتىكەن ، مەزمونى غەلىتە بولغاچقىمۇ  بۇيىل 9_ئايدا 1-ئنكاس يوللۇنۇپتۇ ، تورداشللار تېغىمۇ يۇمۇرغەلىتە ئىنكاسلارنى يوللاپتۇ ،
تېما يوللۇغۇچى تېغىمۇ غەلىتە مۇنبەرگە يوللىۋېتىپ غايىپ بوپتۇ ، يا ئانا يۇرتى ئامىرىكا قىتتەسىگە قېچىپ بېرىۋالغانمىدۇ ؟      ھېندىئانلار بىلەن ئىپتىدائى تۇرمۇش كەچۈرۋاتقان بولسا تورغا چىقالمايۋاتقانمىدۇ يا؟                      

1> سىز دېگەن كىتابنىڭ ئاپتورى قۇتلۇق قادىر. ئەسلى كەسىپى ئېنەىلىز تىلى بولۇپ، بۇلاق يۇرنىلىدا ئىشلىگەن. كېيىن ھەج ئۆمىكىگە تەرجىمان بولۇپ، شۇ جەرياندا كۆرگەنلىرى ئاساسىدا «ھەج سەپىرىدىكى پاراڭلار» ناملىق ئەسەرنى يازغان. ئەسەر «يىراق قىرلاردىن ئانا يەرگە سالام» غا تەقلىد قىلىنغان. كېيىن شۇ يازغانچە يېزىشقا كىرىشىپ، يازغانلىرىنى توپلام قىلىپ سىز دېگەن كىتابنى چىقارغان.
2> «تىنىچ ئوكيان» دېگەن ئىسىمنى قانداقتۇ ئۇيغۇرلار ئەمە، بەلكى، ماگېللان 1519-1521-يىللاردا دۇنيانى ئايلىنىش سەپىرىدە، باشقا ئوكيانلاردا بوران-چاوقۇنغا ئۇچىراپ، تىنچ ئوكياندا خەتەرسىز يۈرگەنلىكى ئۈچۈن قويغان. كېيىن تىلىمىزغا ئۆز مەنىسى بويىچە «تىنچ ئوكيان» دەپ تەرجىمە قىلىنغان.
3> بۆلەكلىك تۈزۈلۈش تەلىماتىدىن قارىغاندا، تىنچ ئوكياننىڭ شەكىللەنگەنلىكىگە نەچچە يۈز مىليۇن يىل بولدى. ئۇنىڭ ئوتتۇرىسىدا قەدىمكى مۇ قۇرۇقلۇقى بولغان دېيىلگەندىمۇ، نەچچە يۈز مىليۇن يىل ئىلگىرى تىنچ ئوكياننىڭ ئوتتۇرىسىدا ئۇيغۇر ئىمپېريىسى بولغان، ئىندىيانلار شۇ مۇ قۇرۇقلۇقىدىن ئامېركا قىتئەسىگە بېرىپ قالغان ئۇيغۇرلار دېسە، ئادەم قانداقمۇ ئىشىنەر؟!
گەپنى ئويلۇنۇپ، ئەقىلگە تايىنىپ قىلايلى بۇرادەرلەر!

چىڭگىزخاننىڭ دەۋرىدە ئاقارتىش خىزمىتىنى ئىشلىگەن كىم؟  ئۇيغۇرلا.
چىڭگىزخاننى يېزىق بىلەن تەمىنلىگەن كىم؟ئۇيغۇرلا. ھە........